De Paasvuren laaien op: opstand der Saksen?

Het is ogenschijnlijk een grappig berichtje in het nieuws vanavond — een van de Hart-van-Nederlan dse berichtjes waar geen enkel nieuwskanaal meer zonder kan. Maar als je wat doorleest, zit er onrust achter. In Espelo is het grootste paasvuur ter wereld ooit gebouwd. Het ding is 45,98 meter hoog en daarmee rijp voor The Guiness Book of Records. (Zie bijvoorbeeld De Telegraaf en De Gelderlander. Ook het 8-Uur Journaal besteedde er aandacht aan.)

Als je de berichtgeving goed leest, merk je dat het niet alleen maar lollig is, dat opstoken van het paasvuur. Bijna 20 jaar geleden, in 1993 publiceerde Ton Dekker van het Meertens Instituut een artikel met de titel Paasvuren, een veranderlijke traditie tussen toerisme en lokale identiteit. Allebei die polen komen we tegen in de moderne berichtgeving.

“De laatste jaren staan er op eerste paasdag tegen de avond overal in Twente en Salland files van mensen die naar het vuur komen kijken,” schrijft De Gelderlander, die tegelijk ook meldt dat de paasvuren ‘niets’ met het christelijke paasfeest te maken hebben.

Dat laatste verhaal speelt mogelijk een rol in de toeristische aantrekkingskracht. Het is zeker van groot belang in de tweede pool in Dekkers artikel: het beleven van de lokale identiteit. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het commentaar van Gerrit Kraa, een bekende Achterhoekse kenner van het dialect en de geschiedenis in het Reformatorisch Dagblad:

De traditie stamt volgens Kraa al uit de tijd van de Germanen. “Het hoorde bij het feest van het licht. De donkere winter was achter de rug, de lente was aangebroken.” De Germanen eerden rond het vuur Ostara, de godin van de dageraad.

Het is nauwelijks te geloven dat een belezen man als Kraa dit echt meent. Dat dit soort verhalen (Sinterklaas is eigenlijk Wodan, de kerstboom is een Germaanse boom van licht) mythes zijn – er is geen enkel bewijs dat er in de vroege middeleeuwen Sinterklaas werd gevierd of dat dit soort vuren werden aangestoken – werd al decennia geleden door J.J. Voskuil, Ton Dekkers leermeester op het Meertens Instituut, overtuigend aangetoond. Mythes die vaak niet veel ouder zijn dan de negentiende eeuw.

Waarom zegt Kraa dat dan? Dat blijkt uit het vervolg van zijn verhaal:

Onbewust voelen mensen zich op de een of andere manier toch nog verbonden met het heidendom. Dat komt mede doordat veel heidense gebruiken en feesten door christenen zijn overgenomen. […]  In 830 schreef een monnik zelfs een nieuw Evangelie voor de Saksen. […] Dit geschrift, ‘Helian’  genaamd, is bewaard gebleven en zal volgende maand opnieuw verschijnen in de streektalen Gronings, Twents, Achterhoeks, en Westfaals.

Dat verchristelijken van die zogenaamde Germaanse tradities is deel van de mythe: Sinterklaas is niet zomaar Wodan, maar Wodan met een christelijke tabberd. Maar van belang is hier vooral dat Kraa een en ander verbindt met een echt ‘Saksisch’ gevoel: een bevolkinsgroep die zich eigenlijk altijd koppig van het officiële christendom heeft afgekeerd en die ook anderzins een ‘eigen cultuur’ heeft met kennelijk zelfs een eigen bijbel.

Kraas analyse, hoe onzinnig ook, komt een maand nadat minister Spies besloot de aanvraag voor financiele ondersteuning van het Nedersaksisch af te wijzen. Voor deze erkenning was in heel het ‘Nedersaksische’ gebied (Groningen, Drenthe, Overijssel, de Achterhoek en delen van Friesland) een sterke lobby, waarin lokale en provinciale politici, de landelijke CDA-fractie, wetenschappers van de Universiteit van Groningen en de kleinkunstenaar Herman Finkers belangrijke rollen speelden. Men wilde dat het Nedersaksisch dezelfde rechten zou krijgen als het Fries en wees soms in de propaganda op het ‘feit’ dat het Nedersaksisch de oudste taal van Nederland zou zijn.

Er rommelt dus wat in het Nedersaksische gebied. Er is geen sprake van dat men zich wil afscheiden, maar er heerst duidelijk ontevredenheid die mensen doet teruggrijpen op mythes van een koppig, oeroud volk. Een bij mijn weten ongeanalyseerde, knagende ontevredenheid met het modene Nederland. Er zit achter dat ene vrolijke berichtje over het grootste paasvuur van Nederland een hoop onrust.