Oostenrijk kan niet kiezen

COLUMN - Gisteren moesten de Oostenrijkers hun nieuwe president kiezen. Omdat de kandidaten van de middenpartijen in de eerste ronde waren afgevallen, ging deze verkiezing tussen twee kandidaten: van links en extreem-rechts. De Oostenrijkers moesten kiezen tussen groen en bruin, tussen oud en jong, tussen samenwerking en alleengang. Tussen Van der Bellen en Hofer. Ze kwamen er niet uit, ‘s avonds stond de teller nog steeds op 50/50. De briefstemmen, die vandaag worden geteld, zullen de winnaar bepalen. Deze politieke impasse legt de wortels van het huidige Europese probleem bloot: we hebben het centrum, het midden opgeblazen en onszelf opgezadeld met de uitersten.

Democratie is synoniem met compromissen sluiten. Kiezers hebben verschillende meningen, verschillende belangen, verschillende ideeën. In een verkiezingscampagne kan elke partij zijn eigen denkbeelden compromisloos uitdragen, maar in de politieke dagelijkse realiteit is het devies: luisteren, overleggen, onderhandelen en gezamenlijk een voor iedereen acceptabele oplossing zoeken.

Voor de kiezer, die op een belofte had gestemd, is dat vaak moeilijk te verkroppen. Politici leggen de achtergrond van gemaakte compromissen niet altijd duidelijk uit. Dit kan verschillende redenen hebben, bijvoorbeeld omdat het onderhandelingsproces ingewikkeld was of omdat het compromis voor henzelf niet gemakkelijk was. Menig politicus had graag meer voor zijn kiezers, voor zijn eigen ideeën en principes binnengehaald, maar heeft voor het gezamenlijk belang water bij de wijn moeten doen.

Zo raken verkiezingsbeloftes en idealen in onze hoog-complexe, geglobaliseerde wereld nogal eens verwaterd. Populistische partijen plukken hier de vruchten van. Zij voeren oppositie, doen beloftes, trappen tegen het politieke establishment en bevestigen mensen in hun onvrede. Zij zijn vooral tegen – tegen de EU, tegen immigratie, tegen de islam, tegen TTIP, tegen open grenzen, tegen buitenlanders – en voor een wereld die er nooit is geweest en er ook niet kan komen. Een wereld van soevereine natiestaten met dichte grenzen, waarin ieder land zijn eigen cultuur, zijn eigen taal en zijn eigen godsdienst heeft. En waarin buitenlanders uitsluitend op bezoek komen als goed betalende toeristen.

Als het niet zo’n gevaarlijk experiment was, zou je denken: laat de populisten maar eens aan de macht komen, dan wordt wel duidelijk dat ze onzin beloven, dat hun wereldbeeld heel ver van de 21-eeuwse realiteit afstaat. Wellicht gebeurt dit vandaag in Oostenrijk, waar Hofer nog altijd kan winnen. In dat geval staat er voor het eerst sinds 1945 in West-Europa weer een leider met nazistische ideeën aan het roer, een president die droomt van een groot-Duits rijk.

Hofer heeft ambitieuze plannen voor zijn land. Zo wil hij met de premier mee naar de Europese Raad. Dat is zo slecht nog niet, daar merkt hij vanzelf dat hij het in Europa niet alleen voor het zeggen heeft. Zijn oplossing voor ongewenste tegenspraak en zwakke compromissen is uittreden uit de EU. Een referendum hierover staat hoog op zijn poltieke wensenlijstje.

Wij Europeanen hebben altijd de harde weg gekozen. De weg van conflicten en oorlogen, van strijd en geweld. De EU heeft hier verandering in gebracht, heeft ons naar het midden gebracht, naar samenwerking en overleg en daarmee tot decennia van vrede en ongekende welvaart. Dat verveelt kennelijk, we gaan weer op zoek naar de uitersten.

De Oostenrijkers konden niet kiezen, maar moesten kiezen. Tussen twee uitersten. Kiezers die Hofer niet wilden, hadden soms ook moeite met het groene, intellectuele, linkse imago van Van der Bellen. Zij wilden misschien liever het midden.

Na deze zondag van politieke impasse staat de helft van de bevolking met lege handen. Het is een trieste dag voor Oostenrijk. Voor Europa. Voor het redelijke midden. Laten we hopen dat we hier wat van leren. Als ik geen optimist was, zag ik het somber in.