Een ongelegen opgave

COLUMN - Schoorvoetend kwamen de EU leiders vorige week bij elkaar, nadat bijna duizend bootvluchtelingen dit jaar al zijn omgekomen op de Middellandse zee. Ondanks de wereldwijde verontwaardiging toonde die bijeenkomst vooral een hernieuwde onwil om het probleem aan te pakken. Die struisvogelpolitiek lijkt vooral bedoeld om onpopulaire vragen over interne samenwerking te vermijden.

De bootvluchtelingen vormen een psychologisch en politiek mijnenveld voor EU-politici. Ten eerste zijn de belangrijkste belanghebbenden van een oplossing vreemdelingen van een ander ras, religie en cultuur. Generaties gedragsonderzoek heeft laten zien dat mensen zich minder coöperatief opstellen tegenover “outgroup”-leden, mensen die niet tot hun onmiddellijke referentiegroep behoren. Ook in het “tolerante” Nederland is grote weerstand tegen de migranten. Zo heeft RTL Nieuws vanwege de schunnige reacties de reageerfunctie van haar website uitgezet bij het nieuws over bootvluchtelingen.

Ten tweede heeft de EU intern te maken met een sociaal dilemma: dat wil zeggen dat heel Europa van een oplossing profiteert, maar de kosten van die oplossing door individuele staten worden gedragen. In een EU waar het aan wederzijds vertrouwen en centraal gezag ontbreekt, leidt dit tot free-riding. De Noordelijke staten doen alsof hun neus bloedt, en verschuilen zich daarbij achter V.N. verdragen. Op hun beurt laten de Zuidelijke staten na de vluchtelingen op een ordelijke manier te registeren.

De enige oplossing voor dit probleem is een (gedeeltelijke) centralisatie van het Europese immigratiebeleid, zodat de kosten en baten eerlijk over de lidstaten verdeeld kunnen worden. Centralisatie van EU-beleid en de toelating van immigranten zijn echter zo’n beetje het meest onpopulaire politieke thema dat je kan bedenken. In de meeste EU landen zijn beide het domein van populistische politieke bewegingen.

Het is daarom voorspelbaar dat Europese burgers en politici hun hoofd liever in het zand steken. Experimenten laten zien mensen het negeren van “ongelegen” informatie vaak als uitvlucht gebruiken wanneer ze voor moeilijke morele keuzes worden gesteld. Je hebt immers geen verantwoordelijkheid zolang je niet weet dat er iets aan de hand is.

De reactie van de Europeanen op de bootvluchtelingen lijkt daarmee verdacht veel op de ontkenning van klimaatverandering door de Republikeinen in de V.S. Volgens een recente studie is één de voornaamste redenen achter die ontkenning dat de Republikeinen niets moeten hebben van de voorgestelde oplossingen, zoals een grotere rol van de centrale overheid in de regulering van CO2 uitstoot.

Onze collectieve “strategische onwetendheid” is in de laatste maand doorbroken door de tragische toename in schipbreuken, en er is eindelijk een begin van een Europese immigratiediscussie. Het uitgangspunt daarvan zou moeten zijn dat Europeanen samen verantwoordelijk zijn voor hun buitengrenzen. Zolang wij in Europa daar niet over kunnen praten, zullen er nog heel veel vluchtelingen verdrinken.