Recensie Zomergasten met Louis van Gaal

RECENSIE - De recensie van de Zomergastenuitzending met Louis van Gaal wordt vandaag verzorgd door filmmaker Robin van Erven Dorens, onder meer bekend van zijn documentaires In Groove We Trust (over Defunkt-frontman Jospeh Bowie), over Michail Gorbatsjov en Lagonda  (over zijn grootvaders sportwagen die in handen van Prins Bernhard is gevallen).

“Jammer dat ik niet méér mag vertellen”, zegt de gelauwerde voetbalcoach Louis van Gaal vlak voor het einde van de uitzending. En we begrijpen hem, want we hebben drie uur zitten kijken en luisteren naar een man die niets liever doet dan vertellen wat hij te vertellen heeft.

En dat is veel. Hij heeft overal tot in de puntjes over nagedacht. Over voetbal vooral, maar ook over hoe het leven in elkaar zit, met als basis van zijn filosofie het ‘totale mens principe’. Hij ziet zijn spelers niet alleen als voetballers maar als mensen in een fase van hun ontwikkeling en hij ziet het als zijn taak om ze zo goed mogelijk in die ontwikkeling te begeleiden. Om ze beter te maken en ze zodoende beter te laten functioneren in het team. “Ik ben een relatiecoach, ik ga met de spelers een relatie aan”.

Zoals ieder goed interview was dit een gesprek waarin de deelnemers een strijd voerden om hun eigen agenda te laten prevaleren boven die van de ander. Een gevecht om de regie. Het was duidelijk dat Van Gaal het hele gesprek zorgvuldig had voorbereid. Hij wist welke onderwerpen hij wel en niet wilde behandelen – zijn controverses met Johan Cruijff kwamen bijvoorbeeld helemaal niet ter sprake, en hij nam regelmatig de regie over. “Laten we maar even gaan kijken want dan zie je de tijd waarin ik leefde”. Hij wist precies wat hij wilde vertellen en hoe de fragmenten de onderwerpen moesten illustreren, vaak in verschillende aspecten. Zo diende aan het begin een dramatische scène uit de film ‘Titanic’ om te vertellen dat hij, hoewel hij in zijn leven weinig tijd had gehad om naar de film te gaan, hij toch af en toe een romantisch avondje met zijn vrouw had. Tijdens de film had hij voornamelijk geslapen maar hij had een duidelijke boodschap uit de scène gehaald; Iedereen kiest uiteindelijk voor zichzelf.

Iedere kijker weet dat van Gaal in interviews vaak in conflict komt en dat zorgde voor extra suspense. Aan het begin keek hij een paar keer geërgerd bij de vragen van Janine Abbring. “Weer zo’n journalist die er niets van begrijpt”, leek hij te denken, en we moesten nog twee en een half uur door. Hoe zwaar zou dit worden? Zijn levensverhaal werd chronologisch opgebouwd, waarin hij fragmenten uit de tijd van zijn jeugd liet zien en waarin hij vertelde over zijn vroeg overleden vader. Dat praten over vroeger voelde een beetje obligaat maar omdat van Gaal zo duidelijk formuleert en omdat het zo duidelijk was dat hij het zelf erg belangrijk vond om het te vertellen, had het zeker waarde. Het was dwingend en het loonde om goed naar hem te luisteren want tussen de regels door kwam steeds meer van de ‘echte’ van Gaal naar boven. Het gebrek aan gêne bijvoorbeeld waarmee hij praatte over zijn goede cijfers op school en op het voetbalveld – “Ik was succesvol en alles was top” – vertelden veel over zijn ijzersterke geloof in eigen kunnen.

Er was een omslag in de verhouding tussen Abbring en van Gaal na een fragment uit Peyton Place uit 1964, waarin een meisje aan haar vriend vertelt dat ze zwanger is. Van Gaal vertelde dat hij dit samen met zijn moeder bekeek, schetste daarmee de toenmalige sfeer in huis, waarin alles strak was georganiseerd. Zijn moeder zat op de stoel van haar overleden man, Louis keek vanaf de stoel voor de visite. Zijn boodschap van de fragmentkeuze was dat je in die tijd de liefde niet kon bedrijven zonder het risico van een ‘moetje’. ‘Zeg je nu dat je huwelijk met Fernanda een moetje was?” Dat had hij helemaal niet gezegd, zei hij geërgerd. “Maar de kijker vult veel dingen zelf in, daarom zeg ik het”, reageerde Abbring, en dat leek hij te waarderen, interessant te vinden. Zo had hij er zelf blijkbaar niet over nagedacht en hij keek vanaf dat moment niet meer zo zuur bij haar vragen en zij ging wat meer interrumperen. Zo werd het een gelijkwaardig gesprek.

Het centrale thema werd zijn drang om toeval zoveel mogelijk uit te bannen. Van Gaal wil over alles controle hebben. Over dit interview, over zijn leven, maar natuurlijk vooral over voetbalzaken. Hij geeft toe dat toeval nooit helemaal uit te sluiten is, maar je kunt er toch naar streven? En steeds meer komt uit het interview een man naar voren die zijn leven en zijn werk vormgeeft als een kunstenaar. Het is pas goed als het goed is en als het gaat zoals hij dat heeft bedacht. Je kunt het dwangmatig noemen maar ook gedreven.

De meeste kijkers waren waarschijnlijk voetballiefhebbers en die wilden natuurlijk allemaal weten wat het geheim van van Gaal is. Het antwoord op die vraag werd prachtig beantwoord in een filmfragment over zijn voorganger Rinus Michels. In een film van Bert Haanstra staat Michels voor een schoolbord en in de banken zit het droomteam van Ajax met mensen als Cruijff, Keizer en Swart in de schoolbanken. Mooie, goed uitgekiende shots, geen opsmuk. Michels analyseert de tegenstanders en geeft zijn eigen spelers opdrachten. Een zeer ontroerend fragment omdat het zo duidelijk is waarom het getoond wordt. Michels heeft zich perfect voorbereid, is buitengewoon duidelijk in wat hij uitlegt en wat hij van zijn spelers wil. Er is geen speld tussen te krijgen en ondertussen laat hij ook nog eens merken dat hij uiterste toewijding en discipline eist. Van Gaal = Michels, laat dit fragment zien en daar zijn verder geen woorden voor nodig.

Van Gaal vertelde in de loop van het programma veel en openhartig over zijn leven, en gaf betekenis aan aangrijpende gebeurtenissen als de dood van zijn vader en het sterfproces van zijn eerste vrouw. Dat had hem zodanig aangegrepen dat hij van zijn katholieke geloof was gevallen. Als je zo’n lief iemand laat sterven, is er dan een God? Bij die gedachte werd hij zichtbaar ontroerd waarbij zijn stem soms leek te breken.

En waar ging het nou eigenlijk om in deze aflevering van Zomergasten? Van Gaal zei aan het eind zelf dat hij het een fantastisch programma vond waarin hij drie uur zichzelf kon laten zien. Waarom zou iemand zichzelf zo tentoon willen stellen? Ik denk dat hij het zo heeft uitgekiend om zijn ‘totale mens principe’ verder uit te dragen. In dit geval is hijzelf de totale mens, met al zijn gevoelens en kennis. Hij liet het ons zien omdat wij iets van hem kunnen leren. Tegen het einde liet hij een fragment zien van één van zijn legendarische persconferenties, bij Manchester United deze keer. Bij het zien van het fragment kromden waarschijnlijk honderdduizenden tenen. Hij foetert de journalisten uit, doet verongelijkt, beledigd, alles behalve de gecontroleerde van Gaal die wij ook kennen. Waarom laat hij dit gênante moment van zichzelf zien? Langzaam komen we erachter dat hij in de persconferentie wel degelijk een coherent betoog houdt en aan Abbring vertelt hij dat hij ook deze speech zorgvuldig heeft voorbereid met zijn perschef. Hij móet het zeggen, dan is het maar pijnlijk. Levert het goede televisie op? Ik vind van wel.