Je weet niet wat de chatbot weet
COLUMN - Nooit zal het wonder van de taalmachine die mens heet bezongen zijn. Wat wij allemaal niet weten en kunnen! Een verschil maken tussen de volgende zinnen bijvoorbeeld:
- Dit is de man die de vrouw die wilde aanvallen weggejaagd had.
- Dit is de man die de vrouw die wilde aanvallen mij weggejaagd had.
Als jij ook een Nederlandsetaalmachine bent, en dat ben je, anders zou je dit niet lezen, dan voel je meteen aan dat de eerste zin grammaticaal juist is, maar de tweede niet. Waarom?
De tweede zin kan zelfs betekenis hebben. Zoals de eerste een andere vorm is van de zin:
- De vrouw die wilde aanvallen had de man weggejaagd.
zo zou de tweede ongeveer kunnen betekenen:
- De vrouw die de man wilde aanvallen had mij weggejaagd.
Materie
Zoals uit de eerste zin de man naar voren is gehaald als lijdend voorwerp van wegjagen, zo zou het in de tweede naar voren zijn gehaald als lijdend voorwerp van aanvallen. Waarom kan dat tweede niet? En vooral: hoe weten wij dat die tweede zin niet kan? Nooit heeft iemand ons de reden verklaard – tenzij we behalve taalmachines ook docenten syntaxis zijn. Ook heeft niemand ons ooit op zo’n zin gewezen en gezegd: dat kun je dus niet zeggen, je kunt een zinsdeel zoals man wel naar voren halen als het lijdend voorwerp is van de hoofdzin, maar niet als het lijdend voorwerp is van een bijzin van het onderwerp.
