Dijsselbloem, de media en de ideologie van het grootkapitaal

ACHTERGROND - De initiële berichtgeving rondom de uitspraken van Jeroen Dijsselbloem onthult hoezeer ons denken wordt bepaald door de belangen van de economische elite.

De ‘affaire Dijsselbloem’ deed afgelopen week veel stof opwaaien. Minister Jeroen Dijsselbloem, in zijn capaciteit als voorzitter van de Eurogroep, had immers gewaagd te verkondigen dat doorsnee belastingbetalers niet langer automatisch worden aangeslagen om houders van grote, onverzekerde deposito’s bij omvallende banken te ontzien. Zeg maar hoe het systeem nominaal hoort te werken.

Met name in de Angelsaksische media was de reactie fel: Dijsselbloem kon het beste zo snel mogelijk wegens incompetentie worden ontslagen. Maar ook Nederlandse financiële ‘goeroes’ spraken schande van de notie dat renderend kapitaal niet onder alle omstandigheden op een bail out van de belastingbetaler kan rekenen (die in het eventuele rendement van de getroffen deposito’s natuurlijk nooit zou meedelen). En hoewel later in de week positievere geluiden over Dijsselbloems uitspraken vielen te beluisteren, waren de eerste reacties toch overweldigend negatief.

En zo – afgaande van de berichtgeving in de Nederlandse pers – waren we er met zijn allen toch een paar dagen van overtuigd dat het de taak van de weldenkende burger is om de financiële verliezen van kapitalisten (want dat bén je wanneer je inkomsten genereert met behulp van je kapitaal) op zich te nemen.

Deze in feite bizarre situatie illustreert op treffende wijze het punt dat econoom John Wisman (pdf) in algemenere zin maakt:

Once control of the state was in principle democratized by the ballot box, the fortunes of the elite came to depend solely upon controlling ideology.

Zo bestaan in de VS tientallen door rijke conservatieven gefinancierde think tanks (waarvan The American Enterprise Institute de bekendste is) die uitsluitend bestaan om rechtse stokpaardjes aan de man te brengen. Hoewel dit soort instituten in Nederland niet of nauwelijks bestaat, is dat geen enkel probleem. De verheerlijking van ‘limited government’, ‘low taxes’ en ‘private enterprise’ is immers ook hier behoorlijk succesvol gebleken. Net als de gedachte dat bijstandontvangers in een soort luilekkerland leven en dat linkse politici – waaronder dus ook Dijsselbloem – naïeve lichtgewichten zijn.

De belangrijkste manier om de dominantie van dit soort voor de haves gunstige ideeën te verzekeren is door rechts gelijk te stellen aan ‘serieus’ en ‘realistisch’ en links aan ‘frivool’ en ‘luchtfietserij’. Op deze manier werd bijvoorbeeld tien jaar geleden het publiek in de VS rijp gemaakt voor de Irakoorlog: alle Very Serious People waren immers vóór en alleen de naïeve hippies waren tegen.

De afgelopen jaren hebben we precies hetzelfde gezien in de omgang met de financiële crisis. Hoewel ‘bezuinigen om het vertrouwen te herstellen’ inmiddels zelfs door het IMF is afgeschreven, hebben de ‘realisten’ van de VVD hun irrationele obsessie met het begrotingstekort nog steeds niet opgegeven. En nu enkele voormalige VVD-prominenten als Wiegel, Nijpels en Bolkestein (in navolging van Johan Witteveen) ten langen leste de heiligheid van de drie-procentsnorm ter discussie durven stellen, wordt het drietal door PowNed vervolgens vakkundig afgeserveerd als irrelevante ‘oudjes’.

Want de hippies mogen nooit gelijk krijgen. Dat zou immers kunnen betekenen – om John Wisman nogmaals te citeren (pdf) – dat de staat, net als in de naoorlogse decennia, weer het instrument wordt ’that could limit or even potentially end, the extraction of workers’ surplus [by the elites].’ En dat kan natuurlijk niet de bedoeling zijn.