OPINIE - Zorgen over de kwaliteit van de rechtsstaat in Europa worden gewoonlijk geassociëerd met ontwikkelingen in landen als Polen en Hongarije. Niet ten onrechte. Maar nadat ik vorige week had geschreven over nieuwe wetgeving in Polen die -opnieuw- de onafhankelijkheid van de rechtspraak dreigt aan te tasten kwam ik dit artikel van Marc Chavannes tegen bij De Correspondent. ‘Als het aan de regering ligt gaat u vooral niet naar de rechter’, staat er boven. ‘Hoe minder rechtspraak hoe beter,’ is volgens Chavannes het uitgangspunt van minister Sander Dekker (VVD) van Rechtsbescherming.
Dit gaat niet over de onafhankelijkheid van de rechtspraak, zoals in Polen, maar wat Chavannes over het beleid van Dekker te berde brengt lijkt mij zeker ook wel reden tot zorgen over de Nederlandse rechtsstaat. Het begint met de bereikbaarheid van rechtbanken. In 2012 waren er nog 54 kantongerechten op een gemiddelde afstand van 5-10 kilometer. In 2019 zijn er nog 31 over. Sommigen mensen moeten daarvoor 60 km. reizen. Is dat erg? Is schaalvergroting altijd slechter? Kijk naar ziekenhuizen en andere zorginstellingen; daar weegt de afstand toch een stuk zwaarder, zou je zeggen.
OK. Maar er is meer. Griffierechten zijn verhoogd en wel zodanig dat mensen er van afzien conflicten over kleinere bedragen voor de rechter te brengen. Dit treft de middenstander meer dan de multinational. Dekker is verder uiteindelijk onder druk door de knieën gegaan om meer geld ter beschikking te stellen voor de sociale advocatuur. De Nederlandse Orde van Advocaten: ‘De maatregel die het kabinet nu heeft getroffen lenigt de eerste nood maar is geen duurzame oplossing.’ Uit een enquête van Orde van Advocaten blijkt dat nog maar 5 procent van de jonge advocaten een toekomst ziet in de sociale advocatuur. Dat betekent grote onzekerheid voor de rechtsbijstand voor laagstbetaalden. Klassejustitie dreigt.
Buiten de rechter om
Een ander aspect van Dekker’s beleid dat Chavannes signaleert is het streven veel meer zaken buiten de rechter om af te handelen. ‘Allerlei overheidsorganen én het Openbaar Ministerie kunnen burgers flinke straffen en soms een strafblad bezorgen zonder dat er een rechter aan te pas is gekomen. Burgers worden te vaak onterecht gestraft én het is een aantasting van de rechtsstaat’, meent Chavannes. Daarbovenop komt de nieuwe trend van de mediation. Experimenten aan met buurtrechters, bemiddelingsrechters, schuldenrechters, overlegrechters, spreekuurrechters, community courts en andere vormen van wat wordt genoemd ‘maatschappelijk effectieve rechtspraak’: waar burgers snel en goedkoop een oplossing van hun probleem krijgen. Op deze manier hoopt Dekker een kwart van de gevallen van gesubsidiëerde rechtsbijstand overbodig te maken.
Rechtspraak is geen overheidsdienst
Natuurlijk is er niets tegen nieuwe voorzieningen die er toe kunnen leiden dat ‘burgers sneller en goedkoper een oplossing voor hun probleem kunnen krijgen.’ De juridische wereld is over het algemeen conservatief, buitengewoon bureaucratisch en voor de burger tamelijk ontoegankelijk. Elke maatregel die de klantvriendelijkheid bevordert moeten we toejuichen. Maar hier is iets anders aan de hand. Waar het Dekker uiteindelijk om gaat is bezuiniging en privatisering. Hij biedt de burger die na een mislukte mediation alsnog een advocaat nodig heeft een gesubsidiëerd rechtshulppakket. Wie er op grond van zijn inkomen niet voor in aanmerking komt kan zich er voor verzekeren.
Het past allemaal in het VVD-beleid van een kleine overheid, bezuiniging op publieke diensten en de ideologie van de zelfredzaamheid van de burger. Maar, wat ik ook in Chavannes’ verhaal miste: de rechtspraak is geen overheidsdienst zoals onderwijs, zorg of veiligheid. De rechtspraak is onderdeel van de rechterlijke macht die in een liberale democratie volledig onafhankelijk hoort te zijn van de wetgevende en de uitvoerende macht. Dekker’s inspanningen om ook de rechterlijke macht onder het VVD-regime te brengen zou je ook een politisering van de derde macht kunnen noemen. Daarbij komt dan nog dat de afbraak van de rechtsbijstand voor de staat rechtsreeks voordeel oplevert, zoals vanuit de sociale advocatuur is betoogd. Juist rechtszaken van laagstbetaalden gaan vaak over onrechtmatig handelen van de overheid (zie de terugvorderingspraktijk van de Belastingdienst). Aan de andere kant van het spectrum zien we dat de VVD er geen moeite mee heeft dat geschillen tussen multinationals en staten buiten de reguliere rechtsgang om kunnen worden afgehandeld met grote gevolgen voor de staatskas, waaruit de rechtsbijstand en andere publieke diensten moeten worden betaald.
Ook in Nederland valt er nog wel een robbertje te vechten over de aftakeling van de rechtsstaat.
Reacties (20)
Vrouwe Justitia is geblinddoekt. Hier staat op de foto een rechter met zonnebril. Misschien kunnen zijn ogen teveel zo mocht niet verdragen. Maar een gekleurd/verduisterd wereldbeeld heeft hij zo wel.
Dit is al onder Teeven begonnen. Daar schreef ik bijna 2 jaar geleden o.a. dit over:
https://www.hoevrouwendenken.nl/2018/01/21/echte-rechtse-rechtspraak/
Als ik een groep beflappen zie protesteren voor meer subsidie in de richting van juristen (want dat is het), dan word ik toch altijd wel een beetje achterdochtig. Ik kan me voorstellen dat je dit beroep om altruistische redenen kiest. Ik kan me ook heel goed voorstellen dat een aantal van hun liever ‘Geef mij gewoon meer geld’ op de borden had geschreven.
@3: Wie voor de poen rechten gaat studeren wordt geen sociaal advocaat, maar gaat bedrijfsovernames begeleiden.
@3:
Je kunt ook iets verder kijken/lezen. Het gaat er om de toegang tot het recht voor laagstbetaalden uit de liefdadigheid te houden. Voor een overheid met een begrotingsoverschot van meer dan 14 miljard moet het toch niet al te moeilijk zijn om een fatsoenlijke rechtsstaat overeind te houden. Maar ja, prioriteiten, hè. De VVD kijkt bij voorkeur naar andere borden met de tekst ‘Geef mij maar gewooon geld’.
Allemaal “just as planned”, zo lang de “realisten” maar bezig blijven met “het immigratie vraagstuk! verdorie accepteer dat eens!” lachen de ware have’s zich rot hoe de “have nots” maar blijven doen wat hun willen :(.
Verdeel en heers…. al duizenden jaren en we blijven er maar intrappen.
@3
Zou je je ook voor kunnen stellen dat mensen die (mede) uit altruïsme voor bepaald werk kiezen ook best een goede reden kunnen hebben om een keer voor zichzelf op te komen? Bijvoorbeeld omdat ze vinden dat ze voor dat werk best een vergoeding mogen krijgen die nog een beetje redelijk is vergeleken met wat ze elders zouden kunnen vangen? De meeste mensen zijn namelijk niet ofwel 100% altruïstisch, ofwel 100% egoïstisch.
@3:
Ontbreekt bij jou nu echt de mogelijkheid om logisch te denken, of ben aan het trollen?
@5: Ja die miljarden overschot, hoe ranzig is dat? Een land dat winst maakt, waar slaat dat in vredesnaam op?
Wat de VVD c.s. ook voor verhalen ophangt, de consequentie van hun beleid is dat mensen aan de onderkant van de samenleving, en zelfs in het middensegment, nauwelijks nog kans maken op een rechtvaardige, zorgvuldige behandeling. Ze hebben de hele publieke sector vakkundig de nek om gedraaid.
@9: De Nederlandse overheidsfinanciën zijn erg conjunctuurgevoelig en tegelijkertijd stuur je ze niet zo eenvoudig bij, want alles ligt vast in wetgeving.
Dan krijg je dus dat je in economisch slechte tijden grote tekorten krijgt, en in goede tijden een overschot. En net zoals het tijd kost om voldoende te bezuinigen om een tekort weg te werken, zo kost het ook tijd om zodanig veel te investeren dat het overschot weggewerkt wordt.
Maar na goede tijden komen slechte tijden, dus net als dat je moet oppassen met al te harde bezuinigingen in slechte tijden, moet je ook oppassen met al te wilde uitgaven in goede tijden. Lijkt mij dan.
@5: Nee, het moet ook niet al te moeilijk zijn om een fatsoenlijk Defensie budget er op na te houden, voor dat geld. Maar dat doen we ook niet. Als je wat langer dan, pak ‘m beet, dertig jaar in dit land rond loopt, dan weet je: er zijn maar twee zaken in Nederland die gewoon geld krijgen als ze erom vragen, en dat zijn de zorg en de uitkeringen.
@12: Je kunt hier heel lang rondlopen met een plaat voor je kop.
@11: Hoezo wilde uitgaven? Het gaat hier om het behoud van de rechtsstaat, en de toegankelijkheid daarvan voor mensen met een laag inkomen. Mensen die sowieso onevenredig hard worden getroffen door alle bezuinigingen. Mensen die toch al niet zo goed de weg weten in overheidsland. Mensen die door een achterlijk algoritme onterecht als fraudeur worden aangemerkt.
Ik, als ex-ambtenaar en hoog opgeleid, vind het al te ingewikkeld om me overal in te verdiepen. Ik moest dit jaar een paar 100 euro belastingteruggave terugbetalen, terwijl ik mijn belastingopgave naar eer en geweten had ingevuld. Maar aangezien ik ’t kan lijen, heb ik maar gewoon aangenomen dat het terecht is en gedokt. Ik vond het de energie niet waard.
Maar wat moet je als je al op ’t minimum zit? Als je door de overheid (of welke andere instantie dan ook), compleet wordt uitgekleed, naar jouw idee onterecht. Waar kun je dan nog terecht? Het juridisch loket vraagt ook een eigen bijdrage, en bovendien kunnen die niet eens zo heel veel doen. Een advocaat is niet te betalen met een uurtarief dat bij 150 begint.
Jouw betoog over de complexiteit van overheidsfinanciën is op zich terecht. Maar het totaal visieloze, rücksichtlose bezuinigingsbeleid van de afgelopen decennia, heeft er wel voor gezorgd dat veel mensen in de ellende zijn gestort. Dat die mensen nu ook nog eens de toegang tot de rechter wordt bemoeilijkt, zo niet onmogelijk gemaakt, is een grof schandaal.
Onze overheid maakt er namelijk een teringzooi van. En alleen de rechter kan dat rechtzetten.
“De juridische wereld is over het algemeen conservatief, buitengewoon bureaucratisch en voor de burger tamelijk ontoegankelijk”
Als Jos van Dijk/Marc Chavannes een eerlijk en rechtvaardig rechtssysteem wil, tegelijkertijd wil de VVD of politiek een goedkoop rechtssysteem, dan denk ik dat het niet zo moeilijk is om partijen als de VVD klem te zetten door voor te stellen ‘de juridische wereld’ als imaginaire orde te ontmantelen en toegankelijk te maken voor de burger. We zouden de afstand van de burger tot de rechtbank zo klein als mogelijk kunnen maken, namelijk die van de huiskamer, het internet, waarin zaken in openbaarheid kunnen worden afgehandeld, wat nu in beginsel ook het geval is. Voor de bühne zouden we een uitspraak in rechtbank kunnen handhaven. De maximale winst die je hier uit kunt halen is maximale transparantie, nog veel belangrijker voor Jos van Dijk en Marc Chavannes is dat recht met het woord geheel en al vervangen wordt door het schrift. Niet ten onrechte zouden we meer waarde moeten hechten aan het schrift in plaats van het woord. Alle input van alle rechtspersonen in een proces, is transparant, de informatievoorziening is transparant, bewijsvoeringen zijn transparant wat alleen maar de waarheidsvinding en rechtvaardig oordeel ten goede kan komen.
“Een ander aspect van Dekker’s beleid dat Chavannes signaleert is het streven veel meer zaken buiten de rechter om af te handelen.”
“Dat betekent grote onzekerheid voor de rechtsbijstand voor laagstbetaalden. Klassejustitie dreigt.”
” ‘Als het aan de regering ligt gaat u vooral niet naar de rechter’, staat er boven. ‘Hoe minder rechtspraak hoe beter,’”
“De rechtspraak is onderdeel van de rechterlijke macht die in een liberale democratie volledig onafhankelijk hoort te zijn van de wetgevende en de uitvoerende macht.”
Bovenstaande uitspraken bevatten nogal wat aannames die niet juist zijn. Een overheid heeft altijd al grote behoefte om zaken buiten de rechter af te handelen gehad, heeft altijd al de behoefte om de burger de toegang tot de rechter te belemmeren. Klassejustitie heeft altijd al bestaan, dat zit niet in de theorie, maar in de praktijk. Als alle burgers die gedaagd worden dezelfde rechtsmiddelen zouden krijgen als Geert Wilders voor zijn lompe uitspraken, dan mag u mij vertellen wat de staatskas dat gaat kosten? Wrang, maar waar, het feit dat het proces van Wilders een politiek proces is, komt voort uit het feit dát hij een eerlijk proces krijgt! Althans, zo eerlijk mogelijk, want er sprake van het verabsoluteren van het woord eerlijk. Dat brengt mij bij het laatste, dat is namelijk te denken dat de rechterlijke macht onafhankelijk kán zijn. Ook een rechter zit onder het zwaard van Damocles waarin hij recht moet doen aan de gevoelens en verstand van overheid en burger waarbij de rechter moet voorkomen dat de burger de rechtsspraak zelf niet meer accepteert. Anderzijds moet de rechter ook tegemoet komen aan de overheid zelf waardoor de overheid macht kan blijven uitoefenen op de burger. In een dergelijke situatie is het onmogelijk dat een rechter onafhankelijk kán zijn.
Als Jos van Dijk of Chavannes was zou ik gaan denken over een totaal andere zienswijze van rechtspraak. Dat maakt rechtspraak goedkoper, makkelijker én rechtvaardiger.
@15: Internet is een machtig mooie uitvinding en het kan veel standaard fysieke contacten vervangen vooral als het om informatieuitwisseling gaat. Een rechtszaak lijkt mij echter een heel stuk complexer en ik kan me niet goed voorstellen hoe je via het internet rechtspraak rechtvaardiger kunt maken. Goedkoper en makkelijker misschien, maar daar liggen wat mij betreft niet de prioriteiten.
@16:
“Een rechtszaak lijkt mij echter een heel stuk complexer”
Je zou hetgeen wat je zelf uitspreekt is goed op jezelf in moeten laten werken, dat in relatie gaan zien wat je eigenlijk van rechtspraak verwacht. Misschien dat je de absurditeit van het ‘complexe’ gaat inzien? Dat is namelijk een absurditeit dat door de imaginaire orde van “De juridische wereld (is over het algemeen conservatief, buitengewoon bureaucratisch en voor de burger tamelijk ontoegankelijk)” gecreëerd is. De complexiteit is een gecreëerde complexe orde, dat uiteindelijk tussen onze oren zit, waarvan we nu denken dat het zo moet zijn.
De constitutie van de rechtspraak is een historisch proces, waarin rationele overwegingen maar gedeeltelijk een rol spelen. Het feit dat we in Nederland een gematigd inquisitoir recht hebben, is een gegeven dat vanuit de historie bepaald zijn, waarin invloed van de overheid op het rechtssysteem, altijd al zich heeft doen laten gelden. Gelijkheid tussen burger en overheid met betrekking tot de rechtspraak is er nooit geweest, het is een illusie te denken dat dit er ooit zal komen. Rechtspraak is geen wetenschap, maar in beginsel mensenwerk dat ingebed is in een sociale context waarin factoren van macht een rol spelen.
Wat je wel kunt doen is totale transparantie creëren voor de burger als gemeenschap als derde macht van controlerende macht. De rechter onderzoekt, de officier van justitie onderzoekt, de advocaat onderzoekt, welke input hebben ze op het proces, welke informatie wordt er geleverd, hoe komt bewijsvoering tot stand, welke bronnen worden er aangeboord, welke wetsartikelen worden er toegepast. Karl Popper wist het al, het schrift is daarvoor een beter medium dan het woord. Dat antwoord had ik je echter al gegeven.
Stap eens een rechtbank binnen en bekijk een (straf)zaak. Bekijk de hele imaginaire orde eens goed. Kijk eens naar de zaal, de opstelling, de kleding, de omgangsvormen. Voor mij persoonlijk is wat ik zie te zielig voor woorden, tribaal denken ten top. Complex gemaakt, in plaats dat het complex moet zijn.
We kunnen wel iets van de wetenschap leren, dat is waarheidsvinding. Dat is ook in het belang van de burger. Dat kan goedkoper, makkelijker en rechtvaardiger, daarvoor moet je alleen uit de imaginaire orde stappen. Hoe vervolgens over de waarheidsvinding geoordeeld wordt, dat is een kwestie van sociale conventies, dat zijn keuzes die we maken en door de wet wordt vastgelegd.
Complexiteit is een bizar fenomeen in de rechtspraak, volkomen bezopen, te idioot voor woorden. Tribale rationaliteit, dat gewoon kan worden doorbroken door het gezond verstand te gebruiken.
@17:
Je bent er al uit, zie ik. Persoonlijk heb ik nog wel behoefte aan nadere bezinning en wat meer nuance.
@18: :-)
Het is als de rechtspraak zelf. Waarheidsvinding en oordeel met de daaraan verbonden consequenties ervan.
Op zoek naar waarheidsvinding over de rechtspraak heb ik zaken van veel invalshoeken bekeken en ben genuanceerd te werk gegaan.
Dat ik vervolgens hard ben in mijn oordeel, de rechtspraak is een speeltuin voor mensen die zich belangrijker maken dan ze zijn en een vorm van imaginaire geleerdheid aan de man brengen die ver staan van een pragmatische benadering, dat kan voor u een ongenuanceerd oordeel zijn. Ik zal de woorden niet herhalen wat ik ervan vind.
Maar als gedachte-experiment, als u de hele rechtssysteem van vandaag wegdenkt en u zou een nieuw rechtssysteem organiseren. Hoe ver zit het bestaande dan af van wat u zou ontwerpen?
@18: Ik wil overigens wel benoemen dat je een goed artikel hebt geschreven waarin je het probleem zeer expliciet benoemd hebt.
“De juridische wereld is over het algemeen conservatief, buitengewoon bureaucratisch en voor de burger tamelijk ontoegankelijk”