ANALYSE - Passen de kiezers van de linkse partijen ideologisch gezien eigenlijk wel bij elkaar? Matthijs Rooduijn zocht het uit.
Begin vorige week stond het altijd dankbare discussieonderwerp ‘samenwerking op links’ weer eens op de agenda (zie hier). De PvdA flirtte met de SP omdat de partij een lijstverbinding met de socialisten wel zag zitten. De sociaaldemocraten liepen echter een blauwtje. Tweede Kamerlid Ronald van Raak van de SP liet meteen weten dat hij het een ‘krankzinnig voorstel’ vond aangezien eventuele reststemmen dan bij de coalitie terecht zouden komen. Wel diende zich meteen een andere partner aan; GroenLinks zei een lijstverbinding best te willen overwegen.
Regelmatig wordt er over de voor- en nadelen van samenwerken op links gediscussieerd (zie bijvoorbeeld hier). Bij dergelijke discussies doemen allerlei vragen op. Hoe ver dient de samenwerking te gaan? Wat zou de koers moeten zijn? Wat gebeurt er met de partijorganisatie(s)? Wie wordt de leider van een eventuele fusiepartij? Zitten de kiezers en partijleden wel op samenwerking te wachten?
Er is vaak echter maar weinig aandacht voor de cruciale vraag of de kiezers van de linkse partijen ideologisch gezien eigenlijk wel bij elkaar passen. In hoeverre verschillen de electoraten van PvdA, SP en GroenLinks van elkaar?
Vier thema’s
Om die vragen te beantwoorden heb ik gekeken naar de opvattingen van kiezers van verschillende partijen op het gebied van vier centrale thema’s: inkomensherverdeling, immigratie, euthanasie en Europa. De gegevens zijn afkomstig uit het Nationaal Kiezersonderzoek (NKO) uit 2012. De deelnemers aan het onderzoek is op een schaal van 1 tot 7 gevraagd wat hun opvattingen zijn over deze thema’s. Hoe hoger de scores, hoe positiever men is over inkomensherverdeling, hoe sterker men is gekant tegen verdergaande immigratie, hoe positiever men staat tegenover euthanasie, en hoe negatiever men is over de EU. Hieronder heb ik de gemiddelden (M) en standaarddeviaties (SD) per partij weergegeven. De standaarddeviatie geeft aan in hoeverre de kiezers van een partij onderling van mening verschillen; hoe hoger de standaarddeviatie, hoe groter de onderlinge verschillen.
Ik heb de scores weergegeven voor PvdA, GroenLinks en SP, en ter vergelijking ook voor D66, VVD, CDA en PVV. Ook heb ik gekeken naar de opvattingen van het gezamenlijke linkse electoraat (PvdA + GroenLinks + SP) door de kiezers van deze partijen allemaal samen te nemen.
Verschillende electoraten?
Uit de eerste kolom (de gemiddelden) blijkt dat de kiezers van PvdA, GroenLinks en SP nauwelijks van elkaar verschillen op het gebied van inkomensherverdeling. De gemiddelden lopen uiteen van 5.34 (PvdA) tot 5.53 (SP). Het gezamenlijke linkse electoraat heeft een score van 5.39, en is daarmee iets linkser dan dat van de PvdA. Ter vergelijking: kiezers van de VVD zijn met een gemiddelde score van 4.02 een stuk rechtser. Opvallend is overigens dat kiezers van de PVV op dit vlak flink linkser zijn dan die van D66, CDA en VVD. De standaarddeviaties in de tweede kolom geven aan dat de onderlinge verschillen bij de PvdA- GroenLinks- en SP-kiezers niet zo groot zijn. Dit ligt anders bij de mensen die op de PVV stemmen: bij hen lopen de opvattingen over inkomensherverdeling behoorlijk uiteen.
Tabel: Gemiddelden en standaarddeviaties van opvattingen van kiezers van verschillende partijen (NKO 2012). Klik op de afbeelding voor een grotere versie.
Met betrekking tot de houdingen tegenover immigratie verschillen de linkse kiezers veel meer van elkaar. Kiezers van de PvdA en vooral de SP zijn een stuk minder positief over immigranten (een gemiddelde score van respectievelijk 4.16 en 4.38) dan mensen die op GroenLinks stemmen (gemiddelde is 3.17). De standaarddeviatie bij de PvdA is vrij hoog. Dit geeft aan dat PvdA-kiezers onderling behoorlijk verschillen met betrekking tot hun opvatting over immigratie. Het gezamenlijke linkse electoraat heeft een score van 4.14, en zit daarmee dicht tegen de score van de kiezers van de PvdA aan.
Op het gebied van ethische kwesties verschillen de kiezers weer nauwelijks van elkaar. De gemiddelde scores op het vlak van euthanasie lopen uiteen van 6.18 (SP) tot 6.40 (GroenLinks). Uit de waarden van de standaarddeviaties blijkt dat de onderlinge verschillen ook niet zo groot zijn. Het gezamenlijke linkse electoraat heeft precies hetzelfde gemiddelde als dat van de PvdA (6.23). Eigenlijk wijkt alleen het CDA met een gemiddelde score van 5.20 af op dit vlak. Opvallend is dat er ook behoorlijk wat heterogeniteit bestaat onder het christendemocratische electoraat (SD = 1.73).
De kiezers van PvdA, GroenLinks en SP verschillen aanzienlijk van elkaar wanneer we kijken naar het thema Europa. De SP-stemmers zijn met een gemiddelde van 4.66 flink eurosceptischer dan de PvdA-kiezers (gemiddelde is 4.06), en de GroenLinks-kiezer is met een gemiddelde van 2.97 een stuk minder eurosceptisch dan het electoraat van de sociaaldemocraten.
Als we deze gemiddelden vergelijken met die van de andere electoraten zien we dat links met betrekking tot Europa zo’n beetje het hele politieke spectrum bestrijkt. Alleen de PVV-kiezers nemen een nog extremere positie in met een gemiddelde van 5.71. De onderlinge verschillen zijn bij alle groepen kiezers behoorlijk groot, maar dit geldt vooral voor de PvdA-, VVD- en CDA-kiezers (de middenpartijen). Het gezamenlijke linkse electoraat is een tikje eurosceptischer dan het electoraat van de PvdA.
Linkse fusiepartij goed nieuws?
Op het gebied van inkomensherverdeling en ethische kwesties verschillen de kiezers van PvdA, GroenLinks en SP dus nauwelijks van elkaar. Maar als het om immigratie of Europa gaat zijn de verschillen een stuk groter. Toch lijkt het gezamenlijke linkse electoraat sterk op het electoraat van de PvdA.
Dit heeft verschillende oorzaken. Ten eerste heeft het merendeel van het gezamenlijke linkse electoraat op de PvdA gestemd. Dit is echter zeker niet de enige oorzaak. Met betrekking tot de thema’s immigratie en Europa trekken de kiezers van GroenLinks en SP het gemiddelde van het gezamenlijke linkse electoraat allebei een andere kant uit. Daarmee houden ze elkaar dus eigenlijk in balans en ligt het gemiddelde van het gezamenlijke electoraat dicht bij het gemiddelde van de PvdA. Je zou kunnen verwachten dat hierdoor de onderlinge verschillen bij het electoraat van gezamenlijk links wel weer flink groter zijn dan bij de PvdA. Dit is echter niet het geval. Op het gebied van immigratie en vooral Europa verschillen de PvdA-kiezers onderling namelijk ook al sterk van elkaar.
Is samenwerking op links inhoudelijk gezien nu een goed idee voor de betrokken partijen? Laten we even kijken naar het uiterste scenario: een fusie van PvdA, GroenLinks en SP. Met een beetje fantasie kunnen we het gezamenlijke linkse electoraat zien als een indicatie van hoe het potentiële electoraat van een linkse fusiepartij er uit zou kunnen zien. Enige voorzichtigheid is hier wel geboden aangezien het onwaarschijnlijk is dat het electoraat van een fusiepartij precies de som van de bestaande deelelectoraten zal zijn. Het zou bijvoorbeeld best kunnen dat er bij een fusie relatief veel GroenLinksers uitwijken naar de Partij voor de Dieren, veel SP-ers zullen besluiten helemaal niet meer te gaan stemmen, en flink wat voormalige D66-stemmers juist wél weer zullen worden aangetrokken door deze nieuwe partij.
Toch kunnen we voorzichtig concluderen dat het potentiële electoraat van een linkse fusiepartij waarschijnlijk behoorlijk op het electoraat van de PvdA zal lijken. Even los van allerlei praktische zaken, hoeft een fusie wat dit betreft dus niet verkeerd uit te pakken voor de sociaaldemocraten. Dit ligt anders voor GroenLinks en de SP. Met betrekking tot de thema’s immigratie en Europa liggen de gemiddelde opvattingen van het potentiële electoraat van een fusiepartij waarschijnlijk behoorlijk ver van de opvattingen van het huidige eigen electoraat. De kans is groot dat bij een linkse fusie GroenLinks en SP ideologisch gezien behoorlijk wat water bij de wijn zullen moeten doen.
Dit stuk verscheen eerder op Stuk Rood Vlees.
Reacties (13)
Zullen we anders de PvdA gewoon niet links meer noemen? Laat ze maar fuseren met de VVD.
Het lijkt mij naief om bij een eventuele fusie alleen te kijken naar het electoraat en niet naar hoe de partij in de praktijk functioneert.
Er zit een grote discrepantie tussen PvdA-stemmers en de politiek van de partij zelf. Dat is ook de reden dat de PvdA zoveel stemmen heeft verloren in de laatste jaren en in de peilingen.
Voor de SP en GL komt een fusie met de PvdA daarom in de praktijk neer op zelfmoord. Dus die fusie komt er nooit.
Dit stuk faalt om het enkele feit dat milieuproblematiek niet als thema is meegenomen. Het ligt voor de hand dat kiezers van GROENlinks vooral hun keuze op die partij maken vanwege natuur- en milieu-standpunten. (precies het electoraat van GL dat na de laatste afgang overgebleven is: de milieufreaks)
Door juist de kernwaarde van die partij uit het hele onderzoek weg te laten faalt het onderzoek jammerlijk, althans voor wat betreft de deelname van GroenLinks. Dat zou net zo iets zijn als een pleidooi houden voor de samenwerking op rechts tussen PVV en anderen, en immigratie/islam buiten beschouwing laten als thema.
Sowieso staat of valt de uitkomst van dit onderzoek met de keuze van de thematiek – die is dan ook erg sturend in de verwachte uitkomsten. Het is weinig verrassend dat er over een thema als euthanasie weinig verschil van mening is op links, terwijl er op een thema als Europa veel verschil is.
Er is een aantal punten waarop deze analyse versterkt kan worden. Het is interessant om te kijken naar de positie van de electoraten van verschillende partijen. Wat me echter ook belangrijk lijkt is hoeveel belang verschillende electoraten aan bepaalde thema’s hechten. Stel dat SP’ers en PvdA’ers minder belang hechten aan het thema immigratie en de kiezers van GroenLinks juist wel, dan zou de positie van een linkse samenwerking meer in de richting van GroenLinks kunnen komen te liggen zonder electoraal verlies. Eenzelfde soort mechanisme zou voor Europa kunnen gelden.
Voor de rest is het natuurlijk een beetje zuinig om op basis van een paar issues uitspraken te doen over de bredere waardenoriëntaties van kiezers. Daarvoor moet naar een groter aantal zaken gekeken worden.
@1: de PvdA is net zo links als de VVD liberaal.
@3: als je als keizer natuur en milieu serieus neemt, kun je beter op de PvdD stemmen. Met het energieakkoord waar GL mee ingestemd heeft, liet die partij zien dat ze groen is voor de bühne, maar er niet daadwerkelijk in gelooft.
“Met betrekking tot de thema’s immigratie en Europa trekken de kiezers van GroenLinks en SP het gemiddelde van het gezamenlijke linkse electoraat allebei een andere kant uit. Daarmee houden ze elkaar dus eigenlijk in balans en ligt het gemiddelde van het gezamenlijke electoraat dicht bij het gemiddelde van de PvdA. Je zou kunnen verwachten dat hierdoor de onderlinge verschillen bij het electoraat van gezamenlijk links wel weer flink groter zijn dan bij de PvdA. Dit is echter niet het geval.”
Op grond hiervan zou ik eerder voorstellen de PvdA op te heffen, dan om SP, GL en PvdA te fuseren. De PvdA bestaat immers uit een mix van mensen die gebaseerd op hun meningen eigenlijk SP of eigenlijk GL zouden moeten stemmen.
@5: Zonder twijfel. Er zijn echter personen die toch nog op GL stemmen omdat ze PvdD nog meer een splinterpartij vinden dan GL al is, en omdat ze het te veel een one issue partij vinden. Ik denk dat een flink deel van het nu nog overgebleven electoraat van GL juist die aloude kern van groenmensen is, en dat het thema milieu juist voor GL-kiezers het belangrijkste thema is. En juist daardoor is een verhandeling over de fusiekansen met GL niets waard zolang dat thema er niet bij betrokken wordt.
Ik denk trouwens ook dat als GL inderdaad zo door gaat, het ook die mensen nog zal verliezen, met name aan PvdD.
Als Marianne Thieme écht wat had willen doen aan dierenwelzijn had ze er voor kunnen kiezen haar geluid te laten horen in een partij die regeringsverantwoordelijkheid durft te nemen. Harm Evert Waalkens heeft als PvdA-kamerlid meer concrete maatregelen voor dierenwelzijn afgedwongen dan de hele PvdD, die vergelijkbaar met de PVV vooral drijft op morele verontwaardiging en de bijbehorende kamervragen.
Dan over de echte politieke partijen: wat Katholieken, Protestanten en Antirevolutionairen vijfendertig jaar geleden al lukte blijft toekomstmuziek voor links (gelukkig zie je dezelfde versplintering op rechts).
De extreem hoge imagogevoeligheid van het electoraat speelt de linkse samenwerking nog de meeste parten. Je kunt in bepaalde hippe GL-kringen nu eenmaal niet thuis komen met je stem op de PvdA, veel PvdA’ers zien de SP als de Telegraaf-variant van hun eigen, verstandige partij, en de SP zwelgt al jaren met succes in de rol van underdog.
Er zullen helaas weinig Groen Links-of SP- stemmers zijn die toegeven dat hun eigen partij net als de PvdA stevig geworteld is in de sociaal-democratische traditie.
@3 Alleen de harde kern milieufreaks stemt op GL? Waar haal je dat nou vandaan?
@8: De PvdD heeft meer eigen moties aangenomen zien worden ten behoeve van dierenwelzijn, dan welke andere partij op welk ander terrein dan ook. Eerst even feiten checken voordat je iets gaat beweren wat simpelweg niet waar is.
Nomen est omen, behalve bij politieke partijnamen.
Ik heb mijn lidmaatschap van de PvdA opgezegd en ben lid geworden van de SP nà de toespraak van Wim Kok over het afschudden van de ideologische veren (11 december 1995).
Ik heb daar tot op de dag van vandaag, bijna twintig jaar na dato, nog geen seconde spijt van gehad, integendeel.
De SP -ik ken de partij van binnen, weet wat de leden beweegt en meen de stemmers goed te kennen- zal zeker niet meegaan in een fusie met uitgerekend de PvdA. Er zou trouwens onmiddellijk een nieuwe partij worden opgericht die zou gaan opereren ter linker zijde van het fusiegedrocht en naar alle waarschijnlijkheid zou ik me daar dan gaan melden…
Nee, deze fusie-discussie is aardig maar wat mij betreft een zuiver theoretische.
@0: “.. best kunnen dat er bij een fusie relatief veel GroenLinksers uitwijken naar de Partij voor de Dieren, veel SP-ers zullen besluiten helemaal niet meer te gaan stemmen, en flink wat voormalige D66-stemmers juist wél weer zullen worden aangetrokken door deze nieuwe partij”
Enig verband tussen dit onderzoek en deze uitspraak mis ik.