Tom van Doormaal, auteur op Sargasso

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-11-2022

De leider en het verhaal

21 februari 2012 , 16:00 , door Tom van Doormaal

Het was al weer onderzocht door de onvermijdelijke duider van ons onderbuikgevoel: had de PvdA een probleem, was Job Cohen het probleem of allebei? En we wisten het wel: een kwart vond Cohen een probleem, een meerderheid vond het een probleem van partij en leider. Het is een slaapverwekkende uitkomst van Maurice de Hond, maar wat is er nu aan de hand? Ik probeer een schetsje te geven van de dingen die aan de orde zijn.

Mensen in het land ‘wisten hun plaats’, vroeger; de samenleving schiep orde. Dat is veranderd door de democratisering en de vervaging van de klassenstructuur. De individu kreeg een minder vaste plek in de samenleving. De verzorgingsstaat heeft dat ook sterk bevorderd; je hoeft niet meer onderdanig te zijn voor het behoud van je dagelijks brood. Dat danken we aan de sociaal-democratie.

Maar dit is ook het probleem van de sociaal-democratie. De verbinding tussen geschiedenis en utopie en utopie en arbeid is zoekgeraakt. De produktiekrachten worden destructief, de plannings- en beheersingsinstrumenten storend en vervreemdend. Uit heel Europa komen goedkope arbeidskrachten en de werkgevers ontduiken de regels over gelijke betaling. De PvdA worstelt daarmee. Het oude socialistische wereldbeeld lijkt obsoleet geworden: hoe vinden de socialisten nieuwe verhoudingen tussen markt en overheid?

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

De wereld veranderen

19 februari 2012 , 11:00 , door Tom van Doormaal

‘De filosofen hebben de wereld verschillend geinterpreteerd; het komt er op aan haar te veranderen’. Deze stelling van Marx bij Feuerbach inspireerde mij vroeger zeer. Maar ouder wordend neemt het verschil tussen theorie en praktijk nogal toe. Ik ben bezorgd over het uitwonen van de aarde, maar rijd toch auto en sta lang onder een hete douche. Ik bemoei me wel met sommige dingen om mij heen, maar zie graag de kans op effect; als die kans ontbreekt, ben ik aan de luie kant. Wil ik de wereld wel veranderen?

De wereld begrijpen en hem veranderen zijn twee kanten van dezelfde euro, zo leert ons Gramsci. De geschiedenis die mensen zelf maken binnen historische voorwaarden, is wat zij doen, niet alleen de ideologische vorm waarin men zich bewust wordt van de contradicties in de samenleving. Het doet denken aan het moralisme van Sartre: alleen wat je doet, telt.

“Hoe meer we deden, hoe meer we konden doen en hoe meer we konden doen, hoe meer we deden.” Dit is een stelling van Vaclav Havel, waarin hij zijn positie als burger en opposant samenvat. Dat is boeiend: waar het om gaat is dat je niet handelt om een bepaald resultaat te behalen, maar omdat je actie het goede is om te doen. Havel noemde het leven “in waarheid en liefde”.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Ongelijkheid doet roesten (2)

17 februari 2012 , 19:00 , door Tom van Doormaal

Rutte zei een tijdje geleden: “Wij hebben geen armoede, wij hebben lage inkomens”. Ik heb het hier ‘het liegen van de waarheid’ genoemd. Kijk naar de bootvluchtelingen van Lampedusa en schaam je. Tegelijk ontkent Rutte een vraag, die er voor een groot deel van de mensen in het land wel degelijk toe doet, namelijk hoe de rijkdom in dit land wordt verdeeld. Dat is de klassieke vraag in de politiek: door Lasswell ooit samengevat in de vraag: ”Who gets what, when and how”.

“Geen armoede, maar lage inkomens”: ik probeer me het Haagse kantoor of de kroeg voor te stellen waar deze soundbite bedacht is. Het moet de ambtenaren of de politici buitengewoon veel genoegen hebben gedaan, toen ze deze boodschap vonden. Het is dicht bij de waarheid, een feitelijke opmerking en hij gaat voorbij aan de impliciete vervolgvraag of die inkomens misschien te laag zijn en of weer iets mee zouden moeten. Maar inderdaad, wie krijgt wat, wanneer en hoe?

Op mijn tekst van vorige week met deze titel werd gereageerd volgens een oud grapje: ”Ik heb kennis, jij hebt een mening, hij heeft een ideologie.” Als er iets is waar wij ideologisch over denken, dan is het wel het thema gelijkheid in de samenleving. Heeft Thatcher nu het vrije westen gered of heeft zij de ongelijkheid in Engeland sterk bevorderd? Het is maar welk deel van de realiteit je wilt zien en wat je wegfiltert. Waarom zijn we zo selectief in wat we zien?

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Ongelijkheid doet roesten

10 februari 2012 , 19:00 , door Tom van Doormaal

Een betere spreiding van kennis, macht en inkomen wilden we vroeger. Maar Joop den Uyl is er niet meer. Volgens Zygmunt Bauman is de situatie paradoxaal: “Nooit waren we zo vrij. Nooit hebben we ons zo machteloos gevoeld.” Daar zit iets in. Nu de SP de grootste partij dreigt te worden, komt de herinnering aan Den Uyl weer boven.

Kent de PvdA nog bevlogen socialisten? Misschien dat Hans Spekman het tij wat kan keren, maar erg positief is het beeld niet, voor traditionele partijen als CDA en PvdA. De VVD en de PVV doen het nog even redelijk, op basis van de neo-liberale winderigheid, maar voor hoe lang? De neo-liberale visie is een mislukking op het economische vlak en sociaal-psychologisch gevaarlijk, dus verandering kan niet uitblijven.

Obama richtte zich in zijn State of the Union bijna exclusief tot de middenklasse in Amerika. Dat is te snappen. Door de combinatie van belastinghaat, afkeer van overheidsuitgaven, stijgende zorgkosten en crisis, komen de middengroepen in Amerika in de knel te zitten. Want zij dragen de gevolgen.

Het is een vreemd schouwspel, ook in Europa: rechts heeft ‘oplossingen’ voor de problemen, maar de gevolgen daarvan komen toch vooral bij Henk en Ingrid terecht. Bezuinigen doen we op de zorg, op de regelingen voor de zwakken en de kwetsbaren, de uitkeringen bij werkeloosheid en invaliditeit. De schulden moeten op orde, maar de beperking van de overheidsuitgaven kost banen. Ook bij ons betalen de middengroepen de prijs voor de crisis. In Engeland worden rellen, gelijkend op die in de Franse voorsteden gezien en Cameron reageert als een neo-liberaal kind van zijn tijd: streng straffen, crimineel gedrag, de zweep er over. “Racaille”zei Sarkozy al.

Foto: copyright ok. Gecheckt 14-10-2022

Ondernemen en toezicht

8 februari 2012 , 10:00 , door Tom van Doormaal

“Kan iemand mij dat kunstje even leren, risicoloos geld verdienen?” Enneus Heerma was als politicus in Amsterdam opgegroeid en daar krijg je de scherpte van de straat van. Het was in de jaren negentig, in een vergadering op het departement van VROM, waar de eerste narigheid werd besproken, waar de verzelfstandigde woningcorporaties in beland waren.

Heerma zelf vond het allerminst een drama: als je meer ondernemerschap wilt, moet je niet vreemd opkijken dat er wel eens iets verkeerd loopt. Daar moet je wel iets aan doen, maar een ontsporing wil niet zeggen dat je hele systeem fout is. Sindsdien is er wel vaker wat geweest, maar veel is het niet en de drama’s die de tegenstanders van de verzelfstandiging voorspelden zijn uitgebleven.

Maar de zelfstandige woningcorporaties konden surfen op de golf van waardestijgingen in het vastgoed, de ellende begint nu. Het is een plausibele tegenwerping. Maar zou het? Wat is er precies mis met Vestia in Rotterdam, de grootste woningcorporatie in Nederland? Vestia heeft met derivaten gepoogd het risico van rentestijging te neutraliseren, maar verloren omdat de rente extreem daalde. Dat wijst niet op rare goklust. Wat is er fout gegaan?

De oplossingen zijn er al weer, voordat er iets helder is: meer en strenger toezicht. Vestia en topman Staal hebben de schijn wel tegen: Vestia opereerde solistisch en Staal was een onmatige verdiener. Maar in de vakwereld is Vestia bekend als een goede en sociale huisvester, bij collega-instellingen en gemeenten. Het kan dus wel iets ingewikkelder zijn, dan het lijkt.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Dominant bestuur

1 februari 2012 , 21:00 , door Tom van Doormaal

Heeft onze politiek nog enige macht over het bestuur? Voor beschouwers valt er veel te smullen: de SP de grootste partij in de peilingen, dalende ledentallen van politieke partijen, de afscheidsbeschou-wingen van Tjeenk Willink. Klein bier is er ook: het intelligentieniveau dat vereist is voor het ministerschap, de risico’s van het dereguleren van toezicht op vuurwerkopslag, de gevolgen van het ‘intelligent bezuinigen”.

Behoedt de politiek ons nog voor narigheid? Of moeten we aanvaarden dat we zijn overgeleverd aan een gezichtsloze, welwillende macht, die zich alleen nog op aantallen en geld een beetje laat sturen? Onderkoning Tjeenk Willink drukt zich over het algemeen helderder uit, dan de invloed die hij met die helderheid verwierf; dus laten we hem nog eens bestuderen.

Vroeger, in de tijd van de verzuiling, was er een institutionele koppeling tussen de representatie en het bestuur. Maar, nu de ideologische verschillen zijn afgenomen, de ledentallen va de politieke partijen krimpen en de kiezers wispelturig zijn geworden, begint die verbinding tussen representatie en bestuur ingewikkeld te worden.

In mijn verhaal over “Fascinerende alledaagse politiek” deed ik daarvan verslag: de boeren van Plan L. zijn boos over de behandeling door de gemeente, over het gebrek aan respect voor hun positie en belangen, over de biedprijs voor hun grond. Ik bemoei mij, als volksvertegenwoordiger, wel met werkwijze en proces, maar niet met de prijzen per vierkante meter, die de uitkomst is van onderhandelingen. De scheiding tussen bestuur en representatie is een dunne lijn.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Fascinerende alledaagse politiek

27 januari 2012 , 20:00 , door Tom van Doormaal

Het politieke handwerk van alledag is leerzaam, emotioneel , veeleisend en fascinerend. Het is iets totaal anders dan je uit boeken leert, iets waar getuigende fundamentalisten geen plezier aan zullen beleven. Ik schreef hier eerder over de beslissingen rond het KPMG kantoor in Amstelveen, onder de kop “Pervers Bestuur”. Wie politiek wil begrijpen, moet er aan doen. De SP begrijpt dat en het doet de partij goed. Spekman van de PvdA wil ombudsteams: dat is het zelfde inzicht.

“All politics is local”, zegt een cliché in de politicologie. Dus ik stortte mij, in de lokale politiek van mijn woonplaats O. Opwindend is dat niet, klein en dorps. Sociaal is het wel. Maar toen het plan L. aan de orde kwam werd het spannender. Plan L. gaat over de ontwikkeling van een zeer groot landschapspark van ruim 1500 ha. De gemeente kreeg te maken met 200 bedrijven en grondeigenaren; met hun gronden en bedrijven moest iets. En met alle betrokken overheden; meer dan men zich kan voorstellen.

Overleg met betrokkenen

De sfeer was wrevelig: “ik kan het niet iedereen naar de zin maken”, zei de wethouder wat al te gemakkelijk. De ondernemers in het gebied vonden dat “bestuurdersarrogantie”. Toen in een commissievergadering een inspreker klaagde over verlies aan levensgeluk, vond ik dat ik er eens in moest duiken. Ik ging op bezoek bij een actiegroep, die zich de Ploegschaar noemde. De voorzitter was een landbouwer, de secretaris een varkens- en schapenboer. Wat zij toonden van hun bedrijven was bijzonder imponerend: landbouwmachines groter dan ik ze ooit gezien heb, inspirerende internationale contacten, innovatieve productietechniek en milieubescherming.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Pervers bestuur

20 januari 2012 , 19:00 , door Tom van Doormaal

Een groot bedrijf in de gemeente dient een bouwaanvraag in voor een nieuw kantoor. Het kantoor herbergt duizenden arbeidsplaatsen, dus de gemeentebestuur is welwillend. Er wordt wat onderhandeld over infrastructuur en kostenverhaal. Maar iedereen is blij en de vergunning wordt verleend. Dan komt een vervelende aap uit de mouw; het oude kantoor, dat nog vrij nieuw is komt leeg te staan en blijft leeg. Het is in de huidige economie niet te verhuren. Leegstand van een groot complex was niet de bedoeling van de nieuwbouw.
Dan komt de VPRO langs en begint vragen te stellen.

Had de oud-wethouder dat niet kunnen voorzien?

– “ Nou, achteraf misschien, maar wij gaan niet over gebruik van lege kantoren en een gebruiker van zo’n complex tover je niet uit de hoge hoed.”

Maar had je dan wel ja moeten zeggen tegen de nieuwbouw?

– “Als ik nee hadgezegd, was de bouwvergunning door een buurgemeente wel verstrekt; dan waren de arbeidsplaatsen weg en had ik niettemin een leegstaand kantoor.”

Heb je de beslissing met voldoende steun en achtergrond genomen?

– “Ja, de gegevens zijn in de gemeenteraad aan de orde geweest en er was weinig tegen.”
Wie het programma van VPRO TV zag, “de slag om Nederland” weet inmiddels dat ik het heb over Amstelveen en de bouw van kantoren van KPMG. KPMG wilde een nieuw en duurzaam kantoor. Ik vond niet alle vragen even sterk in het programma en ik miste ook nog wel wat informatie, zoals de eigenaar van het leegstaande kantoor, of een antwoord op de vraag waar de verliezen van de leegstand worden gedragen. Want dat zei een klassieke kapitalist in Tegenlicht, onmiddellijk daarna: dat is de grondregel van het kapitalisme, je neemt risico en als je het fout doet, moet je veel geld kwijtraken.

Foto: copyright ok. Gecheckt 11-02-2022

Somberheid of onregeerbaarheid

13 januari 2012 , 19:00 , door Tom van Doormaal

Is er reden voor de somberheid bij het gekakel over 2012? Veel grond voor optimisme lijkt er niet te zijn; ik geef het toe. Maar kunnen we ook redenen voor opgewektheid ontdekken? Dit land is toch redelijk productief in zijn dienstverlening, de wereld wil nog steeds goederen versleept hebben en dat kunnen wij. DIt landje is redelijk goed georganiseerd en heeft nog steeds één der hoogste inkomens per hoofd in de wereld. De Amerikaanse economie toont tekenen van herstel, b.v. een afnemende werkloosheid. Dat versterkt de kans op verbetering.

Waarom is het probleem van Europa, daarmee ook van de crisis, zo weerbarstig? Is er zoiets als een onverenigbaarheid van volkskarakters, dat ons hindert? Zijn de Duitsers te Duits voor de Grieken en de Ieren? Zijn de Italianen, de Spanjaarden en de Grieken voor ons te meditteraan in hun levensstijl en manier van werken?

Er gaat weinig boven goede journalistiek bij het prikkelen van het denken over dit soort vragen: Michael Lewis bundelde een aantal reportages over de crisis, in zijn “Boomerang: travels in a new third world”. Daarin bezoekt hij IJsland, Ierland, Griekenland, Duitsland en de USA en houdt zich bezig met het gedrag en speculeert hij over de culturele en mentale algemeenheden daarachter.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Machtenscheiding en politiek

8 januari 2012 , 13:00 , door Tom van Doormaal

Onze democratie heeft een uitvoerende, een wetgevend en een rechterlijke macht. Is er nog een vierde macht, de bureaucratie, die ‘eigenlijk’ de baas is? Die vraag kwam bij me boven, door mijn verbazing over het verkoopplan van huurwoningen aan hun huurders. Voor het oog wanordelijk, wordt er veel geroepen over de normen voor hypotheekverstrekking (DNB, AFM, NHG) en nog meer over de HRA. Mijn beeld: het “systeem” is verhuld bezig de sociale woningbouw te verkleinen, zo niet geheel op te heffen. Dat is geen klein besluit, na ruim een eeuw woningwet.

Maar de vraag is: waarom? Geld levert het niet op voor de schatkist. De banken willen liever geen hypotheken verstrekken aan kleine verdieners en kwetsbaren. De vraag naar koopwoningen is klein tot niet bestaand. De woningmarkt is niet vlot te krijgen, door een maatregel op een deelterrein. Dus, wie wordt hier nu blij van?

In de programma’s van VVD en CDA stond het niet. Maar in het regeerakkoord staat het ineens wel. Hebben de ondersteunende ambtenaren bij de formatie een trucje uitgehaald? Bepaalt de politiek de richting of de bureaucratie?

Verhoudingen

De politieke leiding bepaalt de doelen, de ambtelijke ondersteuning levert de middelen. De doelen worden dus door de politiek gekozen, de middelen om die doelen te bereiken door ambtelijke deskundigen. Dat lijkt helderder dan het is. Doelen en middelen vormen een soort hiërarchische reeks: wat voor de één een doel is, vormt voor de ander een middel tot een hoger doel. Het doet er dus veel toe waar de aandacht precies op wordt gericht. Politiek en bureaucratie hebben hierom een soort overeenkomst over hun gedrag: de ambtenaar is in laatste instantie loyaal aan de politieke top, maar gedraagt zich ook als professioneel adviseur van die politieke top.

Ideologische ondraaglijkheid en sociale huurwoningen

30 december 2011 , 19:00 , door Tom van Doormaal

Feiten en waarheid doen er weinig toe op de woningmarkt. Verkoop van sociale huurwoningen verkleint de huursector en bevordert het eigen woningbezit, meent onze regering. Maar moet dat dan? Sociale huurwoningen staan niet leeg, koopwoningen wel. Mijn redelijke vermoeden luidt: er is meer behoefte aan sociale huurwoningen dan aan koopwoningen. Ik kijk tenminste naar de signalen, die de markt mij geeft.

Maar de regering wil woningcorporaties verplichten om 75% van hun bezit aan de zittende huurders te koop aan te bieden. Je vraagt je in gemoede af welke huurder dat zou willen en of daarvoor financiering te krijgen zou zijn. En dat is nog maar een begin van alle vragen. Het wetsvoorstel van heer Donner, minister BZK, zal door heer Donner, vice-voorzitter van de Raad van State, worden beoordeeld en be-adviseerd.

Dat kan nog leuk worden. Slagers moeten hun eigen vlees niet keuren. Maar deze zegswijze is maar een beperkte weergave van de problemen, waar de heer Donner zich zelf in heeft gebracht. Het idee, uit het regeerakkoord Rutte-Verhagen lijkt juridisch zwak. De woningcorporaties zijn immers zonder twijfel eigenaar van de woningen die zij beheren. En eigendom is, sinds de Franse Revolutie, een onschendbaar en heilig recht. Hoe verplicht men de eigenaar om zijn bezit te verkopen? Daar zal het Europese Hof iets van vinden.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Kohl’s lovebaby en de komende crisis

23 december 2011 , 19:00 , door Tom van Doormaal

Politici zijn schrijvend soms beter te volgen dan sprekend. Ik probeer te begrijpen wat ze doen met de problemen in Europa, bezoek vergaderingen, luister naar ze. Maar waar willen ze naar toe? In Buitenhof waren Roemer (SP) en Blok (VVD) aan de beurt. Maar ik heb geen gedachte opgevangen, die het begin van een oplossing in zich leek te dragen. Roemer wilde minder tempo met de bezuinigingen en een vrije loonontwikkeling, zodat de zuidelijke landen concurrerender konden worden en de groei minder zou worden geremd. Blok vond dat onverstandig, want dat zou banen kosten en de schuldenlast zou niet kleiner worden, maar juist groter.

Maar over de “weeffouten” van de EMU heeft de gewone politicus geen tekst om van op te kijken. Der Spiegel van de afgelopen week had een mooie titeltekst: “Geld regeert de wereld, maar wie regeert het geld?” Het is boeiende lectuur, maar ook hier groeit weinig perspectief.

In de media kwam een zin voorbij: zoiets als:”als er inhoudelijke processen zijn en fatale data, dan winnen de data van de inhoud.” Ik pak de memoires van Gerrit Zalm, “il duro”, zoals hij met enige trots zijn Italiaanse geuzennaam aanvaardt, er nog eens bij. Hij schrijft: