COLUMN - Sinds woensdag kan demissionair premier Mark Rutte (VVD) een nieuw kabinet proberen te formeren. Wellicht nodigt hij ook GroenLinks uit voor besprekingen. Hoe electoraal riskant is regeringsdeelname voor die partij? Een kijkje in andere Europese landen geeft een indruk.
“Ik heb Jesse Klaver, Sybrand Buma en Alexander Pechtold, van GroenLinks, van CDA en D66 aan de lijn gehad en gefeliciteerd met hun prachtige resultaat vanavond. Van harte!” In zijn overwinningstoespraak woensdagavond noemde Rutte drie partijen als medewinnaars van die dag. Daarbij vergat hij andere winnaars. Hij leek hiermee een voorschot te nemen op coalitiebesprekingen.
Een waarschijnlijke optie voor een kabinet Rutte-III lijkt immers de groenliberale, met twee partijen die de groene kleur voeren (CDA en GroenLinks), een partij die zichzelf liberaal noemt (VVD), en een partij die dat allebei doet (D66). Maar aangezien er nog andere coalitie-opties zijn zal elke partij een kostenbatenanalyse maken. Voor GroenLinks is het simpel: of proberen mee te doen, of oppositie.
Echec
Redenen om mee te doen zijn bijvoorbeeld het verwezenlijken van groen beleid en het zich onderscheiden van de SP en de Partij voor de Dieren, die in de oppositie blijven. Redenen om niet mee te doen zijn bijvoorbeeld het vermijden van pijnlijke compromissen en het maximaliseren van het aantal stemmen. Maar hoe waarschijnlijk is het dat meeregeren de partij electorale schade berokkent?
GroenLinks zal extra beducht zijn gezien de nederlaag van regeringspartij PvdA vorige week. Maar dat lijkt geen goed ijkpunt. Het was letterlijk een onwaarschijnlijk zware afstraffing: in absolute zin verloor nog nooit een Nederlandse partij zoveel zetels; in relatieve zin hield zelfs de Lijst Pim Fortuyn na haar rampzalige regeringsdeelname in 2002 meer van haar kiezers over (36%) dan de PvdA (23%).
Zulke afstraffingen zijn (nog) zeldzaam. Het echec van de PvdA is deels toe te schrijven aan maatschappelijke ontwikkelingen die voor sociaaldemocraten ongunstig uitwerken en waar GroenLinks geen last van heeft. Integendeel, groenen hebben juist het tij mee. Dit is onder andere te zien aan het feit dat GroenLinks veel jongeren trekt, terwijl de traditionele PvdA-kiezer uitsterft.
De uitzonderlijkheid van de implosie van de PvdA blijkt ook uit een vergelijking met andere landen. Ook al verliezen sociaaldemocraten overal kiezers, in geen enkel ander West-Europees land doen ze het electoraal slechter dan de PvdA. Haar afgang van woensdag lijkt een bijzondere combinatie van factoren, waarvan het onwaarschijnlijk is dat dit GroenLinks ook allemaal tegelijk ten deel zou vallen.
Voorloper
GroenLinks bereikte haar historisch dieptepunt in 2012. In vrijwel heel West-Europa doen de groenen het beter dan GroenLinks bij die Tweede Kamerverkiezingen. De uitslag van woensdag daarentegen is bovengemiddeld: een hogere score dan groenen in de meeste landen, maar een lagere dan in Luxemburg, Oostenrijk, IJsland en Zwitserland. Dit laatste suggereert dat de partij nog kan groeien.
Hoe zou GroenLinks scoren na regeringsdeelname? Slap onderhandelen, zoals bij het Lenteakkoord in 2012, straft de achterban hard af. Verder leert haar verleden ons weinig – behalve dat een voorloper van de partij, de PPR, meedeed aan het kabinet-Den Uyl. De PPR ging van 4,8% in 1972 tot 1,7% in 1977. Moeilijk te zeggen in hoeverre dit verlies van 65% terug te voeren is op regeringsdeelname.
Dit is natuurlijk maar één observatie. Laten we eens kijken naar verkiezingsuitslagen in andere West-Europese landen. Een ijzeren wet in de politicologie stelt dat regeren in meerpartijenstelsels gemiddeld zetels kost. Terugkijkend vanaf 1950 valt dan ook op dat regeringspartijen gemiddeld licht verliezen, met uitschieters naar beide kanten. Dit geldt ook voor zowel groene als linkse partijen.
Groenen hebben nog niet vaak geregeerd. Al met al scoorden ze vrij gemiddeld. In Frankrijk (-34%) en Italië (-12%) verloren de groenen na eerste regeringsdeelname, maar niet zoveel als veel andere nieuwelingen. In Duitsland (+28%) en Finland (+12%) wonnen ze zelfs. Latere Duitse (-6%) en Finse (+10%) deelname verliep ook vrij goed. Alleen in België en Ierland (beide -62%) trad fors verlies op.
Linkse partijen komen vaker in de regering. Dat zijn vaak sociaaldemocraten, terwijl GroenLinks eerder links-libertair is. Mijn collega’s Jo Buelens en Airo Hino tellen 23 groene en links-libertaire regeringspartijen in 11 landen van 1950 tot 2004. Zestien ervan (70%) leden daarna verlies; ongeveer evenveel als gemeten over alle 413 –veelal zeer ervaren– regeringspartijen in die landen (65%).
Onderhandelingen
Enerzijds lijkt GroenLinks dus geen groot risico te lopen. Groenen en links-libertairen scoren niet merkbaar slechter na regeringsdeelname dan andere partijen; voor nieuwkomers doen ze het juist goed. Een afstraffing is onwaarschijnlijk – en al zou GroenLinks zoveel verliezen als haar Belgische en Ierse collega’s indertijd, dan nog houdt ze meer zetels over dan ze de afgelopen vier jaar had.
Anderzijds is de onzekerheidsmarge groot, gezien het kleine aantal observaties. Bovendien is GroenLinks kwetsbaarder dan groenen in andere landen: ten eerste heeft ze meer electorale concurrenten, en ten tweede zou ze met drie grotere en rechtsere partijen regeren. Maar als regeren GroenLinks beduidend meer oplevert dan het Lenteakkoord lijken de electorale risico’s beperkt.
Dan kan Klaver zijn “prachtige resultaat” verzilveren.
Reacties (16)
Een verschil tussen partijen in het buitenland en GroenLinks is dat GroenLinks concurrentie kent in de Partij voor de Dieren. Het zou me niets verbazen dat als GroenLinks meeregeert de PvdD groter dan GroenLinks wordt.
GroenLinks is veel te klein om een verschil te kunnen maken in zo’n kabinet. Klaver moet het niet doen.
klaver is geen groene.
het is n kleinlinkse groensmile.
ik heb de groene partij nederland opgericht, samen met harry, in 1987 en toen het groen platform uitelkaar stoof bleef ik over met n nwe partij en roel v duijn. groen asd met het nieuwe groen idee.
ja, dat was n federatie. van groene provincien.
de groene raad. elke provincie autonoom.
helaas, mocht niet zo zijn.
groen-links had ons elecoraat gejat.
in memoriam
petra kelly cons.
we zijn gerobotiseerde achterlijken geworden?
dacht t niet
ik kijk geen tv anyway, but watch yo
prettige voortzetting, ptr
Hij mag dan de grootste partij gebleven zijn, maar:
Overwinningstoespraak ???
Martin Schulz en zijn SPD doen het anders uitstekend.
Ik heb nog steeds geloof dat het amateurisme van Trump onze kiezers sterk afschrikt en dat dit een herstel van middenpartijen oplevert.
Het probleem is de bestuurlijke stagnatie in het neo-liberale model, waar de VVD en de PvdA geen goed antwoord op hadden.
Als Rutte naar een groene combinatie wil, kan dat alleen als GL het niet alleen doet, want dat levert een gifpil op.
Ik heb al eerder zorgen geuit over het beperkte gedragsrepertoire van Buma, met “neen” als sleutelwoord. Misschien moet het CDA maar niet mee doen.
GroenLinks kan deze beurt wel overslaan, maar hun gedroomde linkse coalitie heeft de afgelopen 50 jaar al nauwelijks een kans gehad en bij elke verkiezing slinkt links alleen maar verder. Als ze daarop gaat blijven wachten zit Jesse tot zijn pensioen in de oppositiebankjes.
De groene onderhandelaars moeten niet in de val trappen dat iedere groene maatregel in het mogelijke regeerakkoord een concessie van de VVD is. Het akkoord moet eerst Parijsproef en daarna kun je onderhandelen.
@7 +1
@7
Parijsproof wil ook de VVD. De vraag is alleen of je dat conservatief belastingtechnisch wil doen zoals Groenlinks, of progressief innovatief als de VVD.
Wat de VVD zal gaan proberen, is alle negatieve gevolgen van de klimaatmaatregelen in de schoenen van GroenLinks schuiven. En dat zal niet zo moeilijk zijn, want een paar maatregelen zullen simpelweg veel geld kosten. En GroenLinks heeft niet echt vrienden in zo’n kabinet. Om een of andere vage reden die ik niet begrijp kan Buma Klaver’s bloed wel drinken, en D66 is alleen op klimaatvlak echt een bondgenoot. Ze zullen dus weinig echte invloed kunnen uitoefenen op de lopende zaken, en die lopende zaken gaan ongeveer een iets afgezwakte continuering zijn van het beleid dat we nu al zes jaar kennen, want dat is wat CDA en VVD willen. Er valt geen eer aan te behalen.
Je zag Frank de Grave al positie kiezen in Buitenhof. Wat hem betreft moest GroenLinks maar gaan opschuiven. Als Klaver mee wilde regeren, dan moest hij maar concessies doen. Mijn advies aan Jesse Klaver: bedank voor de eer, stel een krachtige fractie samen, en zorg dat je met een paar jaar in het volgende kabinet zit.
En sowieso, ookal zou je wel overwegen om mee te gaan doen, onderhandelingstechnisch gezien is het verstandig om eerst maar eens de boot af te houden. Het is een lekker ingewikkelde klus voor Rutte, er is geen enkele reden om hem daarbij te helpen.
Tom @5: Ik heb nog steeds geloof dat het amateurisme van Trump onze kiezers sterk afschrikt en dat dit een herstel van middenpartijen oplevert.
Voor mij staan de uitslagen juist voor een versplintering van het midden. Nog meer partijen die niet een oplossing kunnen bieden en waarmee de kans op een democratische omwenteling een volgende verkiezing alleen maar toeneemt. Overigens vind ik de hoge opkomst wel een bemoedigend teken.
GroenLinks pleegt zelfmoord als ze met rechts in zee gaan. Net als de PvdA zullen ze voor zichzelf vast heel goed kunnen verwoorden waarom het goed is dat ze nog erger hebben voorkomen door deel te nemen aan een superrechts kabinet.
De kiezers zullen echter tandenknarsend aanzien hoe voorzieningen verder worden uitgekleed en hoe verduurzamen zoveel mogelijk wordt uitgesteld.
Een paar zeer impopulaire en voor het bedrijfsleven onschuldige milieumaatregelen, dat staan VVD en CDA toe. GroenLinks zal hier komende jaren zwaar voor onder vuur komen te liggen.
Ze kunnen veel beter vanuit de kamer verder bouwen aan het alternatieve verhaal dat nog nauwelijks voor het voetlicht is gekomen en laten zien dat er ook een andere weggen zijn.
@12 Je moet niet meedoen om erger te voorkomen, wat je eventueel hebt voorkomen wordt toch nooit zichtbaar. Wie weet er nu wat de PvdA heeft bereikt of voorkomen? Maar je kan wel meedoen om iets positiefs te bereiken. En dat kan als er echt duurzaam beleid komt en wordt uitgevoerd. Als je dat voor elkaar krijgt is een eventueel zetelverlies niet zo erg, je zit toch in de politiek om iets te bereiken, niet om zoveel mogelijk zetels te winnen en er dan niks mee te doen. Maar als het duurzaamheidsbeleid zichtbaar is, pakt dat juist goed uit voor Groen Links verwacht ik.
@9 Dat ‘progressief innovatief’ is alleen maar een loze VVD-kreet om niets aan wetgeving en beleid te hoeven doen. Laat die innovatieve bedrijven maar met milieuvriendelijker alternatieven komen die op miraculeuze wijze de goedkope milieuvervuilende technologie uit de markt prijzen.
Het enige bezwaar dat de Grave had tegen de plannen van GL was dat ze te ‘disruptief’ zouden zijn. De VVD is een laffe conservatieve partij die alleen wat kleine veranderingen wil doorvoeren om het de rijke Nederlanders en de grote bedrijven nog een beetje makkelijker te maken. 130 op de snelweg en hier en daar een belastingvoordeeltje voor ingewikkelde constructies. Dat helpt het milieu op geen enkele wijze.
Zelfs voor ‘Parijs’ wil de VVD niets doen. Ook daarvoor rekenen ze op een bedrijfsleven dat ze niet zelf willen bijsturen, maar alleen maar verder vrijlaten. In woord om de ruimte te geven voor groene innovatie, in daad alleen maar om ze rijker te maken.
@14: Precies, #9 liegt een beetje, de VVD wil helemaal niet(s) doen. Gezien de nu eindelijk ook in Nederland aantrekkende economie gaan de afspraken van Parijs ook niet gehaald worden, zonder aanvullend overheidsbeleid.
@13: Integendeel, als GroenLinks slechts duurzaamheidsbeleid tot zijn wapenfeiten kan rekenen dan raken ze stemmen kwijt. Er zijn een heleboel mensen die duurzaamheid weliswaar belangrijk vinden, maar ook zeker oog hebben voor sociaal-economische onderwerpen. Die mensen zullen nooit op GroenLinks gaan stemmen als het een soort one-issue partij wordt.