Jos van Dijk, auteur op Sargasso

Foto: Provincie Overijssel (cc)

Vechten voor democratie

29 november 2022 , 08:00 , door Jos van Dijk

RECENSIE - Jarenlang was Mein Kampf in Nederland verboden. Een vergissing, meent historicus Ewout Kieft. Want als je de democratie weerbaar wilt maken, schrijft hij in zijn boek Vechten voor democratie, moet je de zwakke plekken van dit politieke systeem kennen. Adolf Hitler kende ze maar al te goed. Lees zijn boek en wees gewaarschuwd, is de boodschap van Kieft.

Een van die zwakke plekken die Hitler meende te kunnen gebruiken voor zijn beweging was dat de grote massa van de bevolking compromispolitiek niet begrijpt. Je behaalt meer succes als je compromisloos vasthoudt aan je ideeën, nooit fouten toegeeft en onredelijk durft te zijn. ‘En als je aangesproken wordt op een onwaarheid, corrigeer die niet, maar doe er nog een schepje bovenop,’ aldus interpreteert Kieft de aanpak van de nazi’s. Daarmee brengt hij de vorige Amerikaanse president in beeld. De actualiteit van Mein Kampf voor de Nederlandse democratie vind ik moeilijker te bepalen. Hitler bouwde zijn politiek op het idee dat de grote massa niet rationeel is en alleen in beweging gebracht kan worden door op gevoelens te spelen. Om deze ‘simpele zielen’ achter je te krijgen was het van belang de strijd te concentreren op één vijand waarin al ‘het kwaad’ van de wereld werd geconcentreerd. Mythische beelden over de wederopstanding en wederopbloei zouden daarbij moeten helpen. Op de uiterst rechtse flanken van de Nederlandse politiek zijn misschien nog schimmen van deze politieke ideologie te vinden. Maar als het om zwakke plekken gaat moeten we denk ik toch naar andere kenmerken van de hedendaagse Nederlandse democratie kijken.

Waan van de dag

De mondkapjes van Sywert gaan in de verbrandingsoven

25 november 2022 , 11:47 , door Jos van Dijk

20 miljoen mondkapjes die Sywert van Lienden en co aan de overheid verkochten, worden binnenkort verbrand.

De houdbaarheidsdatum van een kleine 300 miljoen producten uit de noodvoorraad voor de zorg die ingeslagen werd tijdens de coronacrisis is overschreden, schrijft FTM. Daaronder 20 miljoen mondkapjes die geleverd zijn door Sywert van Lienden, Bernd Damme en Camille van Gestel met een totale waarde van 45 miljoen euro. De overheid kan ze volgens EU-regels niet verkopen en mag ze ook niet gratis weggeven. Dus gaan ze de verbrandingsoven in.

Foto: Number 10 (cc)

Britten verzoenen zich met de EU

25 november 2022 , 08:00 , door Jos van Dijk

De Britse minister voor Noord-Ierland Steven Baker, ooit een van de fanatiekste voorstanders van de Brexit, toonde zich onlangs opmerkelijk schuldbewust. ‘Ik erken dat ik met mijn eigen vastberadenheid en strijd om het VK uit de Europese Unie te krijgen veel ongemak en pijn en moeilijkheden heb veroorzaakt’, vertelde hij onlangs aan de Ierse radio RTÉ. ‘Sommige van onze acties waren niet erg respectvol voor de legitieme belangen van Ierland. En dat wil ik rechtzetten.’ Wat dit gaat betekenen voor de nog altijd vastzittende onderhandelingen over de regels voor de handel met Noord-Ierland moet nog blijken. Maar voor Paul Taylor is het een teken dat de Britten zich eindelijk wat realistischer gaan gedragen tegenover de EU. ‘Na zes jaar van chaos en beschuldigingen zijn er nu tekenen dat het land zijn gezond verstand toont in zijn benadering van het blok.’ Het is duidelijk dat de nieuwe premier Rishi Sunak kiest voor een constructieve benadering om de betrekkingen met de belangrijkste handelspartner van het VK niet verder te verstoren.

De Britten kunnen ook niet anders. Het idee dat het Verenigd Koninkrijk de schade van het opzeggen van het EU-lidmaatschap zou kunnen compenseren door gunstige handelsrelaties met de rest van de wereld bleek uiteindelijk een droom, schrijft Sebastian Whale, een andere Politico-commentator, deze week. Britse boeren laken de opgeblazen verwachtingen van handelsakkoorden met Australië en Nieuw-Zeeland. De redding van de Britse economie komt ook niet uit India of de Verenigde Staten. Daarmee valt een van de belangrijkste beloften van de Leave-campagne in duigen. En het gaat helemaal niet goed met de economie van het onafhankelijke Verenigd Koninkrijk. ‘De Britse economie zit in grotere problemen dan het grootste deel van de EU, met hogere inflatie, een dreigende recessie, onder druk staande openbare diensten, stijgende belastingen en een sombere productiviteitsgroei,’ lezen we in een commentaar van persbureau Bloomberg. Opinieonderzoek laat zien dat een meerderheid van de Britten inmiddels van mening is dat de Brexit een verkeerde keuze was.

Foto: Terence Faircloth (cc)

Polarisatie in de Nederlandse politiek

22 november 2022 , 08:00 , door Jos van Dijk

RECENSIE - Het politieke debat in Nederland is gepolariseerd, zegt men. Maar is dat ook zo? Groeiende tegenstellingen, verruwing in het taalgebruik, een ‘kloof’ tussen Haagse politiek en burgers in het land, tussen de Randstad en de rest van Nederland: politieke polarisatie zien we de afgelopen jaren in allerlei toonaarden beschreven en becommentarieerd. Loopt de democratie gevaar of kunnen we er op vertrouwen dat de meerderheid van de bevolking toch zal blijven zorgen voor pluralisme en redelijkheid in de politiek? Onder redactie van politicoloog en publieke opinie onderzoeker Paul Dekker doen 22 sociale wetenschappers in de bundel Politieke Polarisatie in Nederland een poging ons op basis van degelijk empirisch onderzoek een genuanceerd beeld te geven van de ernst van de problematiek.

Een grote verdienste van de Nederlandse sociale wetenschappen is dat er in opinieonderzoeken al heel lang gewerkt wordt met vergelijkbare thema’s waarover om de zoveel tijd dezelfde vragen worden gesteld. Dat betaalt zich nu uit in verschillende bijdragen in deze bundel waarvoor gebruik kon worden gemaakt van de ontwikkeling van politieke standpunten in de Nederlandse bevolking in de afgelopen decennia. Zo analyseerde Dekker trends in de standpunten van verschillende groepen in de samenleving over onder meer man/vrouwrollen, Europese integratie en de multiculturele samenleving. Hij komt dan tot de conclusie dat er in een minderheid van de gevallen sprake is van divergentie (het uiteenlopen van standpunten) en in een bijna even groot aantal gevallen van convergentie. Als we kijken naar opleidingsverschillen is er wel vaker sprake van divergentie en is de divergentie over de jaren heen het grootst. Maar over het geheel genomen ziet Dekker geen bewijs voor (toenemende) polarisatie als dominante trend. Hij haast zich wel er bij te zeggen dat hij daarmee het polarisatieprobleem niet wil ontkennen. We moeten zijn bevindingen vooral zien als relativering van een trend die soms op alarmistische toon en met verwijzing naar Amerikaanse toestanden in de publiciteit komt. Een probleem is wel de perceptie van de polarisatie. Dekker wijst er op dat onze indrukken van tegenstellingen vaak niet kloppen. Dat komt ook omdat we doorgaans afgaan op de media waarin de tegenstellingen niet zelden worden uitvergroot.

Foto: bobbsled (cc)

Groeiende ergernis over Nederlandse blokkade

18 november 2022 , 08:00 , door Jos van Dijk

Al elf jaar lang blokkeert Nederland de toetreding van Roemenië en Bulgarije tot het Schengenbied, het Europa zonder grenzen. Woensdag presenteerde de Europese Commissie een rapport dat beide landen, evenals Kroatië, op alle punten voldoen om toegelaten te worden tot ‘Schengen’. Inmiddels telt de zone 26 landen, waarvan 22 EU-leden plus Noorwegen, Zwitserland, IJsland en Liechtenstein. Buiten de drie Balkanlanden ontbreken in de EU alleen nog Ierland en Cyprus. Eurocommissaris Ylva Johansson (Binnenlandse Zaken) liet woensdag haar ergernis over de voortdurende Nederlandse blokkade duidelijk blijken. ‘Het wachten heeft te lang geduurd,’ zei ze. ‘Het is de hoogste tijd’. Ook Roemenen en Bulgaren willen nu eindelijk wel eens zonder paspoortcontroles kunnen reizen in de EU.

De bezwaren van Nederland zijn in oktober nog eens aan bod gekomen in het debat ter voorbereiding van de Europese Raad. Volgens een door de meerderheid aangenomen motie van VVD-Kamerlid Van Wijngaarden is er in zowel Roemenië als Bulgarije nog steeds sprake van corruptie en zijn er problemen met de georganiseerde misdaad die een veiligheidsrisico vormen ‘voor Nederland en het hele Schengengebied’. Premier Rutte onderschreef namens de regering dit standpunt. De missies die nu plaatsvinden onder het Schengenevaluatie- en monitoringsmechanisme zijn volgens hem niet compleet. Het Roemeense G4 berichtte bijvoorbeeld dat de haven van Constanta en de niet-EU-grenzen met Oekraïne en de Republiek Moldavië ontbraken in de doelen die door Europese experts in de Schengen-missie worden gecontroleerd. Overigens heeft Nederland niet deelgenomen aan de gezamenlijke EU-missie. Nederland heeft nu nog wel een aparte missie gestuurd naar Roemenië om een en ander te controleren. Volgens G4 kijkt deze missie naar de manier waarop visa worden verleend, gegevensbescherming en informatie-uitwisseling tussen de Roemeense autoriteiten en die van de overige EU-lidstaten. Begin december komt het Commissierapport op tafel in een vergadering van alle EU-ministers van Binnenlandse Zaken. Als die er niet uitkomen (ook de nieuwe Zweedse regering zou bezwaren hebben) dan komt het onderwerp op de agenda van de vergadering van regeringsleiders enkele weken later.

Waan van de dag

Hoe wapenuitgaven de klimaatcatastrofe versnellen

14 november 2022 , 16:48 , door Jos van Dijk

De belangrijkste bevindingen uit het rapport Climate Collateral van het Transnational Institute, Stop Wapenhandel en Tipping Point North South:

– De rijkste landen geven 30 keer zoveel uit aan krijgsmachten als aan klimaatfinanciering.

– De stijging van de militaire uitgaven heeft geleid tot een stijging van de uitstoot van militaire broeikasgassen, die momenteel 5,5% van de totale uitstoot van broeikasgassen uitmaken.

– In plaats van klimaatfinanciering te verstrekken, verkopen deze landen wapens aan 40 van de meest klimaatgevoelige landen, waardoor conflicten en instabiliteit worden aangewakkerd naarmate de klimaatcrisis verergert

Foto: nishantcm (cc)

Spyware in de Europese politiek

11 november 2022 , 08:00 , door Jos van Dijk

Op de mobiele telefoon van 33 Grieken, onder wie prominente politici, zakenlieden en journalisten, zijn sporen van de geavanceerde spyware Predator aangetroffen. Het gaat vooral om tegenstanders van de huidige Griekse regering. Die hult zich in stilzwijgen evenals de belangrijkste Griekse media die banden hebben met de regerende Nieuwe Democratie (ND) van premier Mitsotakis. Het spionageschandaal begon in 2020 met de ontdekking van de journalist Thanasis Koukakis dat zijn telefoon was gehackt. Ook de journalist Stavros Malichudis, die kritische artikelen schreef over het Griekse push back beleid, ontdekte begin dit jaar dat hij via zijn mobiele telefoon werd gevolgd. Afgelopen zomer werd het een hoog oplopende politieke kwestie toen ook bij de Griekse Europarlementariër en leider van de sociaal-democratische oppositiepartij Pasok Nikos Androulakis sporen van spyware waren gevonden door medewerkers van het Europese parlement. Androulakis is vice-voorzitter van de commissie voor defensie en veiligheid. Mitsotakis, die zelf de verantwoordelijkheid voor de inlichtingendienst op zich had genomen werd gedwongen het hoofd van de inlichtingdienst en zijn persoonlijk adviseur te ontslaan. Maar het spywareschandaal blijkt zich niet te beperken tot de Griekse politiek. Deze week kwam een speciale onderzoekscommissie van het Europees Parlement met een rapport waaruit blijkt dat de inzet van spionagesoftware door overheden in Europa wijdverbreid is. Deze ‘een forse bedreiging voor de democratie’ heeft nog niet geleid tot actie bij de Europese overheden, noch bij de betrokken lidstaten.

Foto: Stefan Müller (climate stuff, 2 Mio views) (cc)

Blokkades in Berlijn tegen het stilzwijgen over de klimaatcatastrofe

4 november 2022 , 08:00 , door Jos van Dijk

Elke dag blokkeren klimaatactivisten in Berlijn een druk kruispunt. Tot grote woede van de automobilisten. De politie klaagt ook. Elke dag is een peleton agenten nodig om met zonnebloemolie de aan het plaveisel vastgelijmde demonstranten af te kunnen voeren. Het gaat ten koste van de criminaliteitsbestrijding, zegt een woordvoerder. De activisten van de groep Letzte Generation hebben andere zorgen. Ook in München vond gisteren een blokkade plaats onder het motto ‘Stilzwijgen of eindelijk de dodelijke noodsituatie van het klimaat serieus nemen’. Net als hun collega’s die hier en in omringende landen actie voeren in musea zeggen ze dat alleen dit soort acties de wereld wakker maakt. Voordat het te laat is. Het gaat allemaal veel te langzaam. Zelfs het Duitse Hooggerechtshof meent dat de Duitse klimaatwet niet ver genoeg gaat. De demonstranten eisen onder andere een snelheidslimiet van 100 kilometer op snelwegen en voortzetting van het in de zomermaanden geldende 9 euro ticket voor het openbaar vervoer.

Energie gaat voor klimaat

Voor dat laatste heeft de regering nu een nieuwe maatregel genomen: de introductie van een maandelijks vervoerbewijs van € 49, waarmee reizigers tegen lagere kosten gebruik kunnen maken van het openbaar vervoer over de korte en middellange afstand in het hele land. Dat kan iets betekenen voor het klimaat, maar het is vooral bedoeld om een dreigend tekort aan energie af te wenden. De meer door Poetin dan door de klimaatopwarming afgedwongen maatregel is onderdeel van een 200 miljard euro kostend pakket aan energiemaatregelen waarin ook compensatie voor hogere energieprijzen is opgenomen en een prijsplafond. De maatregelen hebben zowel in het binnenland als in de EU de nodige kritiek opgeroepen. Ze zouden vooral gunstig zijn voor het Duitse bedrijfsleven. Andere EU-lidstaten, zoals Spanje en Frankrijk, die aandringen op veel verdergaande Europese maatregelen ter beperking van de gasprijzen bekritiseerden Duitsland voor zijn ‘alleingang’ in de aanpak van de energiecrisis. Duitsland mag wel wat harder werken aan het onderling vertrouwen binnen de EU, zeker gezien de nauwe relaties die het land de afgelopen jaren heeft onderhouden met de veroorzaker van de huidige crisis, volgens Pawel Zerka van European Council on Foreign Relations. Op de laatste top in Praag kwamen de regeringsleiders nog niet verder dan een road map voor verdere besluitvorming door de energieministers.

Foto: Bert Kaufmann (cc)

Alles moet anders

31 oktober 2022 , 08:00 , door Jos van Dijk

RECENSIE - Hoe moet je een boek recenseren dat geboren is uit onvrede met ‘de staat en de ontwikkeling van het Nederlandse recensielandschap’? Merlijn Olnon, oprichter en hoofdredacteur van De Nederlandse Boekengids (dNBg), mist recensies die ‘niet alleen gaan over de inhoud van de besproken boeken maar bovendien over de plaats en het belang (of het gemis daaraan) van boeken binnen oeuvres en genres, in de boekencultuur in bredere zin en zelfs in de wereld daarbuiten.’ Met het voorbeeld van The New York Review of Books voor ogen begon Olnon, eerder boekhandelaar en redacteur van De Gids, in 2015 met de uitgave van dNBg, een tijdschrift voor boekenessays, de bredere, dieper gaande, meer gedegen variant van die magere recensies die overgebleven zijn in een verschralend boekenlandschap. Nu heeft Olnon vijfentwintig van die essays uit de periode 2017-2022 gebundeld onder de titel Alles moet anders.

Ik heb alle begrip voor klachten over hedendaagse recensies, vooral voor het bijzonder smalle, weinig diverse en afnemende aanbod van boekbesprekingen in onze kranten en tijdschriften. Maar een boekenessay naar aanleiding van een bundel met vijfentwintig boekenessays over een brede range van onderwerpen (economie, politiek, cultuur, geschiedenis) lijkt mij wat te veel gevraagd. Wel wil ik een paar interessante essays uit Alles moet anders bespreken die de titel van de bundel volledig recht doen.

Foto: Jerome Bon (cc)

Franse regering passeert het parlement

28 oktober 2022 , 08:00 , door Jos van Dijk

Is Frankrijk nog een democratie? De Franse regering heeft vorige week het parlement verhinderd om de begroting voor 2023 vast te stellen. Premier Elisabeth Borne gebruikte daarvoor artikel 49.3 van de grondwet dat bedoeld is om in uitzonderlijke omstandigheden een wet door te voeren zonder stemming in het parlement. Borne gaf de schuld aan de oppositie die op geen enkele wijze wilde samenwerken. Zowel de linkse als de rechtse oppositie had al aangekondigd sowieso tegen de begroting te stemmen. Met verschillende motieven. Links vindt de regering te zuinig en niet actief genoeg in de strijd tegen de klimaatopwarming. Het extreem-rechtse Rassemblement National is tegen het hele regeringsbeleid. Sinds de verkiezingen van juni is de regering van president Emmanuel Macron afhankelijk van parlementaire compromissen nadat zijn partij de absolute meerderheid kwijtraakte. Premier Borne zei eerder dat de oppositie duizenden amendementen had ingediend, waardoor de behandeling van de begroting te lang zou duren. Na het opmerkelijke eenzijdige besluit van de regering dienden de oppositiepartijen twee moties van wantrouwen in, die het echter niet haalden.

Macron werd gered door de 62 zetels van Les Républicains, traditioneel rechts. Hij richtte zich woensdag dan ook vooral op deze partij toen hij aankondigde door te gaan met het pièce de resistance van zijn regering: de pensioenhervorming. De pensioenleeftijd moet omhoog van 62 naar 65, vindt Macron al veel langer. Massale demonstraties in 2019 blokkeerden de doorvoering van dit plan. De Covid pandemie leidde tot uitstel. Nu hij voor een tweede termijn is gekozen wil Macron de hervorming doorzetten, maar nu mist hij de comfortabele meerderheid van zijn eigen partij in het parlement. Het is daarom niet onmogelijk dat hij ook in dit geval artikel 49.3 gaat inzetten om zijn plannen te realiseren. Als deze veranderingen niet worden doorgevoerd, zou de regering de pensioenen moeten verlagen, zei Macron. In Frankrijk krijgen alle werknemers een staatspensioen.

Foto: Xavi (cc)

Denemarken versplintert (ook)

21 oktober 2022 , 08:00 , door Jos van Dijk

De Denen gaan op 1 november vervroegd naar de stembus. De polls tonen een versplinterd landschap. Achter de sociaaldemocraten van zittend premier Mette Fredriksen die op 27% staan zien we een lange reeks partijen en partijtjes die rond de 10% of lager scoren. Daaronder enkele nieuwe partijen van afgesplitste parlementariërs. De nieuwste noemt zich naar de succesvolle Zweedse extreemrechtse partij Danmarksdemokraterne. Partijleider is Inger Støjberg, een voormalige liberale minister voor immigratie en wonen. Zij is eind 2021 uit de partij en het parlement gezet nadat ze was veroordeeld voor het illegaal scheiden van asielzoekende koppels waarvan één partner jonger was dan 18 jaar. Støjberg werd schuldig bevonden in een zeldzaam afzettingsproces en veroordeeld tot 60 dagen gevangenisstraf. Afgelopen zomer richtte ze een nieuwe partij op waarbij zich ook enkele afgesplitste parlementsleden aansloten van de populistische anti-immigrantenpartij Dansk Folkeparti (DF) die inmiddels niet hoger dan scoort dan 3%. Danmarksdemokraterne nadert de 10%.

Een andere nieuwkomer is de partij van voormalig premier en ex-voorzitter van de liberale partij Venstre Lars Løkke Rasmussen. Hij noemt zijn vorig jaar opgerichte partij Moderaterne. Of hij met dat etiket zijn Zweedse geestverwant Kristersson van de gelijknamige partij, de kersverse premier van het buurland, kan navolgen is hoogst onzeker. De Deense Moderaterne komen nog niet verder dan 6%. Alles hangt af van de blokvorming na de verkiezingen. Rasmussen heeft nog niet gekozen. Zoals het er nu uitziet ‘zou het linkse Rode Blok 87 zetels winnen en het conservatieve Blauwe Blok 76, maar 88 met de steun van Moderaterne. Mochten de Faeröer en Groenland (elk twee zetels) hetzelfde stemmen als in 2019, dan zou het Rode Blok met 90 tegen 89 winnen.’

Foto: DarrelBirkett (cc)

AIVD rekruteert journalisten

17 oktober 2022 , 08:00 , door Jos van Dijk

OPINIE - De AIVD en de MIVD brengen journalisten in gevaar, schreef de NRC zaterdag. Joep Dohmen deed voor de krant onderzoek naar de werving van journalisten door de geheime dienst. Dat komt nogal eens voor, bleek uit een vragen van Dohmen aan 32 journalisten. De helft van hen zegt benaderd te zijn voor medewerking aan een van de inlichtingendiensten. Het gaat vooral om journalisten die in het buitenland werken, in Rusland en met name in het Midden-Oosten. Het is niet duidelijk of de contactpogingen uitsluitend op initiatief van de AIVD tot stand kwamen of dat er voldaan werd aan verzoeken van buitenlandse inlichtingendiensten (CIA of Mossad). Hoeveel van de benaderde journalisten op dergelijke verzoeken zijn ingegaan vertelt het verhaal ook niet, laat staan dat we weten wie zich heeft laten verleiden. Er komen wel verschillende journalisten aan het woord die geweigerd hebben met een van de diensten in zee te gaan.

Beroepsethiek

Dohmen zei in het radioprogramma Argos dat hij hoopte dat er in journalistieke kring een gesprek plaats vindt over de risico’s die journalisten kunnen lopen als ze voor de geheime diensten werken. Buitenlandse diensten kunnen hen identificeren als spion. Het kan leiden tot hun arrestatie en mogelijk een jarenlange gevangenisstraf. Maar medewerking aan een geheime dienst is ook volledig in strijd met de beroepsethiek, meent Dohmen. Een van de journalisten die hij sprak, Olaf Koens, die de AIVD vergeefs benaderde toen hij als beginnend coorespondent in Moskou werkte, zegt het heel mooi: ‘Als journalist moet je de macht controleren en niet influisteren’. Als journalisten zich gaan gedragen als verkapte spionnen zal dat ook niet bijdragen aan het vertrouwen van het publiek in de media.