Corruptie en agenten met migratie-achtergrond

ANALYSE - In onderzoek van het WODC naar corruptie binnen vier rechtshandhavingsorganisaties (politie, douane, marechaussee, FIOD) is naar voren gekomen dat ambtenaren met een migratie-achtergrond vaker dan hun autochtone collega’s betrokken zijn bij ernstige integriteitsschendingen in relatie tot georganiseerde misdaad. Het gaat vooral om politieagenten. Terwijl 7 procent van de agenten een migratie-achtergrond heeft, heeft 40 procent van de bij corruptiezaken betrokken agenten die achtergrond.

Dat er in 2012-2016 256 signalen van corruptie en 80 ernstige zaken waren, en dat dat mede komt door de reorganisatie, is op zich al groot nieuws. De media leggen in hun berichtgeving de nadruk op de oververtegenwoordiging van ‘allochtone’ agenten. Ik bespreek hier enkele kanttekeningen bij de verklaring die hiervoor door de onderzoekers wordt gegeven.

Waarom die oververtegenwoordiging?

De onderzoekers schrijven in het rapport (p.62-64) dat het mogelijk is dat hun oververtegenwoordiging het gevolg is van “overmatige aandacht binnen de diensten die belast zijn met onderzoek naar integriteitsschendingen voor gevallen waarbij functionarissen met een migratie-achtergrond zijn betrokken.” Dit noemen ze selection bias.

Hoewel het niet volledig kan worden uitgesloten, denken de onderzoekers echter dat “we hier niet te maken hebben met een selection bias.” Zowel de kwantitatieve als de kwalitatieve data zouden hiertoe voldoende aanwijzingen geven.

Ik vind de redenatie die volgt niet zo overtuigend. Kort gezegd: wat door de onderzoekers wordt aangedragen kan net zo goed aanwijzing zijn dat er wél selection bias is geweest – dat wil zeggen: dat allochtone agenten wél onder het vergrootglas liggen als het gaat om integriteit, en er daardoor eerder een intern onderzoek naar ze gestart wordt.

Instemming over risico’s

Ten eerste voeren de onderzoekers aan dat uit de enquête (n=58) blijkt dat 80% van de ondervraagde ambtenaren instemde met de stelling dat “in de rechtshandhaving werkzame functionarissen met een migratieachtergrond een verhoogd risico lopen om vanuit de georganiseerde criminaliteit te worden benaderd”. Dat zo’n groot deel van de deelnemers hiermee instemt zien de onderzoekers als een aanwijzing dat deze inschatting “niet [kan] worden afgedaan als een vorm van vooringenomenheid of discriminatie.”

Dit is niet erg overtuigend omdat vooringenomenheid en discriminatie nu juist gebaseerd zijn op incorrecte stereotiepe beelden over bepaalde groepen, en die beeldvorming blijft voortbestaan bij de gratie van instemming erover. Dat 80% van de mensen ergens mee instemt kan betekenen dat iets waar is, maar het kan ook net zo goed betekenen dat een bepaald stereotiepe beeld breed gedragen wordt.

Dat dit beeld overeenstemt met eerder onderzoek naar risico’s voor corruptie, zoals de onderzoekers vervolgens aandragen, zegt natuurlijk wel iets, maar niet alles. Als ambtenaren bekend zijn met zulk onderzoek kan dat ook hun beeldvorming beïnvloeden. Daarom is het ook zo belangrijk om voorzichtig te zijn met rapporteren over de etnische achtergrond in relatie tot criminaliteit, omdat daarmee een bepaald beeld over groepen ontstaat of wordt bekrachtigd.

Het quotum en de lat

Daarnaast zijn er zorgen over de kwaliteit van met name politieagenten. Al jaren wordt geprobeerd het korps meer divers te maken. De onderzoekers schrijven dat volgens de geïnterviewde respondenten de lat voor instroom van agenten met een migratieachtergrond te laag werd gelegd om een bepaald quotum te halen: “niet alle nieuwelingen zouden hebben beschikt over de (cognitieve) vaardigheden die aan aspiranten in de basispolitieopleiding moeten worden gesteld.”

Kan zijn, maar een kanttekening hier is dat het argument dat de lat bij quota lager komt te liggen typisch een argument is dat wordt aangedragen door mensen die sceptisch zijn over quota om diversiteit te bevorderen, of over diversiteit zelf. De onderzoekers hadden om dit te toetsen eigenlijk de CV’s van agenten met migratie-achtergrond moeten bekijken om vast te stellen dat de lat inderdaad lager is gelegd. Als dat niet zo is, dan is dat wellicht gewoon een mythe die binnen de politieorganisatie bestaat, en bestaat onterecht het beeld dat agenten met een migratie-achtergrond niet aan de eisen voldoen en daardoor kwetsbaarder zijn voor corruptie.

Politiecultuur

Een derde kanttekening is dat de onderzoekers in hun constatering dat geen sprake is geweest van selection bias niet expliciet ingaan op signalen dat discriminatie en racisme problemen zijn binnen de politiecultuur. Ook dat kan er immers voor zorgen dat agenten met een migratie-achtergrond meer in de gaten worden gehouden (en dus oververtegenwoordigd zijn in intern onderzoek naar corruptie). Er is wetenschappelijk onderzoek over discriminatie binnen de politie, en – belangrijker – wijlen korpschef Bouman deed in 2015 via de interne blog een boekje open over de discriminerende, islamofobe en racistische politiecultuur, waarop de V&J-minister steun beloofde.

In het WODC-rapport staan in dit verband een paar relevante observaties. Zo staat er dat binnen de politie gesproken werd over een “allochtonenklas” – een schakelklas voor agenten die nog niet aan de eisen voldoen – en dat in een aantal interviews is gewezen op “de toenemende polarisatie en onbegrip in de rechtshandhavingsorganisaties over elkaars cultuur en achtergrond”. De onderzoekers koppelen dit echter niet aan de politiecultuur en aan hun vraag of mogelijk sprake is geweest van extra wantrouwen jegens agenten met een migratie-achtergrond.

Het onderzoeksmateriaal dat de onderzoekers aanvoeren om te laten zien dat geen sprake zou zijn van selection bias kan dus volgens mij net zo goed gebruikt worden om te stellen dat er wél sprake is geweest van selection bias. Dit hoeft niet te betekenen dat de oververtegenwoordiging niet bestaat. Ik vraag me echter af of de onderzoekers een van de verklaringen voor de oververtegenwoordiging van agenten met migratie-achtergrond – dat zij door negatieve en stereotiepe beeldvorming over ‘allochtonen’ eerder verdacht zullen zijn – misschien wat al te gemakkelijk afschrijven.