ANALYSE - Een referendum is alleen zinvol als het duidelijkheid schept
Mislukte referenda
Laten we eerlijk zijn: de grote referenda van de afgelopen jaren zijn allemaal mislukt. Ze hebben chaos, onduidelijkheid, wantrouwen en onvrede opgeleverd.
Neem het referendum over de Europese grondwet. De tegenstanders wonnen, maar gaven totaal verschillende geluiden over of verdrag moest worden aangepast, en zo ja hoe, of dat het helemaal moest verdwijnen.
Zo ook met het Oekraïnereferendum. Hier werd zelfs expliciet duidelijk dat het veel tegenstemmers niet eens om dat verdrag zelf te doen was.
Het Brexitreferendum leidde tot een politieke chaos waar geen einde aan lijkt te komen. Het is zelfs jaren later nog volkomen onduidelijk wat de meerderheid van het volk nu eigenlijk wil, terwijl dat te weten komen toch het doel van een referendum moet zijn.
Geen serieus te nemen referenda
Wat ging er bij al die referenda nu eigenlijk steeds mis? Eigenlijk is dit vrij duidelijk. Telkens werd één antwoord voorgelegd waarvan volkomen onduidelijk was wat de consequenties waren.
Bij een “Ja” in het EU-referendum en het Oekraïne-referendum was duidelijk wat er zou gebeuren: het ongewijzigd doorvoeren van een compromisvoorstel. Maar bij een “Nee”? Volstrekt onduidelijk. Helemaal geen verdrag? Of toch een ander verdrag? En wat zou er dan veranderd moeten worden om een meerderheid te behalen? Niets was ingevuld.
Met Brexit was hetzelfde het geval. Bij een “Remain” zou het verdrag van Cameron worden doorgevoerd. Wat er met een “Leave” zou moeten gebeuren? Totaal onduidelijk.
Daarom waren dit geen serieus te nemen referenda. Referenda in die vorm zouden we nooit meer mogen houden. Ze leveren vooral onduidelijkheid op, die alleen maar uit kan monden in ontevredenheid over hoe politici daar vervolgens mee omgaan.
Betere referenda
Maar dat betekent niet dat een serieus referendum onmogelijk is. Integendeel. We hoeven het alleen maar anders te organiseren, en de nadelen verdwijnen.
Als bij een referendum wordt gekozen tussen twee alternatieven waarvan bij elke keuze vooraf precies duidelijk is wat de consequenties zijn, is die bovengenoemde verwarring onmogelijk.
Om een referendum te laten werken, dient dus iedere keuzemogelijkheid uitgewerkt en zelfs doorgerekend te zijn. Alleen dan kan een referendum duidelijkheid verschaffen, en heeft het überhaupt zin er een te houden.
Indirecte en directe democratie
Nu zullen er mensen zijn die menen dat een referendum sowieso onnodig en ongewenst is. Veelgehoorde argumenten zijn dat we nu eenmaal een vertegenwoordigende democratie hebben, en dat het helemaal niet verstandig is het volk deze macht te geven, omdat het daar toch niet mee om kan te gaan.
Maar dat we mensen in functie kiezen omwille van hun tijd en expertise betekent toch niet dat we daarmee verplicht zijn de mogelijkheid hen terug te fluiten af te schaffen? Integendeel.
En wie vindt dat het volk niet verstandig kan kiezen, zou minstens net zo fel tegen de vertegenwoordigende democratie moeten zijn. Een volk dat onbezonnen voor een ongewisse Brexit stemt, kan immers net zo goed een bedrieger in het parlement of zelfs tot president kiezen, die daarna vier jaar aan correcties geen boodschap heeft. Indirecte democratie is kortom niet veiliger dan directe democratie.
Sterker nog, directe democratie is een noodzakelijke veiligheidsklep op de indirecte democratie, om te voorkomen dat politici er tussen de verkiezingen door minderheidsstandpunten door kunnen drukken, eventueel via een coalitie. Denk aan het plan om tegen ieders wil in de dividendbelasting af te schaffen: met een werkend referendum zou zo’n actie geen kans gekregen hebben.
En niet alleen een correctief referendum is nodig. Ook een initiatiefreferendum is nodig, om te voorkomen dat referenda en verkiezingen uitlaatkleppen worden voor onvrede over iets waar die stemronde helemaal niet over gaat.
Democratie of geen democratie
Natuurlijk zijn er ook goede argumenten in te brengen tegen een democratie. Die argumenten zijn al zo oud als Plato. Maar er is één belangrijke reden waarom een democratie ondanks dat per definitie beter is dan alle andere denkbare systemen: het is het enige politieke systeem waarin politici telkens worden gedwongen om draagvlak te blijven zoeken voor hun beslissingen.
In een politiek zonder directe democratie staat de democratie op een afstand. Zij wordt daarmee kwetsbaar voor politici die de zaak tijdens verkiezingen bedonderen, en daarna hun gang gaan. En waar dat niet gebeurt, worden politici alsnog door het volk gewantrouwd.
Onterechte angst
Is de angst voor verkeerde beslissingen van het volk terecht? Mij lijkt van niet. Een directe democratie belooft geen chaos. Zwitserland en Californië zijn niet de gekke henkies van de regio. Integendeel.
Een citaat van Seneca luidt: ‘als je iemand vertrouwt, maak je hem betrouwbaar’. Daar zit veel wijsheid in. Door mensen verantwoordelijkheid te geven, zullen ze deze ook sneller nemen. In een cultuur waarin referenda ingeburgerd zijn, bevorderen zij het inhoudelijke debat, terwijl de verkiezingen vooral over de poppetjes blijven gaan.
In een cultuur waarin politici burgers bewust op een afstand houden echter, groeit branie en protest op de momenten dat er wél een keer gekozen moet worden. Verkiezingen worden daardoor vervuild. Ook daarom is een referendum een nodige aanvulling op ons politieke systeem.
Maar dan moeten we mensen niet gaan vragen om te kiezen tussen een rommelig compromis en het totale ongewisse. Dat is vragen om narigheid. Zulke referenda mogen nooit meer gehouden worden. Laat dat alsjeblieft de leidraad worden in alle toekomstige discussies daarover.
Reacties (29)
Ik weet niet of een referendum onontbeerlijk is als veiligheidsklep. Voor het houden van een referendum gaat men er van uit dat de kiezers goed op de hoogte zijn van de met de voorgelegde vraag samenhangende problematiek en ook bereid zijn moeite te doen om zich volledig te informeren. Daar twijfel ik aan. Niet alleen bij anderen maar ook bij mijzelf. Verder mis ik in iedere referendumwet een bepaling over de inzichtelijkheid van de oorsprong van de campagnegelden. Met name bij de Brexit-vraag zou ik daarin graag inzicht hebben gehad als ik kiezer zou zijn geweest. Voor Nederland zie ik op dit punt ook grote bezwaren. We zijn immers niet eens in staat wetten te maken over de financiering van partijen. Evenmin zijn bereid van overheidswege te onderzoeken of de uitgaven van partijen rechtmatig zijn. Ik denk dan aan uitgaven voor mantelzorg aan zieke kamerleden, voor rechtshulp voor van misdrijven verdachte fractievoorzitters, etc. Laten we dat eerst oppakken.
Mijn angst bij referenda voordien is dan ook dat bijvoorbeeld Volkswagen op de achtergrond de campagne financiert bij de vraag of en hoe we de CO2-uitstoot van personenauto’s aan wettelijke banden willen leggen.
“Zwitserland en Californië zijn niet de gekke henkies van de regio.”
Nou…
hmm, ik vind het pleidooi zwak. Je kunt wel pleiten voor betere referenda, maar je werkt totaal niet uit hoe dat dan moet. Een enkel “beide opties doorrekenen en duidelijk communiceren” is mijns inziens veel te simpel. Want wat zijn beide opties dan? Daar ga je totaal niet op in.
Je pleidooi had veel sterker gestaan wanneer je daar dieper op in gegaan was aan de hand van genoemde voorbeelden. Bij voorbeeld de Brexit: wat had men dan als alternatief moeten kiezen voor remain? Bij elke optie die je kiest krijg je het verwijt dat het voorgestelde alternatief niet goed is, want alternatief X is beter. En als je alle alternatieven op het formulier zet krijg je het verwijt dat je alle voorstanders van een brexit uitsmeert over een veelvoud aan alternatieven, waardoor ze nooit kunnen winnen.
Kortom, je kunt het nooit goed doen. Een referendum kan pas dan succesvol zijn als er niet alleen, zoals je betoogt, helderheid is over wat de opties inhouden, maar ook dan, en alleen dan, als er slechts twee (of misschien op z’n hoogst drie) aan elkaar tegengestelde en duidelijk afgebakende opties mogelijk zijn. Geen van de genoemde voorbeelden van referenda voldeed aan die voorwaarde, en had zelfs nooit er aan kunnen voldoen, en dus moet je concluderen dat die onderwerpen gewoon niet geschikt waren voor een referendum.
Mijn conclusie zou dan ook zijn: leuk zo’n referendum, maar slechts een zeer beperkt aantal onderwerpen is er voor geschikt.
Maar ik laat me graag overtuigen van het tegendeel. Kies een van de genoemde referenda, en vertel me wat de vraag had moeten zijn…
@1: Openheid over campagnegelden lijkt mij een mooi iets om uit te werken. Dat dit lastig is, is helder, maar lijkt mij geen reden om het niet te doen. We schaffen toch ook niet de parlementsverkiezingen af omdat we de financiering van partijen maar niet helder kunnen krijgen?
@2: Ik zeg zeker niet dat Zwitserland en Californië alleen maar goede politiek bedrijven, maar het zijn geen bananenrepublieken. Daar gaat het volgens mij om. Ook in een pure directe democratie kunnen wenselijke zaken jarenlang niet-aangepakt blijven. Ik pretendeer dat niet op te lossen met een referendum. Aan de andere kant: het kan soms zelfs besluitvorming versnellen, ben ik van overtuigd. Stel dat we bijvoorbeeld een initiatiefreferendum hadden op Europees niveau: ik denk dat de verhuizing van het parlement naar Straatsburg al tien jaar verleden tijd zou kunnen zijn geweest.
@3: Tsja, De ruimte voor een column is slechts beperkt,want de aandacht van de meeste lezers is dat ook. Ik had ook een rapport kunnen schrijven, maar dan niet voor een blog op het internet ;).
Het is echter niet de eerste keer dat ik hier schrijf over referenda, maar nog belangrijker: ik vind het belangrijk dat we een en ander juist in de discussie kunnen bespreken.
Ingaande op wat jij stelt denk ik dat het belangrijk is om ten eerste te beperken tot twee keuzes. Ook moet er een orgaan komen dat referenda-aanvragen beoordeelt op of ze aan de eisen voldoen.
@: “alleen maar anders te organiseren, de nadelen verdwijnen.
Als bij een referendum wordt gekozen tussen 2 alternatieven waarvan vooraf precies duidelijk is wat de consequenties zijn, is verwarring onmogelijk”
– alsof het zo simpel is, het is heel gebruikelijk dat motieven om voor of tegen tegen te stemmen zeer kunnen verschillen. Niet alleen bij referenda, ook bij stemmingen in raden, nog afgezien van fractiedwang of uitruil tegen andere (coalitie)steun.
– De moeilijkheid begint al bij een goede, eenduidige vraagstelling zeker als machthebbers daarbij betrokken zijn.
Het gaat mij er niet om dat de motieven gelijk moeten zijn – die kunnen verschillen. Het gaat mij erom dat bij een Nee stem ook duidelijk zijn wat er moet gebeuren. Bijvoorbeeld, om de voorbeelden af te gaan, hadden we nooit over de Europese grondwet als geheel mogen stemmen, tenzij het alternatief zou zijn: helemaal niets nieuws en het zeker tien jaar zo laten als het is. Of referenda houden over punten in het referendum: stierenvechten ja of nee, meer macht naar het parlement ja of nee, god in de grondwet ja of nee, etc. Oekraïnereferendum net zo: niet zomaar Nee stemmen maar ook stemmen wat er dan moet gebeuren. Eventueel het inlegvel van Rutte voorleggen, of anders maken de Nee stemmers er zelf maar één.
@4: “Aan de andere kant: het kan soms zelfs besluitvorming versnellen, ben ik van overtuigd.”
De praktijk laat zien dat het vaak ook besluitvorming enorm vertraagt. Referenda hebben in Zwitserland vrouwenstemrecht met een halve eeuw vertraagd ten opzichte van de rest van Europa (in een landelijk referendum werd het in 1959 nog weggestemd en uiteindelijk moest er voor het laatste canton in 1990 zelfs het hooggerechtshof aan te pas komen). In Californië zie je dat op het gebied van belastinghervorming de klok werd teruggedraaid en vervolgens inmiddels 40 jaar bevroren.
Je moet ook geen referenda met alleen mannen over vrouwen gaan houden ;).
Voor de rest: je kan zeggen wat je wilt maar voor ieder voorbeeld wat je geeft is ook een tegenvoorbeeld. Bij het homohuwelijk en medicinale cannabis liep Californië voorop.
En je kan hoog en laag springen en voorbeelden blijven geven: Californië en Zwitserland zijn niet de meest nare onderdrukkende staten ter wereld en ook alles behalve straatarm.
Volgens mij kom je er niet met een wedstrijdje of directe democratie “betere politiek” op zou leveren of niet, want daarmee kan je alle kanten op.
Jij bent kennelijk bang voor directe democratie, maar waarom ben je dan niet bang voor premier Baudet, de hollandse Trump? Dat kan toch ook?
Zie je het probleem dan niet van een stelsel waarin het in ieder geval mogelijk lijkt om zaken waar bijna heel het land tegen is door te drukken? Dat avontuur met de dividendbelasting laat zien hoe ver het kan gaan met de coalitietrouw.
@9:
Jawel, ben ik wel. voor directe en indirecte democratie. In wezen is het beste politieke systeem een dictatuur met een goede dictator. De ellende is alleen dat die niet bestaan. :-)
Maar zonder gekheid: volgens mij bewijst de klimaatcrisis dat de democratie als politiek systeem hopeloos faalt. Immers, we weten al zo’n 50 jaar dat het mis gaat lopen, en we zijn maar niet in staat om het probleem op te lossen op democratische manier. Terwijl ondertussen volstrekt duidelijk is dat niemand gebaat is bij niets doen. Overigens falen ook alle andere politieke systemen er in om dit op te lossen.
De ellende van democratie is: het is niet geschikt om bepaalde grote problemen (met name als die over lange termijn spelen) op te lossen, maar er is helaas ook niets beters wat wel werkt.
Maar ik ben dan ook een pessimist die de wijsheid van het volk niet heel erg hoog inschat.
Misschien dat een democratie waarbij aan elk stembiljet een IQ-test is vastgeniet nog enig soelaas kan bieden :-)
Een goed politiek systeem heeft veel checks & balances. Een goede dictator heeft geen checks & balances, en onze parlementaire democratie heeft er te weinig.
@8: “Voor de rest: je kan zeggen wat je wilt maar voor ieder voorbeeld wat je geeft is ook een tegenvoorbeeld. Bij het homohuwelijk en medicinale cannabis liep Californië voorop.”
Ik weet vrij zeker dat je dat wedstrijdje fors gaat verliezen (even los van de vraag of je vrouwenkiesrecht en medicinale cannabis tegen elkaar kan wegstrepen). Zwitserland loopt echt achterop op heel veel vlakken en draait de klok middels referenda zelfs terug, terwijl referenda in Californië nogal uitdraaien op fiscale onverantwoordelijkheid.
“Californië en Zwitserland zijn niet de meest nare onderdrukkende staten ter wereld en ook alles behalve straatarm.”
Californië is wel degelijk straatarm en dat is des te opmerkelijker omdat de inwoners ver bovengemiddeld rijk zijn. En dat is in belangrijke mate het gevolg van referenda.
“Jij bent kennelijk bang voor directe democratie, maar waarom ben je dan niet bang voor premier Baudet, de hollandse Trump? Dat kan toch ook?”
Dat is een beetje een rare gedachtesprong en een matige stropop. Daarnaast denk ik dat het echt moeilijker is voor iemand als Baudet om Nederlands premier te worden (en te blijven, als ie met rare plannetjes komt) dan om in een goed getimed referendum een meerderheid te krijgen voor bijvoorbeeld een voorstel om iedereen met Marokkaanse voorouders “terug” te sturen of om uit de EU te stappen.
@11: Californië is wel degelijk straatarm
mwah, je loopt achter. paar jaar terug had californie wel grote fiscale problemen maar een combinatie van belastingverhogingen en bezuinigingen op staatsuitgaven heeft verbetering gebracht.
California Gov. Jerry Brown signs his last budget, a $201 billion plan with a surplus of almost $9 billion compared with a large deficit he inherited back in 2011.
According to S&P Global Ratings, the Golden State has enjoyed “one of the strongest credit recoveries that we have seen among all the 50 states.”
Yet experts say California faces possible headwinds, including a trade war and tariffs, that threaten tens of thousands of jobs in the state.
https://www.cnbc.com/2018/06/27/californias-fiscal-risks-despite-largest-surplus-in-more-than-decade.html
Californie heeft ondanks (of dankzij) referenda het beleid gevoerd dat Griekenland (of Italie) had moeten voeren.
Ik denk dat als een bevolking door een combinatie hebberigheid en kortzichtheid zijn eigen economie naar de knoppen wil helpen, dat ze hiervoor niet perse referenda nodig heeft.
@Bismarck: Ik zat al te wachten op dat minarettenreferendum ;).
Maar nee, je gaat dat wedstrijdje dik verliezen. Ik wil hem ook niet eens gaan houden. Kijk, jouw stelling zou zijn dat referenda een land achterlijk maken. Dan zal je dus voorbeelden moeten vinden van landen die echt achterlijk zijn. En dan dus niet een paar wetjes vinden, nee, je zal landen moeten vinden met een directe democratie die echt over de hele linie genomen veel slechter presteren op het gebied van economie, mensenrechten, belastingen of welzijn of allemaal dan al hun buurlanden zonder.
We hebben twee voorbeelden en die spreken die stelling tegen. Volgens mij is mijn stelling dat het voor de kwaliteit van de politiek als je dat al objectief kan beoordelen niet veel uitmaakt. Maar dat alleen het draagvlak groter wordt.
Je laatste argument: jij denkt dus dat het met die verkiezingen wel los loopt, ik denk dat het met het referendum wel losloopt. Zeker als er kwaliteitseisen aan de voorliggende keuzen gesteld worden. Mij lijkt dat betaalbaarheid en uitvoerbaarheid beide uitgewerkt moeten zijn (anders krijg je de situatie die ik boven schets).
Overigens zou in mijn ideale systeem dat minarettenreferendum niet mogelijk zijn, omdat een verbod op minaretten botst met hogere wetgeving, zoals de vrijheid van levensovertuiging en gelijke behandeling.
Ik durf het nog wel aan om vrijheid van levensovertuiging en gelijke behandeling zelf in een referendum voor te leggen overigens. Volgens mij snapt een substantieel deel van de mensen nog wel dat we die maar beter niet af kunnen schaffen.
@Octo: Ik vrees dat dit niet zozeer een tekort van een politiek systeem is wat je aansnijdt, maar een tekort van de mensheid. Die klimaatcrisis, daar hebben alle dictaturen ter wereld ook mee te maken en die liggen allemaal nog even hard aan de gas- en de olieketting.
Een goede dictator, die bestaat natuurlijk wel want er zijn best slimme én deugdzame mensen op deze wereld. Maar het is levensgevaarlijk daarop te gokken want je ziet het niet aan iemands ogen en als hij geïnstalleerd is kan je er niets meer aan doen (anders is het ook geen dictator).
Bovendien zal die goede dictator hoe goed hij ook is altijd belangen en groepen mensen uit het oog verliezen, omdat hij nu eenmaal niet overal kan kijken en luisteren. Dan heeft hij dus weer een uitstekend informatienetwerk nodig, waar mensen hun wensen en klachten aan door kunnen geven, en zelf zal hij de ijzeren discipline moeten hebben om al die wensen en klachten even serieus te nemen. Dan vraag je je al bijna af waarom die dictator geen democratie instelt ;).
@14
Daar geloof ik niet in, want macht corrumpeert. En het kenmerk van een dictator is… veel macht. Mijn vertrouwen in de mensheid is dusdanig laag, dat ik niet geloof dat er dictators kunnen bestaan die na verloop van tijd niet echt fout gaan.
Nou ja, of er nu wel of niet mensen zijn of zijn geweest die tegen de corrumperende kracht van macht opgewassen zijn doet natuurlijk niet ter zake: we zijn het erover eens dat er een noodzaak is om macht te blijven controleren. Volgens mij kan dat niet alleen met indirecte democratie want dan krijg je hetzelfde probleem. Bovendien, en dat heb ik nog niet eerder aangestipt, hebben verkiezingen de neiging veel teveel te gaan over de poppetjes en waar dat niet van de inhoud afgaat, blijven veel onderwerpen in de waan van de dag en in de strijd om aandacht met andere onderwerpen tijdens de verkiezingen onderbelicht. Wanneer ze dan toch nieuws worden, duurt het soms heel lang voordat er weer verkiezingen zijn, en wanneer die er dan zijn, is men de discussie over een onderwerp van drie jaar terug al lang vergeten.
@8: Voor de duidelijkheid: Het hooggerechtshof in Californië heeft indertijd het homohuwelijk legaal verklaard (of eigenlijk gezegd dat het nooit illegaal was in een mooie (her)interpretatie van oude wetten). In een referendum is het een half jaar later alsnog verboden (https://en.wikipedia.org/wiki/2008_California_Proposition_8).
Daarna heeft het Californische hooggerechtshof bepaald dat deze in het referendum ingevoerde wet ongrondwettelijk was en het homohuwelijk opnieuw ingevoerd.
Dat Californië voorop liep in de VS met het homohuwelijk is dus echt meer ondanks dan dankzij de mogelijkheid tot referendum.
OK, I stand corrected …
Hoe dan ook was mijn punt niet dat het referendum betere oplossingen of politiek zou opleveren, maar slechts politiek die niet slechter is dan in gevallen waar alleen indirecte democratie is. De winst zit hem in de verplichting voor politici te zoeken naar draagvlak, en naar de onmogelijkheid van het verwijt naar politici dat ‘ze toch nooit luisteren’. Dat laatste verwijt heeft in een systeem met een referendummogelijkheid geen zin, want als het waar was zou je voor jouw standpunt met gemak een meerderheid kunnen mobiliseren en de politiek te dwingen om te luisteren. Als dat niet lukt … dan zijn het kennelijk niet de politici die ‘niet goed luisteren’.
@Klokwerk Jammer dat je het met geen woord hebt over een andere belangrijke punt:
https://www.trouw.nl/democratie/nieuw-bewijs-dat-russische-trollen-zich-bemoeiden-met-brexit-referendum~abe67794/
https://nos.nl/artikel/2202937-ollongren-russische-desinformatie-bij-oekraine-referendum.html
Referenda kunnen inderdaad een belangrijke zinnige aanvulling zijn op de democratie maar dan moet je wel zien te voorkomen dat de onderbuik & de waan van de dag al dan niet gevoed door desinformatie van een buitenlandse neo-fascistische macht regeert.
Dat moet sowieso. Verkiezingen worden daar ook door beïnvloed, en daardoor het maatschappelijk debat, stemmingen in de kamer etc.
@20: Dat klopt maar de parlementaire democratie is hier nog in balans; fascistische pro Kremlin partijen (PVV/FVD) halen, god zij dank, nog maar 10-20% van de stemmen. Bij een referendum vervalt die check.
Maar waarom zou het volk bij een referendum meer vatbaar zijn voor beïnvloeding bij een referendum dan bij directe verkiezingen? Volgens mij is die beïnvloeding alleen succesvol als het verschil in stemmen toch al niet zo groot zou zijn geweest.
Daarbij ging het het Kremlin er ogenschijnlijk vooral om om chaos en verdeeldheid te creëren. Als er geen keuzes worden voorgelegd die tot chaos leiden, omdat alles al helemaal uitgewerkt en doorgerekend is, hebben we die angel er alvast uit.
Omdat het bij een referendum maar over één punt gaat en niet een compleet programma waar heel veel meer belangen spelen. Eén punt is veel makkelijker te sturen met desinformatie.
Dat is geen doel maar een middel. Als je wilt weten waar het Poetin werkelijk om gaat raad ik je aan naar Timothy Snyder te kijken.
Jee … een video-opdracht van twee uur … misschien vind ik er ooit wel eens de tijd voor hoor, maar misschien kan je in een paar zinnen een samenvatting geven, dan kan ik zien of er iets bij zit wat ik tot nu toe heb gemist ;).
Ik weet niet of het makkelijker is om op één simpel punt te sturen. Volgens mij is juist de verwarring van heel veel verschillende punten ook makkelijk te bespelen. Denk aan onze verkiezingen: ze gaan over een heleboel punten maar rechtse partijen stellen het voor alsof het alleen maar over klimaat en vluchtelingen gaat en pats, daar gaan ze weer. Het is in zo’n debat heel makkelijk de aandacht af te leiden.
Het is geen video-opdracht maar je eigen keuze, het is geen 2 uur maar 45 minuten en naar mijn mening een essentieel stuk om te begrijpen wat er nu speelt; over ons en hun, over klimaat en vluchtelingen, over politiek met of zonder toekomst, over democratie en dictatuur.
Waarom zouden dan die rechtse partijen het hele debat proberen te beperken tot klimaat en vluchtelingen?
Verder is het veel makkelijker een keuze van voor of tegen of een twee partijen stelsel waar voor en tegenstanders bijna even groot zijn te beïnvloeden. Dan heb je genoeg aan een paar procent die zijn/haar mening veranderd zoals bij de Brexit en ook bij Trump.
@25: Als je niet kunt samenvatten in een paar zinnen welke oplossingen er in de video gepresenteerd worden, dan is het niet de moeite van het kijken waard.
@26: Staat gewoon onder de video:
Aan jou de keus of jij verder wilt kijken dan jouw neus lang is.
@27: da’s geen samenvatting, dat is een teaser/advertorial.
Teaser: ‘Kijk dit filmpje om te ontdekken wie de eerste wereldoorlog begon’.
Samenvatting: ‘ De eerste wereldoorlog begon nadat Gavrilo Princip Franz Ferdinand neerschoot, waarna Oostenrijk Servie binnenviel wat tot een serie van over-en-weer-oorlogsverklaringen leidde, en waarbij het conflict eindigde in een bloedige loopgravenoorlog tussen frankrijk en duitsland.’
Nou, maak ook eens zo’n samenvatting van je eigen filmpje. Doe ook eens moeite.
@26: Dat is inderdaad een teaser.
Ik zou vooral graag willen weten of er in dat filmpje niet alleen maar dingen worden besproken die ik al lang weet en misschien al onderschrijf. Je zegt zelf dat Poetin onder andere chaos wil creëren: dan zijn we het daar toch mee eens? Dat het hem niet gaat om chaos om de chaos weet ik zelf ook wel. En natuurlijk zijn er ook meerdere redenen waarom Poetin het liefst politici in het zadel heeft die hem niet in de weg zetten en zich gedragen als kleine lakei’tjes, zoals Baudet en Trump. En dat dit ook geen doel op zichzelf is, snap ik ook nog wel.
Terug naar de discussie: door een heldere en uitgewerkte keuze te maken, wordt deze volgens mij ook noodgedwongen verstandiger gemaakt. Nu zal dat zeker niet voor iedere kiezer gelden, maar wel voor een substantieel deel. Bovendien zijn de keuzes zelf ‘verstandiger’ in de zin dat ze in ieder geval geen richtingloze chaos opleveren.
En dat is winst, ook voor het punt wat jij aansnijdt, dat je daarmee minder kwetsbaar wordt voor populistische spam, al dan niet uit het buitenland.