Hoe wordt de gastheer in Minsk beloond?

ELDERS - Opnieuw was Wit-Rusland gastheer voor vredesbesprekingen. Gaat het ook nog iets opleveren voor het land zelf en zijn leider?

Naast de vier regeringsleiders, die een nacht moesten doorhalen om een tweede fragiel akkoord te bereiken over het conflict in Oekraïne, zagen we op de beelden de glimmende, besnorde figuur van Aleksandr Loekasjenko, ook wel de “laatste dictator van Europa” genoemd. Wit-Rusland, door Europa en het overgrote deel van de wereld, als paria behandeld, was deze week het middelpunt van de wereldpolitiek.

Vier jaar geleden mocht Loekasjenko aan zijn vierde termijn als leider van de Wit-Russische Sovjetrepubliek beginnen. Demonstraties van zijn tegenstanders werden in december 2010 met harde hand de kop ingedrukt door de KGB, die daar nog steeds bestaat. Dissidenten gingen voor jaren de bak in, al ze er niet in slaagden naar het buitenland te vluchten. De Europese Unie heeft Wit-Rusland wegens ernstige schendingen van de mensenrechten een reeks steeds strengere sancties opgelegd: reisbeperkingen voor hoge functionarissen en het ontoegankelijk maken van banktegoeden. Ook kan Wit-Rusland niet rekenen op steun in het kader van het nabuurschapsbeleid. De deelname van Wit-Rusland aan het Eastern Partnership programma van de EU voor kleine ex-Sovjetstaten is aan beide kanten omstreden. 

Loekasjenko zelf zou eigenlijk het liefst zoiets als de Sovjet-Unie herstellen. Maar dan met echt onafhankelijke staten, lees: leiders die eigen baas kunnen blijven. Wit-Rusland is lid van de Euraziatische Unie, een samenwerkingsverband van Oost-Europese staten onder leiding van Rusland. Onlangs dreigde Loekasjenko uit de Unie te stappen en toenadering te zoeken tot de EU. Het was een teken van steun voor zijn Oekraïense collega Porosjenko en een waarschuwing aan Poetin om niet te spotten met de integriteit van de voormalige Sovjet-staten. Loekasjenkjo heeft zich vorig jaar al duidelijk uitgesproken tegen de annexatie van de Krim door Rusland. Ook doet Wit-Rusland niet mee aan de boycot van Europese agrarische producten door Rusland.

Deze week staat Loekasjenko als grote leider in het brandpunt van de belangstelling. Hij faciliteert de besprekingen van wereldleiders en draagt bij aan de oplossing van een conflict dat op een Europese oorlog kan uitlopen. Niet onlogisch dus dat hij een balletje opgooit. Twee balletjes misschien wel, zowel naar oost als west. Poetin zal in Wit-Rusland een Maidan-scenario graag willen voorkomen. De EU ziet de Russen liever niet dichterbij komen. Volgens Andrei Abozau, een Wit-Russische dissident die in Estland woont, heeft Loekasjenko Poetin om 2,5 miljard steun gevraag in ruil voor zijn loyaliteit. Hij betwijfelt of de Russen daarop in zullen gaan. Ze zullen hem eerder laten vallen, verwacht hij. De steun die hij vraagt is ook helemaal niet in het belang van Wit-Rusland, volgens de Abozau. Het gaat Loekasjenko puur en alleen om het in stand houden van de macht van hemzelf en zijn kliek.

Aan de Duitse kant zei Steffen Seibert, een woordvoerder van bondskanselier Merkel, dat er geen verandering te verwachten is in de relatie tussen Wit-Rusland en Duitsland. Er is volgens hem geen enkele link tussen deze besprekingen en wijzigingen in het standpunt van de Duitse regering of de EU ten opzichte van Wit-Rusland. Alleen als het land bereid is zich te voegen naar Europese waarden, valt er te praten. Maar een niet nader genoemde EU-diplomaat geeft toe dat er wel wat beweging in de relaties zit vanwege de steun van Loekasjenko voor Oekraïne en de vrijlating van een aantal politieke gevangenen. Nieuwe sancties zijn niet voorzien en de toegang tot financiële markten wordt versoepeld.

Zonder voldoende geld kan het land natuurlijk ook geen Europese producten kopen. Handelsbelangen leveren sterke drijfveren in de diplomatie. Een Nederlands bedrijf levert aardappelsorteermachines aan Wit-Rusland waarmee het kan voldoen aan de gestegen vraag uit Rusland, dat de aardappels niet uit EU-landen wil afnemen in reactie op de sancties.

Over handel gesproken: het vredelievende gezicht van Loekasjenko staat nogal haaks op de rol van dit land als een van de belangrijkste wapenproducenten en -exporteurs ter wereld. Loekasjenko staat aan het hoofd van zeventig wapenbedrijven. Hij leverde zijn producten aan vele ‘foute’ regimes, zoals dat van Khadaffi, een van zijn laatste politieke vrienden in het buitenland. De export bedroeg vier jaar geleden meer dan 200 miljoen dollar per jaar. Mocht de dictator in mei toch weer aanwezig zijn bij de eerstvolgende bijeenkomst van het Eastern Partnership in Riga, dan mogen we hopen dat de EU daar ook eens een balletje over opgooit. In plaats van hem meer ruimte te geven voor zijn gevaarlijke handel.