Gelekt vonnis: donkere toekomst voor abortusrecht in Amerika 

ANALYSE - Nog nooit eerder in de geschiedenis van het Hooggerechtshof van de Verenigde Staten werd een volledig concept-vonnis gelekt. Maandagavond publiceerde nieuwswebsite POLITICO een geschreven uitspraak van 60 pagina’s in de abortus-zaak Dobbs v. Jackson Women’s Health Organization; de uitspraak zou pas over enkele weken worden gedaan.

De inhoud van het vonnis is nog explosiever dan het lek. De uitspraak zou korte metten maken met de grondwettelijke beschermingen op het abortusrecht en – zijdelings – andere fundamentele rechten, zoals de openstelling van het huwelijk en het verbod op anti-sodomiewetgeving, op de helling zetten. Amerika is in rep en roer.

De uiteindelijke inhoud van de uitspraak moet nog worden bepaald; en mogelijk dat de scherpste kantjes eraf worden gehaald. Desalniettemin schetst het conceptvonnis – en het feit dat de conservatieve vleugel van het Hoogegerechtshof met 6 tegen 3 in de meerderheid is – een donker toekomstbeeld voor het Amerikaanse abortusrecht en de Amerikaanse grondrechten in bredere zin.

Roe v Wade

Tot 1973 werd het recht op abortus bepaald door de verschillende Amerikaanse staten. Destijds was in het merendeel van die staten abortus onder de meeste omstandigheden verboden; in enkele staten was abortus op aanvraag legaal. In 1973 stelde het Hooggerechtshof in de zaak Roe v. Wade een ondergrens aan wat staten konden verbieden ten aanzien van abortus.

In de decennia die daarop volgden is die ondergrens verschoven. De kern van Roe v. Wade bleef altijd overeind staan, namelijk dat de grondwettelijke bescherming van de persoonlijke levenssfeer betekende dat abortus niet overmatig beperkt mocht worden. Wetgeving die de toegang tot abortus overmatige beperkte werd door de federale rechter onverbindend verklaard.

Deze status-quo wordt door  krap twee-derde van het Amerikaanse publiek ondersteund. Liberale Amerikanen zijn blij met de grondwettelijke bescherming van het abortusrecht, maar ook veel conservatievere Amerikanen menen dat de status-quo een goede balans biedt tussen grondrechten en de wetgevende macht van de verschillende staten.

Anti-abortuslobby

Dat het grondwettelijke recht op abortus toch op het punt staat om te sneuvelen is voor een groot deel toe te rekenen aan de sterk-georganiseerde anti-abortuslobby die in de decennia na de Roe-uitspraak alsmaar sterker is geworden.

In samenwerking met conservatieve juridische organisaties en de Republikeinse partij heeft de lobby er werk van gemaakt om tijdens de termijnen van Republikeinse presidenten zoveel mogelijk (aarts)conservatieve rechters te benoemen en tijdens de termijnen van Democratische presidenten zoveel mogelijke rechterlijke benoemingen te dwarsbomen. Zo weigerden in 2016 de Republikeinen in de Senaat de benoeming van Merrick Gardland tot het Hooggerechtshof in behandeling te nemen.

Het resultaat is een conservatieve “take-over” van de federale gerechtelijke macht; van de rechtbanken van eerste aanleg tot en met het Hooggerechtshof, waar de conservatieven met een meerderheid van 6 tegen 3 de scepter zwaaien. En gezien rechters voor het leven worden benoemd, is de conservatieve houdgreep van de federale rechtspraak niet zomaar ongedaan te maken.

Post-Roe reality

Dit alles betekent dat liberaal Amerika zich klaar moet maken voor een “post-Roe reality”, waar het recht op abortus slechts op decentraal niveau wordt beslist. De verwachting is dan dat in een dertiental staten het recht op abortus in zijn geheel verdwijnt en in nog eens een tiental sterk worden ingeperkt. In 16 staten zou abortus op aanvraag vooralsnog legaal blijven. In de rest van de staten is nog niet duidelijk wat juridische status van het abortusrecht zou worden.

Weliswaar kunnen de Democraten in het Congres in theorie federale (d.w.z. landelijke) wetgeving aannemen die het recht op abortus vastlegt, maar de realiteit is weerbarstig. De toegestane reikwijdte van federale wetgeving is gezien het federale karakter van de VS beperkt en het is onwaarschijnlijk dat een abortuswet het voordeel van de twijfel krijgt van het conservatieve Hooggerechtshof.

Dat gezegd hebbende, zijn er wel bepaalde acties die de Democraten in een “post-Roe reality” kunnen ondernemen. Zo zouden ze via federale en decentrale wetgeving het makkelijker en goedkoper kunnen maken voor inwoners van staten met een abortusverbod om abortus uit te voeren in een staat waar dit wel legaal is.

Daarnaast kan de FDA, het federale medicijnenagentschap, waarschijnlijk juridisch afdwingen dat abortusmedicijnen (voor zelf-toediening) ook verkrijgbaar zijn in staten met een abortusverbod.

Een einde van een tijdperk

Het einde van het Roe v. Wade tijdperk zou tot op heden de grootste beperking van het Amerikaanse abortusrecht vormen. Mensen die het niet kunnen betalen om af te reizen naar andere staat voor een abortus verliezen de mogelijkheid tot een abortus.

Sociaaleconomische verschillen tussen witte Amerikanen en etnische minderheden, die disproportioneel gebruik moeten maken van abortus, zullen alleen maar toenemen. Om nog maar te zwijgen van de toename van illegale improvisatie-abortussen, met alle gevolgen van dien.

Het lek van POLITICO is een veeg teken voor het abortusrecht in de Verenigde Staten. Hoewel de precieze verwoording en reikwijdte van de uitspraak nog op zich laat wachten, is meer dan duidelijk dat de conservatief-reactionaire stroming voor de komende decennia de juridische teneur wordt. De verworvenheden van tientallen jaren aan emancipatie liggen op het hakblok.