ACHTERGROND - Regelmatig kun je lezen dat links en rechts ‘niet meer van deze tijd zijn’. Toch wordt het onderscheid tussen links en rechts al gemaakt sinds het begin van de democratie. Tijd om eens te kijken waarom juist nu zo vaak wordt beweerd dat het achterhaald is en als we het er dan toch over hebben: waar staan links en rechts eigenlijk voor?
Wie zich beroept op het onderscheid tussen links en rechts wordt verdacht van simplificatie om te polariseren. En ik moet toegeven, een indeling in twee kampen van zoiets complex als de politiek is verdacht want de wereld is natuurlijk altijd complexer dan wij denken. Ook in het verleden, toen de klassenstrijd nog actueel was, zat er tussen proletariaat en kapitalisten de petite bourgeoisie: de burgerij en kleine middenstand.
Als over links en rechts wordt gesproken is het vaak bedoeld om te polariseren. Men scheldt elkaar uit als kinderen op een schoolplein met bekende clichés zoals ‘linkse kerk’, ‘rechtse lul’, ‘reactionair’, ‘fascist’, ‘Noord-Korea’, ‘linkse elite‘ of ‘gut Mensch’ – om er maar een paar te noemen.
Hoewel ik deze klacht dus wel begrijp, is het voor mij geen reden om het niet serieus te nemen omdat het gebruik van de termen links en rechts meer is dan goedkope retoriek. Ze benoemen de twee kampen waarin de politiek is verdeeld. Ook wie de politiek slechts oppervlakkig volgt kan dit onderscheid meestal wel maken. De meeste mensen hebben wel een intuïtieve notie wat links en wat rechts is en meestal is het niet moeilijk een politicus, een krant of organisatie ergens tussen deze twee polen te plaatsen.
Het onderscheid tussen links en rechts is genuanceerder dan het lijkt, want het is een glijdende schaal: De PvdA is centrumlinks, de SP is links. Ook aan de andere kant van het spectrum maken we onderscheid tussen gematigd rechts en extreemrechts: CDA en VVD zijn centrumrechts en de PVV staat verder op de schaal ter rechter zijde. Neo-nazi partijen zoals Jobbik (in Hongarije) of de Gouden Dageraad (in Griekenland) zijn zondermeer extreemrechts. Meestal zeggen we dan dat zij fascistoïde zijn, een woord dat is afgeleid van het Italiaanse fasci, dat groepering betekent en verwijst naar de extreemrechtse beweging van Mussolini en De Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij van Hitler.
Het gebruik van deze terminologie heeft mij altijd gefascineerd omdat het eenvoudig lijkt en iedereen het gebruikt, meestal zonder er ook maar een seconde bij stil te staan wat er eigenlijk mee wordt bedoeld. Ondanks alle klachten over simplisme, polarisatie en de constatering dat we mensen niet in hokjes mogen plaatsen, wordt het dagelijks gebruikt. Een recent voorbeeld is het programma van Frederieke Hegger waarin ze onderzoekt waarom er eigenlijk geen ‘groenrechts’ is. In het programma proberen zij en haar gasten deze vraag te beantwoorden zonder zich ook een keer af te vragen waar links en rechts voor staan. De vraag wordt niet eens gesteld. Dat wil ik nu juist wel doen.
Van de Duitse dichter Ernst Jandl is het volgende gedicht:
lichtung
manche meinen
lechts und rinks
kann man nicht velwechsern
werch ein illtum!
Als motto voor deze serie heb ik dit gedicht gekozen [1] omdat het met lichte spot laat zien dat iedereen het lijkt te weten maar niet weet waarom.
Links en rechts en democratie
Het staat voor mij vast dat met de tegenstelling tussen links en rechts iets wezenlijks wordt uitgedrukt. Links-rechts is een thema of refrein dat al tweehonderd jaar lang doorklinkt ik de democratie. Het onderscheid is namelijk precies even oud [2] want vanaf het allereerste begin, tijdens de Franse Revolutie, worden de termen al gebruikt. Veel eerder zelfs dan de begrippen ‘conservatisme’, ‘socialisme’ en ‘liberalisme’.
Simplisme
We nemen het niet serieus omdat het zo simpel lijkt. Hoe kan je immers de complexe werkelijkheid vatten in een eendimensionale schaal? Maar dat is een platte drogreden. Dat iets eenvoudig is, betekent nog niet dat het niet waar kan zijn. In de natuurkunde is het normaal om eendimensionale schalen te gebruiken voor het beschrijven van complexe natuurverschijnselen. In de meteorologie bijvoorbeeld is temperatuur een van de belangrijkste parameters van het hypercomplexe fenomeen ‘weer’.
“Nu is alles anders”
Een andere reden die vaak wordt aangevoerd om het af te wijzen, is dat het achterhaald zou zijn. Claims over de uitzonderlijkheid van onze tijd heb ik echter altijd verdacht gevonden. Uiteraard heeft elke tijd haar eigen karakter, maar waarom is onze tijd zo anders dan andere tijden dat een politieke indeling van tweehonderd jaar oud niet meer op gaat? Ook dit lijkt op een drogreden, namelijk de denkfout die in het Engels bekend staat als special pleading. In iedere periode denken de mensen die dan leven dat alles wat in het verleden is bedacht achterhaald is. Onze kleinkinderen zullen het denken over onze discussies en onze grootouders dachten het over de ideeën van hun overgrootouders.
Vooral in het Westen gelooft men dat de tijd altijd vooruit gaat, dat alles altijd beter wordt. Hoe onjuist dit is, blijkt met name in de politiek. Het lijkt er eerder op dat in de politiek de klok niet vooruit maar achteruit loopt. De verschillen tussen arm en rijk worden steeds groter en zijn weer op hetzelfde niveau als aan het begin van de negentiende eeuw. Vooral de afgelopen dertig of veertig jaar neemt de ongelijkheid hard toe. Dickens zou zich thuis voelen in onze maatschappij waar een nieuw proletariaat ontstaat, dat we nu niet proletariaat maar precariaat noemen.
Richting
Ik kom uitgebreid terug op deze thema’s in deze serie over ‘links en rechts’. Ik zal de stelling verdedigen dat het nog steeds zinvol is om onderscheid te maken tussen links en rechts en laten zien waar het voor staat.
Het is niet de bedoeling om mensen of partijen in hokjes te plaatsen. Het is is een geleidelijke schaal die richting geeft aan de politiek. Wie er oog voor heeft kan hiermee de politiek beter begrijpen. Zoals temperatuur belangrijk is om het weer te begrijpen, zo is het onderscheid tussen links-rechts belangrijk voor de politiek. Het is geen voldoende maar wel een noodzakelijke karakterisering van de politiek.
Maar het is bovenal ook een manier om over politiek te praten op een manier die de ‘waan van de dag’ overstijgt. Bovendien, voor mij niet onbelangrijk, het is ook gewoon leuk om op deze manier over politiek na te denken.
Ik begin in deel 2 met de geschiedenis van ‘links en rechts’ die veel boeiender blijkt te zijn dan gedacht.
Noten
[1] Behalve het laatste uitroepteken geen interpunctie en ook zonder hoofd en kleine letters zoals in het Duits gebruikelijk. Het woord Lichtung kan ook ‘open plek in bos’ of ‘opheldering’ betekenen. Het gedicht kan op verschillende manieren gelezen worden: Wat links en wat rechts is, is toch duidelijk – denkt men, maar dat is niet zo, dat blijkt als links aan de macht komt – wat is er dan nog links aan haar beleid? Het gaat om de macht. Maar misschien ook wel: het maakt helemaal niets uit. Wat betekent het eigenlijk? Niemand weet het echt. Misschien bestaat het wel helemaal niet. De dichter zelf haalt de boel al behoorlijk door elkaar, dus misschien moeten we hem ook weer niet zo serieus nemen. Hoe dan ook, ik vind het een prachtig gedicht, dat in Duitsland vaak wordt geciteerd.[2] Ik heb het met nadruk alleen over de democratie in de moderne tijd, niet de klassieke democratie in Athene. De moderne democratie is misschien wel geïnspireerd door de Griekse democratie, maar er zijn ook grote verschillen. Zie bijvoorbeeld dit interessante stuk: Griekse Democratie had vooral religieuze trekjes en Anton van Hooff: Athene. Het leven van de eerste democratie. Jona Lendering bespreekt dit boek hier.
Reacties (54)
Een bekende verdeling en m.i. betere indeling is die waarbij je twee assen gebruikt, namelijk links/rechts en conservatief/libertarisch.
Dit is afkomstig uit Amerika, dus misschien niet helemaal 100% toepasbaar op Nederland, maar ik vind het wel een heel aardige.
https://www.politicalcompass.org/images/bothaxes.gif
En het bijbehorende testje:
https://www.politicalcompass.org/test
En voor de nieuwsgierigen: ik kom meestal uit in het groene kwadrant, ergens net linksonder van het midden van dat kwadrant. Dus links-libertarisch, maar dat verbaast me niet.
@1 Leuk dat je dat noemt. Komt uitgebreid aan bod in deel 3, dus ik reageer hier nog niet op je voorstel ;-)
“Claims over de uitzonderlijkheid van onze tijd heb ik echter altijd verdacht gevonden.”
Ja, dit is ook een heel mooie. We denken heel vaak dat het “nu” het brandpunt van de geschiedenis is. Dat alle belangrijke dingen NU gebeuren. Dat we alles kunnen afmeten aan wat NU belangrijk is. Dat het hier en nu een bijzonder moment in de historie van de mensheid en de beschaving is.
Maar dat is dus ook van alle tijden.
Dat links en rechts niet meer van deze tijd zou zijn, is volgens mij een smoesje van mensen die zich eigenlijk een beetje schamen voor hun eigen politieke richting. Rita Verdonk is een mooi voorbeeld, die een zeer rechts beleid wilde verkopen met de slogan “niet rechts, niet links, maar recht door zee.” Iets recenter zie je het terug bij de Piratenpartij, die grote moeite neemt om zich vooral niet links te noemen, terwijl het natuurlijk bijna een prototype linkse partij is.
“Claims over de uitzonderlijkheid van onze tijd heb ik echter altijd verdacht gevonden.”
Ja, dit is ook een heel mooie. We denken heel vaak dat het “nu” het brandpunt van de geschiedenis is. Dat alle belangrijke dingen NU gebeuren. Dat we alles kunnen afmeten aan wat NU belangrijk is. Dat het hier en nu een bijzonder moment in de historie van de mensheid en de beschaving is.
Maar dat is dus ook van alle tijden.
Mwah, “this time is different” vind ik aannemelijker dan de tijdloosheid van de zitplaatsindeling van het Franse parlement 200 jaar terug (adel rechts, burgerij links).
@Michel: 200 jaar is historisch gezien erg kort. De kans is groot dat de links-rechts indeling van toen nu niet meer relevant is.
@6: In het volgende deel bespreek ik de geschiedenis, met name de gang van zaken in het Franse Parlement.
@5: er zijn denk ik meerdere redenen waarom men er afstand van neemt. Onder andere redenen die ik hier noem, maar er is nog een reden: men wil zeggen ‘wij staan er boven. Wij zijn niet ideologisch gemotiveerd maar zijn concreet, laten ons leiden door de feiten’
Wat Rutte en Dijsselbloem ook vaak zeggen: respectievelijk ‘heb geen visie’ en ‘ben niet ideologisch maar praktisch’
Mijn reactie is dan altijd welke feiten en waarom zijn die feiten van belang? Wat wil je bereiken? Waarom is dat goed? Dat kan je alleen maar uitleggen aan de hand van een ideologie of visie (’theorie’ heeft de zelfde rol in de wetenschap).
“de PVV staat verder op de schaal ter rechter zijde.” Als je de punten op het laatste, korte, PVV programma bekijkt zijn de meerderheid van de punten links van de VVD en zelfs links van de PvdA. Er wordt dan wel beweert dat Wilders deze punten niet meent, maar dan kan je ook wel beweren dat de SP opeens rechtsaf zal gaan als ze regeringsverantwoordelijkheid krijgen.
De bewering dat links en rechts eigenlijk niet meer bestaat komt voornamelijk van PVV’ers die niet willen toegeven dat ze eigenlijk links zijn, veelal omdat ze teleurgesteld zijn in hun oude linkse partij. Tegelijkertijd komt het ook van linkse mensen die niet willen toegeven dat de PVV qua standpunten eigenlijk aan hun zijde staat en veel voormalig linkse stemmers heeft gekaapt:
https://www.nrc.nl/nieuws/2016/10/07/links-in-europa-wordt-nu-ook-nationalistisch-4678512-a1525599
@8
Ware het niet dat je de bewering kan staven aan stemgedrag. De PVV stemt in lijn of rechtser dan de VVD terwijl de SP overwegend links stemt.
@allen
Ik zie dat verschillende hier er zonder meer vanuit gaan dat duidelijk is wat links en rechts is. Leg uit waarom. Daar gaat het hier immers over. (Waarom is adel rechts, burgerij links, waarom is de PVV rechts, maar heeft linkse standpunten, Rita Verdonk heel erg rechts, en de Piratenpartij juist heel erg links). Ik weet:
… maar toch!
@10 Volgens mij maak je nu een denkfout. Adel is niet perse links of rechts, maar het conservatisme wat het adelijk systeem in stand wil houden wel.
Rinks en lechts? Slinks en slechts!
Deel 1: https://www.youtube.com/watch?v=dKFjB59XceY
Deel 2: https://www.youtube.com/watch?v=9Ll-k058v-c
@8: Dat is natuurlijk groteske onzin. Het willen inperken van burgerrechten op basis van ethniciteit of religie is Rechts. Ik zie niet in hoe je de PVV ooit als Links zou kunnen bestempelen. Ze hebben misschien een paar linkse, populistische standpunten op sociaal-economisch gebied, maar die stellen niet zoveel voor. Belangrijker nog: de PVV vind die standpunten zelf absoluut onbelangrijk, want ze stemmen zeer consistent voor rechts sociaal-economisch beleid in beide Kamers.
@11: ik geef het als voorbeeld van een aanname, ik wil juist expliciet maken waarom dat zo zou zijn (of niet). Zo ja: waarom is adel (of beter het idee dat er zoiets bestaat) rechts. Zo nee, wat is het dan? Staat het daar los van (zoals jij lijkt te suggereren).
@15 Adel is een gegeven. Het overdracht van macht via geboorterecht zit historisch in vele systemen vervlochten. Als adel zelf kun je een standpunt innemen dat dat zo hoort (conservatief, rechts) of dat dat een gruwel is in een modern democratie (progressief, links). Maar ook als burgerij kun je daar een standpunt over innemen. Daardoor is het nogal vreemd om de labels te leggen op bevolkingsgroepen in plaats van standpunten.
@12: Prachtig, dank daarvoor. ‘alles wat hip is, is nu slinks, alles wat recht en square is, is nu slechts’.
@16: Een label opleggen aan een bevolkingsgroep is natuurlijk nooit goed. Je zou wel kunnen bedoelen, ‘de meeste mensen van adel zijn rechts’ bijvoorbeeld. Iets anders, en dat doe jij inderdaad: een standpunt innemen over de vraag of zoiets recht van bestaan heeft. Links wil het afschaffen, rechts wil het behouden constateer jij.
@13: Jesus is links, ook een mooie!
@4 De discussie richt zich natuurlijk vooral op dat wat verandert. Daardoor krijg je al snel de indruk dat er nu heel veel aan het veranderen is. Dat wat al eeuwen hetzelfde is en dat ook nog wel even zal blijven is niet zo interessant voor politiek debat.
@11:
Ik stam af van één der oudste adellijke ridderhuizen in Nederland en stam ook af van de uitvinder van Loekie: het Hollandse huis alleen de ridderlijke titel dragen we niet meer. Adel is sinds 1814 een titel waar je met een speciale belasting voor betaalt en is zo een tool geworden voor de rijken; de nieuwe adel.
@21 Money is power is money is power is.. Adel is altijd een ’tool’ van de rijken geweest. Het is immers de klasse van de roverbaronnen.
@10: Ik zie dat verschillende hier er zonder meer vanuit gaan dat duidelijk is wat links en rechts is. Leg uit waarom. Daar gaat het hier immers over.
Voor 9 van de 10 stemmers is het vrij duidelijk hoor. Vraag aan 100 kiezers zichzelf te plaatsen op een links-rechtsschaal en je krijgt weinig antwoorden in het midden of “weet ik niet”.
zie ook:
In een recent verschenen artikel analyseren Catherine de Vries en Bram Lancee en ik welke betekenis Nederlanders plakken aan de termen ‘links’ en ‘rechts’. Vrijwel alle politiek-wetenschappelijke enquêtes bevatten een vraag over ‘links-rechtsidentificatie’, waar aan respondenten wordt gevraagd om zichzelf te plaatsen op een algemene links-rechtsschaal. Wij hebben gebruik gemaakt van de Culturele Veranderingen van het SCP waar respondenten op een vijfpuntsschaal moesten aangeven of ze zichzelf beschouwden als ‘links’ of ‘rechts’.
http://stukroodvlees.nl/de-veranderende-betekenis-van-links-en-rechts-in-nederland/
Dat jij het allemaal niet snapt ligt eerder aan jou.
@22:
Misschien in dat native England van je naar hier in Nederland waren het de beschermers van Graafschap Holland en later de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.
@21 en @22: Verschil met de middeleeuwen is dat de elite nu zegt dat het om ‘verdienste’ te gaat (meritocratie) omdat de titel niet erfelijk is (*). Maar het is algemeen bekend dat afkomst nog steeds de belangrijkste factor is voor je positie in de maatschappij. En daarmee zijn we weer terug bij de discussie over adel want dat is een andere naam voor het zelfde sociologische verschijnsel.
(*) Maar ze zeiden wel ‘Noblesse oblige’
@24 Dat waren toch ook allemaal piraten en rovers? Geef het een mooie titel, maar macht wordt altijd geconsolideerd door geld en geweld.
(en huwelijk natuurlijk)
@23: Dank voor de link want dat artikel kende ik niet.
Ik snap echter niet waar je jij je aanname op baseert over mijn begripsvermogen. Je noemt je zelf ‘analist’. Gebruik je wiggelroedes voor je analyses?
Gisteren op Follow The Money, waarom de PvdA nu rechts is:
https://www.ftm.nl/artikelen/zachtroze-neoliberalisme-vermomd-als-bestuurlijk-pragmatisme
@28:
Dank voor de link! Wat Asscher laat zien is dat hij denkt in termen van wat ik het Winkeltjesmodel heb genoemd. Sociaaldemocraten zitten daar evengoed in gevangen als de meeste Nederlandse partijen. Dat lukt niet natuurlijk niet goed, zoals ik hier heb uitgelegd want het is een economisch model van nog vóór Adam Smith.
Abraham Kuyper, oud premier voor de AR vond rechts christelijk en de liberalen en socialisten links. Nog niet zolang geleden werden de voorlopers van de CU nog klein rechts genoemd. En het CDA en haar voorlopers zijn zelfs in hun meest beste dagen van collectieve verzekeringen altijd rechts gebleven.
De enige rare is de VVD want liberaal, en liberaal is niet automatisch rechts. In andere landen verschilt dat: de Franse zijn rechts, de Duitse was meer links, een beetje D66 achtig.
Maar zoals eerder gesteld de tijdgeest speelt een rol. Nu is een rechtse wind populair: kleinere overheid, veiligheid, nationalisme. In de jaren 80 kwamen rechtse partijen zelfs met punten die op dit moment links van de SP staan.
M.a.w. alles stroomt, niets is er blijvend, alles is relatief.
Trouwens dat hoefijzer van Carl Schmitt heb je ook nog. Zou dat nou van toepassing zijn op kiezers die twijfelen tussen PVV en SP?
@30:
De VVD noemt zich liberaal maar is conservatief. Is een communicatiedingetje waar ze erg goed in zijn.
@27: aan het stukje tekst wat ik van je citeer
Ik zie dat verschillende hier er zonder meer vanuit gaan dat duidelijk is wat links en rechts is. Leg uit waarom. Daar gaat het hier immers over.
Voor het grootste deel van het nederlandse electoraat is het wel duidelijk wat er wordt verstaan onder links versus rechts. apart dat jij beweert dat dit onderscheid zo onduidelijk is. vraag het eens aan een overtuigde links of rechtsstemmer, hier zijn er genoeg.
@28: grappig, EE gebruikt het woord “rechts” precies nul keer.
maar ik snap em wel hoor: je stelt het “neoliberalisme” gelijk aan rechts. ja, daar heb je gelijk. alle partijen muv SP en SGP schikken zich in de neoliberale consensus van begin jaren ’80. maar binnen dat neoliberalisme lijkt er toch wel een verschil te zijn tussen PvdA en PVV, of GroenLinks en VVD?
doet mij denken aan een liberarier die de VVD “links” noemt omdat die de AOW niet wil afschaffen. tsja, de typische VVD-stemmer zou zichzelf niet “links” noemen om deze reden, en daar gaat het volgens mij om. niet om welke definities je in je eentje kan bedenken
@31.
Dan kan je je dus afvragen wat liberaal is. Economisch meer vrijheid en tegen links met haar overheidsbemoeienis. Maar op sociaal gebied juist wel vooruitstrevend: abortus, enz. dus zeker niet conservatief.
@30: Ja is mij ook bekend. Ik noem het in het volgende deel even. Liberalen: dat is een ingewikkeld verhaal met twee hoofdlijnen: de Europese – die is conservatief geworden en de Amerikaanse die progressief is geworden. In GB waren de liberalen de progressieven. Keynes bijvoorbeeld was liberaal, en zeker geen antikapitalist. Hij handelde zelf op de beurs.
@32: Nou voorruit dan, omdat je zo vriendelijk bent het aan me uit leggen: Wat ik aan mensen vraag is om het niet alleen aan te wijzen (dit is links, dat is rechts) maar ook zeggen waarom.
@35.
Binnen de VVD zal je nog wel verschillen hebben. In de zin van de partijen die de VVD hebben opgericht, deels vanuit de PvdA nota bene! Dus denk aan sociale zekerheid, daar zullen grote verschillen zijn wat denkbeelden betreft.
Het is niet toevallig dat de D66 in 1966 is opgericht, progressief alternatief voor de meer linkse partijen en in het Eur. Parl. pas vrij laat in de jaren 90 bij de liberale fractie is gegaan. Dus daar zie je door de tijd heen weer verschuivingen.
@8: nee, ook die punten van de PVV zijn niet links. Het programma van de PVV is er op gerichte om de sociale hierarchie van deze tijd (en het liefst van 50 jaar terug) te behouden. Dat betekent dus dat groepen die welvaart hebben recht houden op welvaart (de ouderen, de autochtonen), en mensen die “hier zijn komen wonen”, immigranten, moslims (ook al wonen ze hier al generaties) onderaan op de sociale ladder blijven staan.
@30 Er schijnen nogal wat kiezers te zijn die twijfelen tussen SP en PVV. Eigenlijk zijn beide tegenpartijen. En raken ze elkaar.
Dus dat hele links-rechts gedoe lijkt mij wat onzinnig aan het worden. PVV kiezers zullen niet zo snel naar D66 over stappen. PVV en D66 zijn tegenpolen, PVV en SP hebben meer verwantschap. Uiteraard is de SP achterban die de SP nog als links beschouwt het daar niet mee eens.
@34:
Economisch meer vrijheid is VVD? Die snap ik niet. De Nederlandse retail is gedecimeerd door met name het VVD beleid van het “aantrekken van de broekriem”. Burgers en kleine bedrijven betalen de lasten van het overeind houden van enorme internationale bedrijven. De burgers en kleine bedrijven ervaren niet meer vrijheid, alleen de grote internationals die nauwelijks belasting betalen.
Daarnaast is de VVD groot voorstander van heel veel overheidsbemoeienis als het op “veiligheid” en mijn privacy aankomt. Hoezo is de VVD voor minder overheidsbemoeienis? Alleen als het op controle van -wederom- het internationale bedrijfsleven is.
Leg me eens uit, hoe staat de VVD voor meer vrijheid en minder overheidsbemoeienis?
@30 en @39 Ik ken wel het hoefijzermodel (ik bespreek dat ook in een volgend deel) maar wist niet dat dat van Carl Schmitt was Heb je een verwijzing daarnaar?
@40: Vrijheid van de een is vaak knechting voor de ander.
@42:
Inderdaad, helemaal mee eens. Echter, de knechting van de 99% ten gunste van de 1% kun je echter op geen enkele manier liberaal noemen. Het irriteert me mateloos dat de VVD zich nog steeds zo verkoopt en dat de media daar zo makkelijk in meegaat.
@41.
Dom van mij. Er zijn meerdere namen volgens wiki.
https://en.wikipedia.org/wiki/Horseshoe_theory
@40.
Markteconomie versus planeconomie.
@44: Planeconomie ? Volgens mij ben je een beetje in de jaren ’80 blijven steken. En zelfs toen was er in Nederland vrijwel niemand voor een planeconomie. Het lijkt erop, dat je een nogal fossiele opvatting hebt over wat Links is.
Tja, je zou links/rechts kunnen definiëren als hoe zich dat tot uiting komt op de diverse thematieken: economie, natuur en milieu, immigratie of wat dan ook. Ik denk echter dat dit stap 2 is en ik denk ook niet dat je een goed beeld gaat vormen op deze manier. Je loopt tegen de problemen aan die je in je stuk benoemt of tegen zinloze ellenlange discussies.
In mijn visie ligt de daadwerkelijke scheidslijn tussen links/rechts op een abstracter niveau. Op het niveau van individualiteit versus collectiviteit. Rechts gaat wat mij betreft over een maatschappelijke ordening waarbij de verheerlijking van het individu centraal staat. Rechts zie ik als roofdieren. Links gaat wat mij betreft over gemeenschappelijkheid en het zien van de problemen van een individu als een probleem en een verantwoordelijkheid van de groep/gemeenschap. Links zie ik als kuddedieren.
Je zou bovenstaand als kapstok kunnen gebruiken om verschillen tussen links/rechts te verklaren hoe dat leidt tot de rol van de natie, de rol van de overheid en de relatie van overheid en individu. Pas als dat is vastgesteld, pas dan zou het moeten gaan hebben over de thematieken.
@45.
Ik weet niet of je wel eens van de term ‘geregisseerde privatisering’ heb gehoord. Zo fossiel is dat allemaal niet.
De laatste tijd komt het telkens weer om de hoek kijken de ene wens voor nationalisering na de andere. Dat is allemaal linkse hekel aan markteconomie, toch nog blijven sturen.
@47: Voorbeelden?
Het artikel waar @23 naar linkt sluit goed aan bij wat mijn inschatting is: de termen ‘links’ en ‘rechts’ betekent niet overal en altijd hetzelfde. Uiteindelijk is er geen kern. De kern is simpelweg dat politieke discussies uiteindelijk zorgen voor twee kanten: kant 1 en kant 2. Die hebben bij ons de namen ‘links’ en ‘rechts’ gekregen, maar dat is toevallig, en de betekenis daarvan verschuift dus ook. Omdat de democratieën in de wereld aan elkaar gelinkt zijn, zie je natuurlijk overeenkomende patronen in verschillende landen. Maar precies hetzelfde zijn ze nergens.
Een vervolg op dat artikel is ook interessant, dat beschrijft dat de Nederlandse verhoudingen (en betekenis van links en rechts) doordraait:
http://stukroodvlees.nl/de-pvv-is-links-en-rechts-tegelijk-en-dat-is-best-logisch/
@46: Zelfs individu en collectief is het niet. Conservatieve partijen maken immers vaak het individu ondergeschikt aan een groter geheel (kerk of staat), terwijl links staat voor ontplooiing van het individu. Misschien dat macht nog het meest in de richting komt: links zet zich in voor de machtelozen, rechts voor de gevestigde orde (maar in landen waar ‘links’ decennia aan de macht is, bijvoorbeeld in communistische landen, gaat dat natuurlijk niet meer op).
Links – rechts is een schema waar iedereen zijn eigen frame op kan projecteren. Dat maakt discussies die dit schema gebruiken om de tegenstander te definiëren ook zo zinloos: de definities komen zelden overeen.
@47:
Nooit van gehoord. Bedoel je niet gedresseerde privatisering? Opdat deze niet op hol slaat, zoals in de zorg?
Watte? Noem eens een paar voorbeelden.
Bij hoefijzer van Carl Schmitt > SP @30 sla je zelf op hol (@39 toetert daar vrolijk op door). Hier citeer ik het denken van Schmitt:
Dus de bedoeling was dat de staat de markt tegen partijen als de SP verdedigde.
Het hoefijzermodel kwam tot uiting bij Albert Sorel die onder het motto ‘hoe linkser je bent, hoe rechtser je uitkomt,’ de leermeester van Mussolini werd.
Ik heb enigszins het vermoeden dat die hutspot van jou voorkomt uit het waarschuwen voor nationalisme. Maar dan kun je beter b.v. Thierry Baudet en figuren bij de rechtenfaculteit van de Universiteit Leiden in de gaten houden. En andere figuren uit (rechts)-conservatieve hoek met dezelfde ideeen.
@43: ja mooi he? En dan ook nog klagen dat de media links zijn.
@47: Ik heb het niet over “geregisseeerde privatisering”, ik heb het over waar jij het over had: een planeconomie. Die is er niet in Nederland, die is er nooit geweest in Nederland, en op dit moment is er echt helemaal niemand die dat wil invoeren in Nederland. Het hele idee dat Links een planeconomie zou willen staat al sinds 1989 in het museum. Daarom noem ik het fossiel.
@49: Ik was wat kort door de bocht, en gezien je reactie ben ik niet helemaal duidelijk geweest in wat ik bedoel. Uiteindelijk spelen individualiteit en collectiviteit in beiden (links/rechts) een rol, er is immers altijd een overheid of andere machtige organisatie en als ik het over individuen heb, heb ik het niet over ontplooiing versus onderschikt zijn aan.
Concreter bedoel ik het volgende: Mijn gevoel zegt dat links redeneert vanuit het perspectief dat de maatschappij, de gemeenschap, het collectief, verantwoordelijk is voor het succes en falen van individuen. Criminelen/werklozen hebben niet gekozen voor hun daden/hun situatie, maar worden daar door de samenleving toe gedwongen. Uit deze gedachte volgt logischerwijs dat links het opneemt voor “slachtoffers” van het systeem (de machtelozen). Daaruit volgt ook logischerwijs dat links uiteindelijk streeft naar gelijkheid. Het immers die gelijkheid die veel problemen zal doen wegnemen. Daaruit volgt tenslotte ook de ontplooiing van het individu, omdat wederom de gemeenschap/het systeem als dader wordt gezien indien het vrijheidsbeperkende maatregelen oplegt aan individuen.
Rechts aan de andere kant redeneert vanuit het perspectief dat het individu zelf verantwoordelijk is voor het succes en falen van zichzelf. Voor rechts is vrijheid van het individu, binnen de kaders die zij stellen, daarom heel belangrijk. Ander type vrijheden wel te verstaan, vrijheid van meningsuiting bijvoorbeeld. De vrijheden die in hun ogen succes mogelijk maken. Uit deze definitie volgt tevens de verheerlijking van het succes van individuen, maar ook een corrigerende overheid, die individuen straft als ze foute keuzes maken (criminaliteit). Dat christelijke partijen onder rechts geschaard worden vind ik ook niet heel verbazingwekkend. Ook het christendom redeneert vanuit het vergeven van de zonde, vanuit het perspectief dat een individu zelf schuld is aan zijn falen. De kerk zelf vergeeft geen zonde en is ook nergens schuldig aan.
Samengevat is bovenstaand wat ik bedoel met collectiviteit en individualiteit. Voor velen is dat niet zwart/wit, maar dat bepaalt dan ook hoe links of hoe rechts dat je bent. En tenslotte, het zal heus niet zijn dat ik -alles- kan verklaren, maar dit is voor mij een kapstok, mijn gevoel dat het verschil tussen links/rechts het beste weergeeft.
Leer het maar uit je hoofd: Macht = Rechts