Burgers in beraad voor het klimaat

VERSLAG - Het is een primeur: het eerste burgerberaad van de provincie Gelderland en het eerste burgerberaad in Nederland voor het klimaat! We zijn in september gestart met 150 burgers en op dit moment wordt de laatste hand gelegd aan het advies. Het Gelders Burgerberaad Klimaat adviseert de provincie over het vernieuwen van het Gelders Klimaatplan. En ik ben erbij, want ik ben één van de geselecteerde burgers.

Burgerpanel

Voorafgaand aan het burgerberaad vond er een online onderzoek plaats: het burgerpanel. Via ouderwetse post zijn duizenden burgers gevraagd om de provincie te adviseren wat betreft maatregelen om CO₂-uitstoot in te perken. 3.363 burgers hebben hier aan meegedaan; zij gaven voor 12 voorgestelde maatregelen aan in hoeverre de provincie daar op in moet zetten volgens hen. Ze konden schuifjes verplaatsen van ‘minimaal inzetten’ naar ‘maximaal inzetten’. Volgens deze raadpleging zijn de populairste maatregelen: ‘energieverbruik van
bedrijven helpen verminderen’, ‘stimuleren van zonnepanelen op daken’ en ‘bestaande huizen duurzamer maken’. Het rapport van de uitkomsten is via de website van Gelderland te bekijken.

Maar dat was nog niet alles! De deelnemers werden uitgenodigd om zich op te geven voor het burgerberaad dat in vier dagen verspreid over vier maanden verder gaat werken aan een zwaarwegend advies. Uit de geïnteresseerden werden 150 deelnemers gekozen. Zij zijn zo goed als mogelijk een representatieve afspiegeling van de Gelderse inwoners.

En zo geschiedde dat een groep Gelderlanders in september voor het eerst bijeenkwam om dit avontuur aan te gaan. Hieronder volgt een verslag van het proces tot nu toe. De uitkomsten zijn er nog niet, dus daarvoor moet je nog even geduld hebben.

Om je alvast een idee te geven: hier staat de korte versie van het huidige Gelders Klimaatplan, met veel plaatjes. En met maatregelen voor vijf sectoren: gebouwde omgeving, mobiliteit, industrie en bedrijven, landbouw en landgebruik, en duurzame energie. En hier staat meer informatie als ook de lange versie.

Bijeenkomst 1: Kennismaken

Het burgerberaad werd met veel enthousiasme geopend door de gedeputeerde en medewerkers van de provincie. Er kwam ook een bekende Nederlander (voor mij onbekend) aan te pas die ons met evenveel enthousiasme digitaal toesprak. Iedereen had er zin in.

De eerste dag diende vooral als kennismaking en introductie, om de deelnemers te laten landen in het forum en om hun eerste input op te halen. Het was wel meteen te merken dat de uitverkoren burgers hun taak serieus nemen. Toen we in groepen van ca. 30 mensen uiteen gingen om kennis te maken en te bespreken wat er nodig is om dit forum tot een succes te maken, werden er in meerdere groepen belangrijke kwesties aangekaart. Zoals representativiteit: in hoeverre was de groep echt representatief? Er waren namelijk wat aanleidingen om te denken dat de groep dat niet zou zijn, zoals: bijna iedereen is wit. Bij de kennismakingsbingo leek het ook alsof er weinig huurders aanwezig waren. En zijn er genoeg jongeren?

Daarnaast waren er nog vragen over het proces: hoe gaat het proces verlopen en wat wordt daarin van ons verwacht? Oftewel wat zijn de kaders van het forum. Als ook: welke experts komen aan het woord, zijn zij wel onafhankelijk, en is het mogelijk voor het burgerforum om hier invloed op uit te oefenen?

Onze vragen werden serieus genomen. In de middag en tijdens de tweede bijeenkomst ging de organisatie hier meer op in. Gedurende het proces is te merken dat de organisatie zeer openstaat voor suggesties en opmerkingen. Op iedere bijeenkomst zijn er grote witte papieren opgehangen waar we onze tips en tops op kunnen aangeven. De medewerkers komen in presentaties en e-mails regelmatig terug op onze feedback en op wat ze ermee gedaan hebben. Ook is de Radboud Universiteit bij iedere bijeenkomst aanwezig om ons te onderwerpen aan twee vragenlijsten: één vooraf en één achteraf. Ze doen onderzoek naar het forum.

De sfeer was erg goed. Ik had lang niet iedereen gesproken, maar de aanwezige burgers hebben hart voor de zaak. Als dit ‘gemiddelde Gelderlanders’ zijn, dan gaat het helemaal goed komen met die CO₂-uitstootreductie.

Maar met het burgerforum? Ik vroeg me toch af of we genoeg waren opgeschoten. We hebben in totaal immers maar vier dagen. Het voelde toen al als te weinig tijd.

Bijeenkomst 2: Uitdagende vragen

Aan het begin van de tweede dag kwam de organisatie terug op het onderwerp representativiteit. Ik weet niet of ik helemaal overtuigd ben, maar het zou een vrij representatieve groep zijn wat betreft ‘relevante kenmerken’. Hoewel ik het belang van representativiteit erken, vraag ik me ook af of het bij dit onderwerp uitmaakt. Het lijkt me in ieders belang om het klimaatprobleem aan te pakken, al kunnen de meningen over de manier waarop verschillen per groep natuurlijk. Dat bleek ook uit het burgerpanel trouwens: zie het rapport, pagina 8. Er stonden dit keer in ieder geval ook vrouwen op het podium. Daar hadden de deelnemers om gevraagd na de eerste bijeenkomst waarbij dat niet zo was.

Op deze dag in oktober spraken we met experts. We mochten bij ze aanschuiven en ze bevragen. We waren ingedeeld op basis van onze opgegeven voorkeuren. Ik vind veel onderwerpen leuk en ik was ingedeeld bij: verduurzaming industrie, natuur en milieu, en windenergie.

Ook deze dag vond ik wat verwarrend. De thema’s die aan bod kwamen zijn ook gewoon erg complex en er spelen veel tegengestelde belangen; het is niet voor niks dat het klimaatprobleem nog bij lange na niet is opgelost. Daarom zou ik zeggen dat we veel meer tijd nodig hebben om deze lastige kwesties te doorgronden. Nu zaten we in groepjes van zo’n 6-8 deelnemers aan tafel met één expert en één gespreksleider. Het is lastig om zo’n gesprek goed te organiseren en ik had het idee dat we niet veel verder kwamen dan te luisteren naar de experts (en mondige deelnemers) hun zienswijzen en stokpaardjes. Natuurlijk beantwoordden ze onze vragen, maar of je daarmee per se tot de kern komt? Dat hangt van de expert af.

Er werd ons niet gevraagd om meteen met oplossingen te komen, maar om ‘uitdagende vragen (dilemma’s)’ op te schrijven. Met deze vragen gaan we de volgende keer mee verder en daar gaan we ons advies over uitbrengen. Ook mogen we informatievragen opschrijven: welke informatie missen we en hebben we nodig om tot ons advies te komen? Dan zal de organisatie voor de juiste informatie en experts zorgen om het forum hierin te ondersteunen zodat wij zo goed mogelijk ons werk kunnen doen.

In mijn hoofd vormt zich de gebruikelijke brei aan milieu- en klimaatgerelateerde problemen. Gaan we nou de goede kant op met dit proces? De vierde (vrij gekozen) expertronde eindigt voor mij somber: de expert, een andere deelnemer en ik betwijfelen of het allemaal wel snel genoeg gaat, de aanpak van de grote problemen waar we voor staan. Kleine stapjes zijn nuttig, maar is het genoeg? En in hoeverre gaat dit forum er aan bijdragen?

Maar de adviezen moeten natuurlijk nog geschreven worden. In de week na de bijeenkomst, bundelt de organisatie onze ‘uitdagende vragen’ en informatievragen per onderwerp en dit wordt met de deelnemers gedeeld. Wij mogen aangeven aan welke onderwerpen we willen werken tijdens bijeenkomst 3.

Er wordt door de organisatie herhaaldelijk benadrukt dat de burgers geen experts hoeven te zijn. Dit kan aan mij liggen, maar het blijft me lang onduidelijk wat er dan wel van ons wordt verwacht. Aangeven wat wij, de burgers van Gelderland, belangrijk vinden?

Bijeenkomst 3: Deeladviezen

Op bijeenkomst 3 moet het gaan gebeuren! We gaan in groepen verder met de 13 meest gekozen onderwerpen en per onderwerp krijgen we een procesbegeleider die de vaart erin houdt. We destilleren de ‘uitdagende vragen’ tot drie vragen waar we in groepjes van vier personen aan gaan werken. Ik ben ingedeeld bij een onderwerp waar ik de vorige keer informatie over heb ingewonnen, en tot mijn vreugde wordt de door mij opgeschreven vraag verkozen tot één van de belangrijkste vragen. (Toegegeven, deze was enigszins ingefluisterd door de aanwezige expert, mogelijk was het een stokpaardje, maar ik heb het op mijn manier geïnterpreteerd en opgeschreven.)

Ik zat wederom bij Verduurzamen Industrie. Blijkbaar zijn er allerlei belemmeringen voor bedrijven die willen verduurzamen, in ieder geval wat betreft het terugleveren van groene stroom aan het net, en voor het onderling energie uitwisselen met andere bedrijven. Dus mijn vraag was zoiets als: hoe kan de provincie belemmeringen die creatieve/nieuwe oplossingen (onderling energie uitwisselen) onmogelijk maken wegnemen? Dat klinkt wel mooi en vaag ja, maar ik ben geen expert natuurlijk. Wel worden we aangemoedigd om met verschillende experts te bellen. Gedurende het proces wordt ons meermaals gevraagd of we genoeg informatie tot onze beschikking hebben, of we nog meer experts willen spreken en welke dan.

We wisselen twee keer door van vraag, zodat we allemaal aan de drie belangrijke vragen van het thema hebben gewerkt. Dan eindigt deze ronde en gaan we naar het volgende thema. Ik ben nu bijzonder onder de indruk van hoe ver we lijken te zijn gekomen met dit onderwerp. Lekker bezig!

Echter, een deel van de deelnemers waaronder ikzelf vraagt zich af in hoeverre fundamentele vragen en ideeën over duurzaamheid een plek krijgen in het advies. Komen onze idealen er wel genoeg in terug of passen deze niet helemaal in het format?

Ook is er een kleine bijeenkomst over beoordelingscriteria: de waarden die we gaan gebruiken om de opgeschreven adviezen op te beoordelen. Wij mogen daar input voor geven. Mijn hoofd is overvol inmiddels dus ik sla ‘m even over, maar eigenlijk ben ik heel benieuwd. Misschien zijn dit die fundamentele kwesties die anderen en ik graag terugzien in het advies.

Werkgroepen

Na de derde bijeenkomst hebben we in werkgroepen verder gewerkt aan de conceptdeeladviezen. Dit ging digitaal met e-mail als communicatiemiddel en ieder in z’n eigen tijd, dus je snapt hoe dat gaat (niet altijd even vlot), maar we hebben ons best gedaan.

Ik vond het fijn en leuk om de tijd en rust te nemen om er verder aan te werken, maar het is toch een beperking om niet bij elkaar te zitten. Het is immers een advies namens het hele forum, dus om zomaar dingen aan te passen, voelt toch gek. Zelfs als het alleen tekstueel is. Want omdat de conceptadviezen in vrij korte tijd door grote groepen mensen zijn geschreven, op bijeenkomst 3, is niet alles even dúidelijk opgeschreven, en je weet ook niet door wie dus je kunt het altijd navragen. Dus je moet maar je best doen en bij je groepsgenoten vragen of ze hetzelfde denken.

We hebben ons best gedaan en op de laatste bijeenkomst is er nog de mogelijkheid voor de laatste aanpassingen, mocht dat nodig zijn. In sommige gevallen is dat zeker nodig, zou ik zeggen. Niet alle adviezen zijn even ver uitgewerkt of even netjes opgeschreven. Daarom is mijn feedback nu al: ik had meer tijd gewild voor het uitwerken van de daadwerkelijke adviezen. Die kennismaking op dag 1 was leuk, en de verschillende expertsessies op dag 2 ook, maar wellicht hadden we toch eerder moeten beginnen met het kiezen van onderwerpen of vragen. Dan hadden we meer tijd gehad om daar op de focussen en over na te denken.

Maar misschien had dat ook wel niet gepast en was de verbreding juist nodig? Misschien hadden we een vijfde dag nodig gehad? Er zijn nog twee optionele avondsessies geweest om de conceptadviezen door te nemen, maar die heb ik overgeslagen. Hoe dan ook had ik iets meer tijd wel gewaardeerd. Maar wie weet komt het helemaal goed op bijeenkomst 4!

Er liggen mooie deeladviezen dus de potentie is er. Het is mooi om te zien hoe zulke ideeën vorm krijgen gedurende zo’n proces. En ik zie dat er een heleboel idealen in terugkomen! Daar word ik blij van.

Samenkomen

Nu moet het allemaal nog samenkomen. Ik ben zeer benieuwd naar het verloop van de vierde en laatste bijeenkomst. Tot nu toe is de sfeer voornamelijk gemoedelijk en lijken we goed samen te werken aan een gemeenschappelijk doel, maar op dag vier gaat blijken in hoeverre we het echt met elkaar eens zijn. De conceptdeeladviezen liggen er en kunnen alleen nog wat aangescherpt worden, denk ik. De beoordelingscriteria hebben we gekozen. Dus we gaan de conceptdeeladviezen beoordelen aan de hand van de gekozen beoordelingscriteria, en dan gaan we stemmen zodat we weten hoeveel burgers achter de adviezen staan en hoeveel burgers niet. Dan gaat blijken wat wij burgers nu écht adviseren

Wij doen in ieder geval ons best om het burgerforum tot een succes te maken en een waardevol advies op te leveren. En daarna is het natuurlijk aan de provincie om aan de slag te gaan met ons zwaarwegende advies. Maar dan lopen we op de zaken vooruit; eerst moeten we het advies nog afmaken. Wordt vervolgd!

Voor informatie over het burgerforum vanuit de provincie Gelderland, zie deze pagina op hun website. Als het advies gepubliceerd is, volgt er een update op Sargasso.