Jona Lendering, auteur op Sargasso

Foto: copyright ok. Gecheckt 06-11-2022

We’re fucked

5 augustus 2014 , 13:00 , door Jona Lendering

COLUMN - In mijn Facebook-timeline zijn een paar mensen die op gezette tijden een mooie foto of een stukje online plaatsen en zo iets vertellen over hun werk. Een ervan is Huub Eggen, die me vanavond verraste met de bovenstaande prachtige foto van Spanje. Rechts ziet u nog een zonnepaneel van het ruimtestation, waarvandaan de foto is gemaakt, en daarboven de Plejaden. Het origineel is hier.

Ik kan alleen maar kijken naar de dunne atmosfeer. Het laagje lucht is zó dun, we zijn zó kwetsbaar. Ik had iets poëtisch willen citeren over ‘s mensen broosheid, misschien een citaat van Leo Vroman. Maar dat lukt me niet.

We zijn namelijk druk bezig dat flinterdunne laagje lucht zelf te vergiftigen. U zult het nieuws vrijdag wel hebben gelezen (en ander leest u het hier): het lijkt echt voorgoed te laat te zijn. “Even if a small fraction of the Arctic carbon were released,” vat klimaatonderzoeker Jason Box samen, “we’re fucked.”

Die regel gaat een plekje krijgen naast andere klassieke wetenschappelijke uitspraken: “Eureka“, “gigantium humeris insidentes“, “uuuuuuu ccc rr h n b q x“, “Je tiens l’affaire”, “I am become Death“, “it has not escaped our notice“, “a giant leap“. Al die citaten zijn terecht beroemd en vertellen iets over hoe grandioos wetenschap kan zijn. Mensen vermogen prachtige dingen. “We’re fucked” zal de geschiedenis echter ingaan als een citaat dat onze schaduwkant verwoordde, ons onvermogen ons eigenbelang ondergeschikt te maken aan het gemeenschapsbelang.

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | Göbekli Tepe

4 augustus 2014 , 15:30 , door Jona Lendering

COLUMN - Oorlog in Gaza, oorlog in Irak, nog geen oorlog in de Oekraïne: de komkommertijd is onrustig dit jaar. Sommig nieuws, dat anders de krant zou hebben gehaald, blijft nu wat onderbelicht, zoals het overlijden van de Duitse archeoloog Klaus Schmidt. Ik weet toevallig dat het NRC Handelsblad heeft overwogen er een stukje aan te wijden, maar het echte nieuws ging voor.

Schmidt was de joviale opgraver van Göbekli Tepe in zuidoost-Turkije, een van de belangrijkste archeologische ontdekkingen van de afgelopen kwart eeuw. De simpelste manier om het te beschrijven is dat het vier kleine Stonehenges bij elkaar zijn, met dit verschil dat de stenen veel meer zijn bewerkt en zijn voorzien van reliëfs van dieren. Kraanvogels, vossen, slangen, krokodillen. En waar Stonehenge zo’n 4600 jaar oud is, is Göbekli Tepe eens zou oud. De opgravers noemden het een heiligdom.

De hamvraag is hoe een archeoloog dat kan weten. Schmidt was daar eerlijk over: hij wist het niet zo zeker als hij zou willen. Als hij vertelde over zijn project, legde hij de nadruk op het feit dat de mensen in het tiende en negende millennium v.Chr. nog leefden als jagers en verzamelaars, dat hun werktuigen simpel waren en dat het een wonder was dat ze zoiets monumentaals als de vier cirkels van Göbekli Tepe schiepen.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Vissen

3 augustus 2014 , 14:00 , door Jona Lendering

COLUMN - Şanlı Urfa is een stad in het zuidoosten van Turkije. Rijd naar het westen en je bereikt na een uur de Eufraat, ga naar het oosten en je staat na een halve dag aan de Tigris. De wegen zijn perfect maar zwaarbewaakt, want ze vormen de grens met Syrië, dat zo’n veertig kilometer verder naar het zuiden ligt. In de Oudheid heette het hier Osrhoëne, wat is afgeleid van Urhai, de oudste naam van deze stad. De moderne naam Urfa is er ook van afgeleid.

De soldaten van Alexander de Grote noemden de stad overigens Edessa, omdat de plek lijkt op de gelijknamige stad in Macedonië: op een hoog terras was een citadel waar het water van neerstroomde, naar een groot waterbekken. Daar is nu een vijver waarin zoveel vissen zwemmen, dat ik er, toen ik er tien jaar geleden voor het eerst kwam, onpasselijk van werd.

Er hoort een oeroude legende bij. Op de citadel woonde ooit koning Nimrod, een geduchte afgodendienaar. Hij was een tijdgenoot van Abraham, die als kind al ontdekte dat er maar één God was. De koning wilde de jongen doden, maar deze verschool zich in een grot waar hij miraculeus verouderde, zodat de soldaten hem niet herkenden. De grot wordt nog altijd aangewezen.

Uiteindelijk viel Abraham – of Ibrahim, zoals de moslims hem noemen – toch in handen van Nimrod, die hem wilde doden door hem van het terras neer te gooien in een groot vuur. De jong-oude man werd echter opnieuw door een wonder gered: het vuur werd water en de gloeiende blokken hout veranderden in vissen. Wie er nu komt, kan voor een paar stuivers visvoer kopen en ze te eten geven. Zo komt het dat er in feite teveel vissen in die vijver leven.

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | Tourwinnaar

28 juli 2014 , 15:30 , door Jona Lendering

COLUMN, RECENSIE - De Tour de France zit er weer op en dat is een ongezochte aanleiding om Gino Bartali in het zonnetje te zetten, de Italiaanse renner die de Ronde won in 1938 en 1948. Il Pio zou vaker hebben gewonnen als de Tweede Wereldoorlog er niet tussen was gekomen.

Bartali, die deze maand een eeuw geleden is geboren in een dorp in Toscane, leefde in de tijd waarin de wielersport doorbrak. Eén van de redenen was dat voor veel Italianen de toegenomen mobiliteit, een wezenskenmerk van de twintigste eeuw, werd vertegenwoordigd door de fiets. Het is nu moeilijk voor te stellen, maar het rijwiel was in het toenmalige Italië hét symbool van de moderniteit.

En daarmee was het wielrennen politiek. De fascisten wilden per se een overwinning hebben in de Ronde van Frankrijk, om zo de kracht van Italië te tonen. Toen Bartali in 1938 inderdaad won, werd van hem verwacht dat hij zijn tourzege zou opdragen aan Mussolini, maar hij weigerde. Als gelovige katholiek en lid van een christelijke organisatie die zo goed en kwaad als het ging trachtte oppositie te voeren, moest hij niets hebben van het regime.

Dit alles was al bekend toen Aili en Andres McConnon besloten een biografie aan Bartali te wijden. De oorspronkelijke opzet van het boek lijkt te zijn geweest om het leven van de sportman te koppelen aan een geschiedenis van de opkomst van het wielrennen. Toen ze hun onderzoek deden, ontdekten ze echter dat er meer te vertellen viel. Dat maakt Road to Valor boeiender dan een gewone sportbiografie.

Foto: sp!ros (cc)

Parthenon Marbles

27 juli 2014 , 13:00 , door Jona Lendering

OPINIE - Traditioneel worden ze de “Elgin Marbles” genoemd, maar een slimme, ongetwijfeld Griekse, taaltacticus heeft het woord “Parthenon Marbles” bedacht om te benadrukken dat het gaat om kunstwerken die behoren in de tempel op de Atheense akropolis. De prachtige marmeren reliëfs zijn momenteel in het British Museum maar Griekenland wil ze terug. De bovenste verdieping van het enkele jaren geleden in Athene geopende, prachtige Parthenonmuseum is alvast ingericht om ze terug te verwelkomen. Natascha Neef legde gisteren uit waarom ze weer naar Athene moeten.

Laat vooropstaan staan dat ik eigenlijk al haar argumenten hout vind snijden. Ik heb in het oude Akropolismuseum – dat met zijn beperkingen overigens ook zijn charmes had – wel eens een petitie getekend waarin de Britten werden opgeroepen de stukken terug te geven. Nu ik erover denk, geloof ik dat ik daar voor het eerst de naam “Parthenon Marbles” tegenkwam.

U voelt echter al aankomen dat ik aan de kwestie ook een andere kant ontwaar.

De Grieken willen de reliëfs terug omdat het gaat om werelderfgoed. Het omgekeerde is echter ook waar: juist omdat het werelderfgoed is, is het van universele waarde en past het ook in de collectie van universele schoonheid die het British Museum is. De secundaire context is in het geval van de Elgin Marbles even zinvol als de primaire. Als er een petitie zou zijn om het British Museum te laten blijven wat het is, zou ik ook die tekenen.

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | Fappy the Anti-Masturbation Dolphin

21 juli 2014 , 15:30 , door Jona Lendering

COLUMN - Wat mensen tussen de lakens doen, mogen ze zelf uitmaken. Sommigen experimenteren en anderen zijn wat behoudender, maar geen van allen wil dat Vadertje Staat in de slaapkamers meekijkt.

Dat is anders in de Verenigde Staten, waar christelijk rechts regelmatig campagne voert om de seksualiteit te reguleren. Alleen binnen het huwelijk, alleen man en vrouw, en het liefst alleen gericht op voortplanting. Dat leidt eigenlijk elk jaar weer tot de gênante vertoning dat deze dominee moet toegeven een prostituee te hebben bezocht of dat die homohatende senator moet erkennen zelf gay te zijn. Er zijn zoveel absurde berichten geweest, dat ik inmiddels alles geloof uit het land van de onbegrensde mogelijkheden.

Bericht nummer één: de Amerikaanse filmmaker Michael Moore werkt aan een documentaire over een christelijke organisatie die kinderen wil wijzen op de gevaren van masturbatie en daartoe “Fappy the Anti-Masturbation Dolphin” in het leven heeft geroepen. Facebookpagina hier. Motto: “Masturbation is a gateway drug to rape”. Uiteraard liep het project verkeerd: de acteur die zich als dolfijn verkleedde, zou zijn betrapt toen hij de hand aan zichzelf sloeg.

Verschillende serieuze nieuwssites namen het over, waardoor het even duurde eer ik in de gaten had dat het satire was. Het muntje viel bij mij pas toen ik las dat de antimasturbatiedolfijn zou zijn gesponsord door Monsanto.

Waan van de dag

Nationale rouw

21 juli 2014 , 11:17 , door Jona Lendering

OPINIE - Gezegend het land dat zó weinig tragedies kent, dat de koning en de minister-president niet weten hoe ze vorm moeten geven aan de gevoelens van onmacht. Thomas Erdbrink, Iraans correspondent van o.a. het NRC Handelsblad, constateert verbaasd dat Nederland zich geen houding kan geven en de regering nog geen nationale rouw afkondigde over het neerhalen van vlucht MH17.

Een initiatief daartoe is inmiddels door enkele politieke partijen genomen, maar Erdbrinks stuk blijft een mooie schets van een land dat radeloos is om deze enormiteit.

Foto: copyright ok. Gecheckt 06-11-2022

Wetenschapsfraude in 1498

9 juli 2014 , 19:00 , door Jona Lendering

COLUMN - In 1498 publiceerde een geleerde monnik uit Viterbo, Giovanni Nanni (1432-1502), zeventien delen met Commentaria super opera diversorum auctorum de antiquitatibus loquentium, ofwel “Commentaren op de werken van diverse oudheidkundige auteurs”. Het ging om aantekeningen bij materiaal dat hij deels had gekregen van een Armeense monnik en deels had aangetroffen in een bibliotheek in Mantua.

Het was voor de geleerden van die tijd volkomen nieuw, al waren de auteursnamen Berossos en Megasthenes vertrouwd en waren uit hun oeuvre zelfs wat fragmenten bekend. Ook Manethon was een oude bekende: verschillende antieke auteurs verwezen naar zijn Egyptische geschiedenis. De vondsten vormden een sensatie, aangezien onder de herontdekte teksten beschrijvingen waren van gebeurtenissen waarbij het Joodse volk betrokken was geweest. Talloze Bijbelpassages waarvan de historische betrouwbaarheid in twijfel was getrokken, vonden nu onafhankelijke bevestiging, zodat het gelijk van de Kerk was vastgesteld.

Bovendien formuleerde Nanni als eerste westerling een principe dat sindsdien door alle historici wordt gehanteerd: primaire bronnen zijn in principe betrouwbaarder dan secundaire. Een primaire bron is een tekst die de directe neerslag vormt van een historische gebeurtenis, zoals een archiefstuk, de notulen van een vergadering of een ooggetuigenverslag. Secundaire bronnen daarentegen zijn gebaseerd op het oeuvre van eerdere auteurs.

Waan van de dag

Vernietiging cultureel erfgoed Irak

5 juli 2014 , 21:54 , door Jona Lendering

NIEUWS - De verwoesting die je wist die zou komen: ISIS lost haar beloften in en vernietigt sjiitische heiligdommen. En meer. Assyrioloog Christopher Jones documenteert enkele gevallen met foto’s

Maliki’s gok

3 juli 2014 , 19:00 , door Jona Lendering

ACHTERGROND - Het verhaal is in de islamitische wereld overbekend. De profeet Mohammed had gezegd dat als hij moest worden opgevolgd, zijn opvolger vooral een goede moslim moest zijn en presenteerde tijdens zijn afscheidsbedevaart zijn schoonzoon Ali als opvolger. Hierover zijn, als ik het wel heb, alle moslims het eens. Na de dood van de profeet (in 632) werd echter Abu Bakr aangewezen als eerste kalief, “plaatsbekleder”. Hij werd opgevolgd door Omar en die werd weer opgevolgd door Othman, tot uiteindelijk Ali kalief werd.

Zijn regering werd geteisterd door interne problemen en Ali stemde ermee in dat een daarvan werd opgelost door arbitrage. Sommige moslims vonden het echter schandalig dat hij een Godgegeven ambt ondergeschikt maakte aan een menselijk oordeel. Ali werd tijdens het gebed vermoord en sindsdien zijn er, om het simpel samen te vatten, twee soorten moslims.

De ene groep meent dat de macht daarna legitiem behoorde aan Othmans familie; dit zijn de soennieten. De andere groep meent dat de legitieme macht eigenlijk behoorde aan de afstammelingen van Ali, zoals zijn zonen Hasan en Huseyn. Deze laatste deed ook een gooi naar de macht, maar werd in 680 door de Umayyadische leider Yazid verslagen in de slag bij Kerbala. Sjiieten rouwen nog elk jaar om die gebeurtenis, bij een herdenking die Ashura heet.

Aquaduct

2 juli 2014 , 19:00 , door Jona Lendering

ACHTERGROND - De scepsis rondom het Romeinse aquaduct in Nijmegen is doorgeschoten. Archeologen betalen hier namelijk voor fouten die niet zij hebben gemaakt.

1.

In het oosten van Nijmegen ligt een oud Romeins aquaduct. De vijver, de geulen en de drie dammen zijn goed vergelijkbaar met antieke waterleidingen als die in Dorchester en Tongeren, maar er zijn weinig concrete vondsten gedaan. Hout, het materiaal waarmee de eigenlijke waterloop was gebouwd, is nu eenmaal vergankelijk en kan niet meer worden opgegraven.

Het is daarom begrijpelijk dat er een stevige discussie is losgebarsten of de vijver, geulen en dammen wel door de Romeinen zijn aangelegd. Aanvankelijk waren het sceptische burgers die vragen stelden; later kwamen daar journalisten bij; daarna gaf de Nijmeegse Rekenkamer advies; tot slot oordeelde de Nijmeegse politiek dat er geen reden was tot twijfel. De affaire interesseert me, maar niet om de vraag of er werkelijk een aquaduct is geweest. Voor zover we weten, was het er. Voor zover we weten, is de kritiek onterecht. Daarom is de scepsis zo boeiend. De Nijmeegse archeologen betalen namelijk voor fouten die niet zij hebben gemaakt.

2.

Eerst even een woord over de kritiek. De sceptici stellen dat er, alvorens te concluderen dat er een aquaduct is geweest, sprake moet zijn van concrete, positieve aanwijzingen. Zulk bewijs is echter niet te leveren: zoals gezegd is het bouwmateriaal te vergankelijk om op te graven. De onmogelijkheid iets vanuit direct bewijsmateriaal te reconstrueren geldt echter niet alleen voor het aquaduct, ze geldt voor alles uit de oude wereld. De oudheidkundige disciplines hebben nu eenmaal een smalle empirische basis.

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | Esthetiek

30 juni 2014 , 15:30 , door Jona Lendering

COLUMN - Zondag herdacht de katholieke kerk Petrus en Paulus, de twee apostelen die het christendom naar Rome brachten en daar om het leven kwamen toen keizer Nero de christenen liet executeren. De intree in de hemel is voor christenen iets feestelijks en lange tijd zette het Vaticaan de feestelijkheden op 29 juni extra luister bij door duizenden en duizenden lantaarns op de koepel van de Sint-Pieter te plaatsen. De foto, die de Vlaamse classicus Patrick Lateur zondag op zijn Facebookpagina deelde, toont de laatste keer dat dit gebeurde, in 1937.

Voor een moment heb ik overwogen op Lateurs Facebookpagina te schrijven dat het Vaticaan de traditie moest herstellen. Het heeft iets feeërieks. Ik zou ook de paus wel eens met een tiara hebben willen zien, rondgedragen in zijn draagstoel, en ik zou ook eens een Vaticaanse hoogmis hebben willen bijwonen, zoals die moet zijn geweest voor het Tweede Vaticaanse Concilie. Puur vanuit historische en esthetische motieven, zoals ik ook zou willen rondneuzen in Versailles, een Kruisvaarderskasteel of de bibliotheek van Alexandrië.

Maar nee, het Vaticaan kan de koepel van de Sint-Pieter beter ongeïllumineerd laten. Als ik voor de katholieke kerk een balans van goede en minder goede dingen zou moeten opmaken, dan staan de pracht en praal vrij hoog in het lijstje van mindere zaken. Voor het goede begrip haast ik me te zeggen dat er ook een lange lijst van goede dingen bestaat, waarbij ik meteen denk aan de wijze waarop de parochie in mijn stadswijk zorgt voor vereenzaamde ouderen, aan de hulp die de zusters augustinessen boden aan een gedwongen prostituee en een vluchtelinge, of aan recente pauselijke uitspraken over de georganiseerde misdaad.