Marcel Hulspas, auteur op Sargasso

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Troost voor volwassenen

24 oktober 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Ik hoef u niet te vertellen wat ADHD is. En ook niet dat er irritant drukke kinderen bestaan, die vroeger achterin de klas werden geplaatst waar ze geen kwaad konden (voor de juf of meester) maar waar tegenwoordig pilletjes voor bestaan. Gelukkig maar, want dat was niet goed. (Iedereen moet normaal doen, moet meekomen, tegenwoordig, desnoods met een pil.) En ik hoef u ongetwijfeld ook niet te vertellen dat het aantal diagnoses ‘ADHD’ en het aantal receptjes de laatste decennia geëxplodeerd is. Gelukkig maar, want dat geeft aan dat we hier met een enorm groot verborgen probleem te maken hadden. Of accepteren we onze kinderen steeds minder zoals ze zijn? Of neemt het aantal gevallen toe, eerst door de televisie en nu weer smartphone in combinatie met (zoals dat een eeuw gelden heette) ‘de jachtigheid des modernen levens’? Welkom in het mijnenveld van gekneusde gevoelens.

Een van de nieuwste loten aan deze duizendknoop onder de diagnoses is ADHD voor volwassenen, of beter: adult onset ADHD. Mensen die als kind nergens last van hadden, maar zo omstreeks of na hun achttiende ADHD zouden ontwikkelen. Eenmaal bedacht (of ontdekt, u zegt het maar) waren de eerste onderzoeken ronduit schokkend. Vragenlijsten leverden scores van tegen de tien procent. Met andere woorden, miljoenen mensen zouden best wel eens adult onset ADHD kunnen hebben. Altijd normaal geweest, maar eenmaal aan de studie of aan de eerste baan openbaarden zich de verontrustende symptomen: onrust, altijd maar druk, wanorde in de agenda, chaos in het hoofd, et cetera.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Leren leven met het multiversum

17 oktober 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - We leven in een multiversum. Dat werd de NRC-lezer afgelopen zaterdag goed ingepeperd. Het stond op de voorpagina van de krant, op de voorpagina van de wetenschapsbijlage, en dan waren er twee pagina’s in de bijlage met een interview met Andrei Linde en zijn vrouw Renata Kallosh. Heel aardige mensen, deze beide wiskundigen, dat is duidelijk. En ze verkondigen het multiversum. Ons heelal is er slechts één uit vele. Oud nieuws, zult u denken. Zeker. Maar wellicht niet voor NRC-lezers.

Voor de goede orde, we zullen zo’n ander universum van Andrei en Renata nooit betreden, nooit zien, nooit kunnen bewijzen. Het betreft hier namelijk geen natuurkunde maar hogere wiskunde. Tijdens mijn studie natuur- en sterrenkunde leerde ik dat de wiskunde veel meer kan aantonen dan waar de natuurkunde behoefte aan had.

De wiskunde was n-dimensionaal, om maar een voorbeeld te geven, terwijl de natuurkundige er meestal aan vier genoeg had. Een wiskundige vergelijking kon vele wiskundige oplossingen hebben – de natuurkunde had er aan twee genoeg (die heetten dan ‘fysisch relevant’). Want het gaat er in de sterrenkunde niet om wat je kunt berekenen, maar wat je kunt meten. Wat je ziet. De theoretische natuurkunde is allemachtig prachtig (en krachtig), maar niet meer dan een hulpwetenschap, een onderdeel, van de echte natuur- en sterrenkunde, waarin theorie en waarneming hand in hand dienen te gaan. Wat op papier ontstaat, ontleent zijn waarde slechts aan wat je buiten ziet.

Foto: Tribes of the World (cc)

De ondergang van het wahabisme?

14 oktober 2017 , 10:20 , door Marcel Hulspas

ACHTERGROND - Prins Salman moderniseert Saoedi-Arabië

Natuurlijk is dat niet in strijd met de Koran, of de soenna! Natuurlijk mogen vrouwen autorijden! Aldus Abdullah bin Abdlemohsen al-Turki, een van de meest vooraanstaande leden van de Shura, de Raad van hoogste moslimgeleerden. En dus mogen vrouwen in Saoedi-Arabië sinds kort autorijden. Het is een religieuze doorbraak op een snelweg met een onbekende bestemming.

Tot voor kort werden vrouwen van de weg gehouden omdat ze te dom zouden zijn, omdat autorijden de eierstokken zou aantasten of anders wel omdat vrouwen alleen op de openbare weg de ondergang betekende van de islamitische zeden. Maar al die bezwaren zijn nu blijkbaar vergeten. En dat was precies wat prins Mohammed bin Salman wilde horen. Sterker, hij had de uitspraak zo’n beetje besteld bij de Raad. Prins Salman wil van Saoedi-Arabië een modern land maken. Niet uit liefde voor moderne kunst, of voor de vrijheid van meningsuiting, maar omdat Saoedi-Arabië de komende jaren de economie wil verbreden, bedrijven wil aantrekken en verder alle bondgenoten kan gebruiken die het maar kan vinden. En dan is het oude ‘middeleeuwse’ imago geen goede introductie.

Oorlogen in Syrië en Jemen

Saoedi-Arabië is veel te afhankelijk van zijn aardolie. De rijkdom heeft de bevolking lui gemaakt, gewend aan een scala van dure privileges. Daar moet een eind aan komen. De Saoedi’s moeten straks immers meedraaien in de mondiale economie. En dan die bondgenoten. Het land vecht momenteel op meerdere fronten meerdere oorlogen. Het is op afstand betrokken bij de oorlog tegen IS in Syrië. Daarnaast zijn er de verbale oorlog tegen Qatar, de ondergrondse oorlog tegen sjiitische separatisten in het oosten van het land én uiteraard de gruwelijk échte, nu al ruim twee jaar voortslepende guerrilla-oorlog in Jemen. Vijf fronten met één en dezelfde tegenstander: Iran. De Saoedi’s zijn doodsbang voor het ontstaan van een sjiitische ‘halve maan’, reikend van de Saoedische Perzische golfkust via Irak en Syrië tot aan Hezbollah in Libanon. En dan met Jemen in het Zuiden. Het land voelt zich omsingeld; overal om zich heen ziet Riyad de hebberige vingers van de leiders in Teheran.

Foto: RubyGoes (cc)

Op het scherp van twee werelden

11 oktober 2017 , 14:05 , door Marcel Hulspas

RECENSIE - Het restaurant lag langs een snelweg buiten Karachi. Het gezelschap was intimiderend. Maar het eten was prima. Souad Mekhennet kwam gelukkig niet voor de gezelligheid. Ze was gekomen om een commandant van de Taliban te interviewen. Ze had zich goed voorbereid, ging gekleed zoals de Taliban dat graag ziet, en werd door het terroristische gezelschap als een bezienswaardigheid ontvangen. Een Duitse vrouw, een moslima, werkend voor de New York Times. Dat wilden ze wel eens meemaken.

Ze had veel vragen, en kreeg de geijkte antwoorden. De Amerikanen zijn arrogant, de boerka is inderdaad niet gebaseerd op de Koran maar is een beslissing van ‘het volk’, en iedere man moet zelf beslissen hoe zijn vrouw erbij loopt. En toen:

‘Nu zei de sjeik: “Hou op met schrijven. Nu is het tijd voor belangrijke vragen. Laten we het over het leven hebben. Weet je, zuster Souad, ik ben op zoek naar een tweede vrouw. Ik heb veel goeds over Duitse vrouwen gehoord. Ik hoor dat ze de wensen van hun man op zijn lippen kunnen lezen. Volgens mij ben jij eraan toe.”’

Huwelijksaanzoeken – Mekhennet krijgt ze regelmatig, en dan vooral van de mannen die ze interviewt. De Taliban leider was van hetzelfde laken een pak. Allemaal zoeken ze een ‘intelligente, sterke vrouw’, en die Duitse moslima ziet er goed uit. Bovendien, een vrouw kan toch moeilijk haar hele leven verslaggever zijn? Ze moet toch een keer kiezen voor een man, kinderen, et cetera?

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | De ruimte als speeltje

10 oktober 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Dus gaan we naar de maan. Vicepresident Pence heeft het afgelopen donderdag bekendgemaakt, tijdens een bijeenkomst van de National Space Council. Een slapende club die nu plotseling wakker gekust werd om duidelijk te maken dat Trump méér is dan een boze twitteraar. Hij heeft een visie: de maan. Volgens Pence zullen er ‘binnen afzienbare tijd’ weer mensen op de maan lopen. Tot meerdere eer en glorie van Donald Trump. Of de NASA haar plannen maar wil aanpassen.

Niets is gevaarlijker voor een organisatie dan een reorganisatie. En de NASA strompelt eigenlijk al een halve eeuw van de ene naar de andere reorganisatie. Ooit geschapen om een man op de maan te zetten, zonk zij ruim voordat dat doel was bereikt als in een identiteitscrisis. Na de historische maanlanding van juli 1969 volgden nog een aantal reprises van die vlucht, terwijl de leiding op zoek ging naar een tweede leven. What next? Opdoeken die handel? Alle kennis aan de straat? Het werd eerst Skylab, een ruimtestation opgebouwd uit oude onderdelen, gevolgd door de Space Shuttle die heen en weer moest naar de ISS. De shuttle trok echter vooral de aandacht door de slachtoffers die het maakte.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Nobel en tragisch

5 oktober 2017 , 14:00 , door Marcel Hulspas

RECENSIE - Op 9 april 1410 verscheen Jan van Brederode, gewapend en vergezeld door enkele andere ridders, voor de poort van het kartuizerklooster van Wijk bij Duurstede. Hij kwam zijn vrouw Johanna halen. Jan werd toegelaten en er volgde een verhit gesprek met Koenraad, een voorman van deze kloosterbeweging die toevallig aanwezig was. Koenraad gaf Jan te verstaan dat hij weg moest wezen, dat het uittreden van zijn vrouw ondenkbaar was. De Bazeler Kroniek van de orde, waarin de overval wordt beschreven, vervolgt:

En toen de woesteling zag dat hij met geen mogelijkheid de zalige kloostervrouw terug zou kunnen krijgen zoals hij begeerde, toen ging hij met zijn mannen oorlog maken in die contreien over deze zaak. Vooral in de stad Wijk greep de angst om zich heen. Ook vader Koenraad werd gemolesteerd, met duwen en trekken.

Wijk viel onder het bisdom Utrecht. Een ijlbode vertrok naar Rhenen, waar de bisschop op dat moment verbleef. Deze sprong direct te paard en vertrok met een aantal soldaten richting Wijk. Daar ergens in de buurt kregen ze Jan te pakken. Enkele van zijn medestanders werden ter plekke onthoofd.

De overval op het klooster werd een Europese cause célèbre. Een zaak waar de grote Parijse rechtsgeleerde Jean Gerson nauw bij betrokken was. Jan was namelijk ooit samen met zijn vrouw in het klooster gegaan, om aan een groeiende schuldenlast te ontkomen. Zijn broer zou dan Heer van Brederode worden, zonder die last. Maar kort na hun intrede liep alles anders.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Playboy, de kramp en de preutsheid

3 oktober 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - ‘Een imaginaire ontsnapping naar de wereld van wijn, vrouwen en gezang.’ Zo omschreef Hugh Hefner zijn blad Playboy. Hij wist wat hij verkocht. Onschuldig wegdromen. En daarin verschilde Playboy wat hem betreft niets van alle andere blaadjes, wanneer dan ook. En nog steeds liggen er overal stapels blaadjes vol dure auto’s en geurtjes, met fotoreportages van onbereikbare vakantiebestemmingen, kleding van het onbetaalbare soort en ga zo maar door. Niks mis mee.

Even ontsnappen aan ons Ikea-interieur en de verwassen outfitjes van H&M en C&A. Dat aanjagen van materiële verlangens, daar hoor je niemand meer over. In deze samenleving is consumeren een goede daad! Maar als het om erotische verlangens gaat, schiet 99 procent in een vreselijke kramp.

Hefner stierf, en iedereen stortte zich op de Playboy. Journalisten, columnisten, feministen, experts uit donkere hoekjes: ze moest allemaal even zeggen dat de Playboy ‘fout’ was. Allemaal herhaalden ze braaf het cliché dat de vrouw daarin als seksobject wordt neergezet. En dat mag niet. Dat is vernederend voor vrouwen. Wegdromen bij mooie vrouwen – het zou verboden moeten worden. Want het is schadelijk.

De kritiek is zo oud als Playboy zelve. En Hefner kon er nooit wat mee. Wat was er mis met dagdromen? En vrouwen vinden het toch niet erg om aantrekkelijk gevonden te worden, om een beetje seksobject te zijn? Ze zijn niet voor niets geïnteresseerd in mooie kleding en lekkere geurtjes, in die andere blaadjes.

Foto: copyright ok. Gecheckt 30-08-2022

Het wrede medelijden

29 september 2017 , 13:00 , door Marcel Hulspas

OPINIE - Ze is met stille trom vertrokken, Hanina Ajarai. De AD-columniste die half juli bekende dat ze weinig emotie voelde bij het bericht dat de MH 17 boven Oekraïne was neergehaald, maar juist erg geraakt was door het hartfalen van Ajacied Nouri. Een golf van verontwaardiging kwam haar via de sociale media tegemoet. Het AD verdedigde haar, ze bood excuses aan – en kreeg vervolgens enkele weken om stilletjes te vertrekken.

Ajarai zou harteloos zijn geweest jegens de nabestaanden van de slachtoffers van de MH 17. Eerlijk gezegd heb ik me daar dan ook schuldig een gemaakt. Ik hoorde het bericht met verbazing en afgrijzen aan, maar alleen de mededeling dat AIDS-deskundige Joep Lange aan boord had gezeten, veroorzaakte bij mij een brok in de keel. Die ken ik. Ik heb hem ooit geïnterviewd. Een van die schaarse interviews die je niet vergeet. Verder waren er bij de ramp geen persoonlijke vrienden of bekenden betrokken. En voor de volledigheid: Nouri’s ineenzakken heeft me nooit iets gedaan. Ik heb niks met voetbal. Voor mij is hij een van de dertigduizend gevallen per jaar.

Medelijden, empathie, vergt herkenning. We moeten méér hebben dan een naam, een datum en een doodsoorzaak. Filmmakers hebben niet voor niets minimaal een uur, veel dialoog én close-ups nodig om ons te laten treuren over de dood van de held. Medelijden is een wreed fenomeen.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Toen presidenten nog wijs waren

26 september 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Iedereen wist dat de Amerikanen de eersten zouden zijn. Twee jaar eerder hadden zowel Rusland als de VS bekendgemaakt dat ze werkten aan een kunstmatige aardsatelliet, die gelanceerd zouden worden tijdens het Internationaal Geofysisch Jaar, 1957/58. Een jaar dat in het teken stond van de internationale wetenschappelijke samenwerking. Niemand wist waar de Russen mee bezig waren, maar in Amerikaanse boekwinkels kon je ruim voordien al boekjes kopen over de komende lancering van de Vanguard, de eerste Amerikaanse satelliet. Dat zou de start worden van de Space Age, met ruimteschepen naar de maan, mannen op Mars, kortom, alle science fiction zou daarna werkelijkheid worden. En made in America.

Maar wat óók bijna niemand wist, was dat het Amerikaanse satellietprogramma ernstige vertraging had opgelopen. De draagraket bezorgde iedereen hoofdpijn. De eerste trap was niet sterk genoeg, de tweede bevatte ontwerpfouten en de derde was gewoon te zwaar. Het zou op z’n vroegst ergens in 1958 worden. Maar niet getreurd. Het ‘jaar’ zou tot eind 1958 duren en de Russen waren in geen velden of wegen te bekennen. Tot op 4 oktober 1957 (nu op een weekje na zestig jaar geleden) persbureau TASS bekendmaakte dat een satelliet genaamd Spoetnik rondjes om de aarde draaide. En voor ongelovigen in het Westen: de satelliet bevatte een zender en was op de radio te horen.

Hulspas weet het | beterschap uit Noord Korea

19 september 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Het nieuws rond de medicijnprijzen neemt volstrekt schunnige vormen aan. Afgelopen week werd bekend dat het Amerikaanse bedrijf Allergan de patenten voor een bepaald type oogdruppels (commerciële naam: Restasis) doorverkoopt aan de Mohawk-indianen. Die runnen een reservaat (met casino’s en dergelijke) op de grens van de VS en Canada. Dankzij hun bijzondere geografische positie zijn ze ongrijpbaar voor de Amerikaanse wetgeving. En daarmee ook voor de concurrenten van Allergen, die die oogdruppels graag veel goedkoper willen namaken en daarom de patenten willen aanvechten.

Maar met de patenten opgeborgen in een reservaat, wordt de aanklacht onmogelijk en kan Allergan nog zeven jaar lang Restasis voor een woekerprijs verkopen. Er zijn honderdduizenden gebruikers van de druppels, die het bedrijf per zieke vierduizend dollar per jaar opleveren. Die zieken moeten dus nog zeven jaar bloeden. Huilen kan niet meer.

Waarom zo duur? Farmabedrijven roepen in koor dat ze de kosten voor de ontwikkeling van het medicijn moeten terugverdienen. In het geval van Allergan is dat helaas onzin; de werkzame stof cyclosporine kost niks en je hoeft het alleen maar te verdunnen. Maar een paar flauwe patenten beschermen het bedrijf tegen concurrentie. Ze kunnen vragen wat ze willen.

Hulspas weet het | Een geniale commissie

12 september 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Ja, dat leest u goed. Een commissie kan wel degelijk geniaal zijn. We zijn er aan gewend geraakt om alles wat door ‘een commissie’ gebeurt, bij voorbaat af te branden. Vraag een commissie om een paard te ontwerpen, en je krijgt een kameel. Genialiteit, zo wordt ons sinds de Romantiek ingestampt, is een individuele eigenschap. Wonderen kun je uitsluitend verwachten van ‘een genie’. En zodra een genie moet samenwerken met anderen, kan het alleen maar minder worden.

Dat romantische misverstand houdt de mythe van het genie Shakespeare overeind. Zulke indrukwekkende werken moeten wel geschreven zijn door ‘een genie’. Enkelvoud. Tegelijkertijd kan iedereen die even oplet, direct merken dat in ieder geval de grootste toneelstukken het werk zijn van een commissie, waarbij verschillende leden, met verschillende historische en literaire expertises (en praktische vakkennis), aan de tekst hebben meegewerkt.

Voornaamste aanwijzingen: verscheidene stukken zijn véél te lang voor een normale uitvoering en de woordenschat van ‘Shakespeare’ overtreft vele malen de omvang van een menselijke woordenschat – zelfs die van een (één) geniaal auteur. Daar gaan we onmogelijke grenzen over. Shakespeare moet het werk van meerderen zijn.

Nu wordt er natuurlijk al heel lang gezegd dat die arme acteur wiens naam aan deze stukken verbonden is, met een erfenis van één bed, onmogelijk de geestelijk vader van dergelijke stukken kan zijn. Het probleem is dat men vervolgens op zoek gaat naar een (één) geniale vervanger, zoals Francis Bacon of Walter Raleigh. Juist doordat men één vervanger zoekt, zijn deze pogingen gedoemd te mislukken. Zoiets laat zich biografisch immers niet inpassen.

Hulspas weet het | Red de aarde! Neuk meer!

5 september 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Waar begint een ‘Theory of Everything’? Waar haal je de bouwstenen vandaan voor een dergelijk project? De meest voor de hand liggende gedachte is natuurlijk dat je daarvoor verwante wetenschappen moet gebruiken, die aan elkaar grenzen. Je combineer natuurkunde en scheikunde, of biologie en biochemie, en zo verder.

Erg visionair is dat niet. Nee, een ware fascinerende theory of everything moet veel verder grijpen. Zoals de unificatie van de evolutieleer en de moraal, in de vorm van de sociobiologie. Dát is een dappere sprong richting everything. Of de combi hersenonderzoek en de menselijke geest. ‘Wij zijn ons brein’, zo luidt het credo dat velen uitdragen, er rotsvast van overtuigd dat we ooit het ‘ik’ kunnen beschrijven in termen van neurotransmitters. Voorwaar, een dappere sprong.

U begrijpt, het gaat hier niet om wetenschap, maar om een vorm van intellectuele acrobatiek. En de grootste acrobaat in dat circus was ongetwijfeld de Franse filosoof Charles Fourier, die alles met alles kon verbinden, en daar ook nog een wijze les uit trok we moeten zoveel mogelijk neuken.

We kennen Fourier tegenwoordig als een ‘utopistische’ voorloper van het socialisme. Dat ‘utopisch’ is een scheldwoord later bedacht door socialisten. Maar in het geval van Fourier zit daar toch wel een kern van waarheid in. Centraal in zijn denken stond De Liefde. Dat was de enige echte kracht in de mens én in de kosmos.