Obscura

Bijna twintig jaar geleden verscheen in NRC Handelsblad een pamflet met de titel ?De Ondergang van Nederland?, geschreven door iemand met het pseudoniem Mohammed Rasoel. Het pamflet behandelde een thema dat nog altijd actueel is: de volgens de schrijver te slappe houding ten opzichte van de islam. Hij betoogt dat het Nederlandse cultuurgoed in de toekomst zal verdwijnen door de invloed van de religie, zonder dat Nederlanders ingrijpen. De ondertitel van het boek luidt dan ook: Land der Naieve Dwazen.

In het Nederland van 1990 was dit uitgangspunt een groot taboe. Een jaar ervoor nog had Hans Janmaat tot afgrijzen van de hele landelijke politiek een zetel weten binnen te slepen met zijn extreem-rechtse Centrum Democraten. Bij zijn beëdiging tot kamerlid stond het Binnenhof vol met demonstranten die vonden dat zo?n partij verboden moest zijn. En in dit klimaat was een boek met negatieve uitspraken over de islam zeer ongewenst, al ziet de schrijver zelf het boek als een reactie op de fatwa voor Salman Rushdie.

De Anne Frank Stichting doet na verschijning van het boek aangifte bij justitie, en in 1992 wordt de schrijver bij verstek veroordeeld tot 2.000 gulden boete wegens ?aanzetten tot haat op grond van ras of geloofsovertuiging?. De schrijver komt dus niet naar de rechtszaal, volgens een verklaring omdat hij bang is dat hem hetzelfde lot wacht als Salman Rushdie. Wel is hij dan al verschillende keren te gast geweest in talkshows om zijn boek toe te lichten, maar altijd vermomd en zonder zijn identiteit prijs te geven aan de pers. Op internet staat beschreven hoe sommige interviewers pogen zijn paspoort af te nemen, en hoe imams zijn glas met vingerafdrukken afgeven aan de politie.

De allereerste anti-aids-campagne, in 1986, bestond uit een bijtje dat verschillende bloemetjes langsstruint, en na afloop dood neervalt. Boodschap: onbeschermde seks met meerdere mensen is onveilig. Gebracht in een bijna vrolijke setting van bloemetjes en bijtjes, zoals sommigen het op de basisschool nog hadden geleerd.

Die eerste anti-Aids-campagne staat symbool voor de aanpak van het eerste uur: omzichting, niet te hard, ronduit voorzichtig. Maar als de epidimie toeneemt en de risico?s groter worden besluiten beleidsmakers persoonlijker en dus harder uit te pakken. De bijgevoegde, door Erwin Olaf gefotografeerde poster uit 1995, met het gevlekte, aan het Kaposi Sarcoom lijdende model Martin, laat wat dat betreft niets aan de twijfel over: al kun je het niet aan iedereen zien, onveilig vrijen is gevaarlijk. Voor je het weet heb je, net als Martin, kanker in je huid. En staat De Dood op de stoep.

Eind jaren ?90 volgt een nieuwe kentering in het denken over campagnes. Bij een te harde boodschap zapt men weg, wordt de doelgroep niet bereikt. De Universiteit Maastricht onderbouwt deze aanname wetenschappelijk.

Een jonge homo verwoordt het in klare taal, in NRC Handelsblad: ?Dat wij ons minder druk maken om Aids zegt iets over de tijdgeest. We gaan weer terug naar de hippietijd, zonder die permanente moraal die men ons predikt. Want een overkill aan voorlichting maakt nonchalanter. Er is soms zelfs irritatie als het woord ?Aids? valt. Het is te vergelijken met beelden van oorlog en honger op de televisie: alles went en na verloop van tijd zapt iedereen vermoeid en zuchtend door. Dan denk je: ja, erg sneu voor die hongerige kindertjes, maar ik zit nu even te eten, ja.?