Schuldhulp in Doetinchem | deel 3

REPORTAGE - Sjors van Beek liep voor de Groene Amsterdammer een week mee op de schuldhulpafdeling in Doetinchem. ‘Ik druk mijn eigen kinderen op het hart: zorg dat je nóóit afhankelijk wordt van de Belastingdienst of het UWV, zorg dat je niet in de wereld van de formulieren belandt.’ Vandaag deel 3 van de driedelige serie over schuldhulpverlening. (Deel 1 is hier te lezen, deel 2 hier).

Twee dagen later stuitert de 28-jarige Dave de spreekkamer binnen voor een ‘meldgesprek’: een eerste korte ontmoeting voor een globale analyse van de situatie. Al vijf jaar in de bijstand, 30.000 euro schuld. ‘Impulsieve aankopen op krediet, een computer, een muziekinstallatie, je kent het wel’. Nu wil hij schoon schip maken. Maar een schuldregeling waarbij hij wekelijks nog maar 50 euro leefgeld krijgt? ‘Kan niet, man! Ik moet shag hebben om te roken en ik ben een grote eter. Enne, ik blow me knetter’. Klantmanager Jochem van Dijk: ‘We kunnen je helpen, maar je zult toch echt werk moeten zoeken dan’.

Het zijn de uitzonderingen, vertellen de schuldhulpverleners. Klanten met een gat in hun hand en weinig realiteitszin komen ze niet zo veel tegen. Veel vaker stuiten ze op kwesties van scheidingen, werkloosheid, ziekte waardoor mensen in de financiële problemen raken. Zoals dat gezin in een welvarende nieuwbouwwijk aan de rand van Doetinchem. Marcia (35) werkt zelf bij de gemeente maar haar tijdelijk contract loopt af. Haar man Emiel (41) zit thuis als gevolg van een zware depressie. Hij wil omscholen naar de zorgsector maar krijgt na een mislukt traject geen hernieuwde toestemming meer van de bijstand. Hij moet productiewerk gaan doen ‘maar dat kan ik geestelijk niet aan, dan stort ik weer in’. Totale schuld: 13.000 euro, grotendeels door een doorlopend krediet, de rest door te lang doorgelopen kinderopvangtoeslag.

Budgetcoach Ingrid Köpp neemt in hun woonkamer het huishoudboekje door. Waar valt eventueel nog iets te besparen? De auto? ‘Die willen we aanhouden voor als we een baan buiten Doetinchem kunnen vinden’. De ziektekostenverzekering van de hond à 53 euro per maand? ‘De hond heeft pillen nodig omdat hij anders onvoorspelbaar wordt, en de premie is goedkoper dan de medicijnen’, legt Marcia uit.

Op de terugweg naar kantoor biecht de budgetcoach op: ‘Dit zijn dus van die dilemma’s waar je in dit werk tegenaan loopt. Ik ga niet zeggen: “Die hond moet weg”. Maar ik vind dat ik hen er wel over mag laten nadenken’.

Twee dagen later melden Marcia en Emiel zich op het Zorgplein bij klantmanager Esther Wensink (37) voor het ondertekenen van het schuldhulpcontract waarmee ze drie jaar lang op een krap leefbudget worden gezet. ‘Daar zitten we nu ook al op’, zegt Marcia nuchter. ‘We gaan niet uit, kopen amper kleren, ik loop al vier jaar op dezelfde schoenen, voor de kinderen kunnen we nooit wat leuks doen. Maar we hebben geen overzicht meer, ik wil dat de vaste lasten worden betaald en we een vast bedrag per maand overhouden’, zo motiveert ze de vergaande stap. ‘Het wordt zwaar, maar het uitzicht is echt een schone lei’, houdt klantmanager Wensink de moed erin.

Schulden, zo vertelt Wensink later, zijn vaak het gevolg van een onderliggend probleem. Verslaving, depressie, werkloosheid, stress. ‘En dat probleem moet dan ook worden aangepakt, anders heeft het geen zin een oplossing te zoeken voor de schulden. Dan blijft de geschiedenis zich toch maar herhalen. Klanten denken vaak: hier heb je de papieren, los het maar op. Maar zo werkt het dus niet’. Ze is bezorgd over de zaak Marcia/Emiel. ‘Als hij geen productiewerk gaat doen wordt de bijstand misschien ingetrokken of ze krijgen een boete. De schuldregeling valt dan weer in het water. En die auto, die moet er volgens mij echt uit, die kunnen ze gewoon niet meer betalen’.

De afdeling schulddienstverlening is er niet alleen voor de mensen met schulden, leggen de medewerkers telkens opnieuw uit. De schuldeisers willen ook een garantie dat het overeengekomen aflossingspercentage echt wordt gehaald. De geringste nieuwe verstoring van de financiële balans kan het hele bouwwerk doen instorten.

Zoals het geval van die vrachtwagenchauffeur die na een scheiding in een schuldregeling is beland wegens een restschuld op de hypotheek. Hij kreeg een boete voor bellen onder het rijden. Van het maandelijkse leefgeld kan hij die niet betalen. Het CJIB (Centraal Justitieel Incasso Bureau) wil als sanctie zijn rijbewijs nu vier weken invorderen. ‘Dan kan hij dus niet meer werken en is de puinhoop nòg groter. Ik krijg het CJIB níet op andere gedachten gebracht, ik loop tegen een muur. Soms is de wereld heel krom’, zegt klantmanager Eugine Bosman.

Een ander vertelt over een zwaar depressieve klant die zelfs gegijzeld dreigt te worden vanwege een openstaande CJIB-boete: hij was vergeten zijn auto te vrijwaren na sloop en had de aanmaningen nooit opengemaakt. Bij celstraf wordt de uitkering beëindigd, een nieuwe aanvraag begint weer met een wekenlange wachttijd zonder inkomsten. ‘En de schuld staat er dan nog steeds’.

Of zie de 54-jarige Jozefina: 15.000 euro schuld, onder andere bij Wehkamp. Alleenstaande ouderkorting niet aangevraagd, door de bijstand wel in mindering gebracht. Jozefina moest bewijzen dat ze de korting niet had aangevraagd maar kreeg daarover geen verklaring los van de Belastingdienst. Verder komt haar uitkering de twaalfde van de maand terwijl de huur al op de eerste moet betaald. Dat gat moet een keer overbrugd, ‘uit eigen portemonnee, waar niks in zit’. Ze leent het geld nu van een vriendin, want als ze een ‘officiële’ lening afsluit mag ze niet gaan deelnemen aan de schuldregeling. ‘Ik ben zo moe’, zegt Jozefina. ‘Elke keer krijg je weer een nieuwe tik op de neus’.

En zo betekent een week meekijken met schuldhulpverlening een week lang onderdompelen in onvoorstelbare administratieve kronkels. Klanten die bijzondere bijstand krijgen, terwijl de Belastingdienst beslag legt op het volledige banktegoed, inclusief het bedrag dat iemand rood mag staan. Of wie de zorgpremie niet betaalt, krijgt te maken met de ‘bronheffing’ van het College voor Zorgverzekeringen. Dat legt naast de lopende premie 30 procent boete op, automatisch geïncasseerd van de uitkering. Als de gemeente later de premie rechtstreeks gaat betalen aan de zorgverzekeraar, duurt het drie maanden voordat het CVZ dat heeft verwerkt. De bronheffing loopt al die tijd door, waardoor de lopende premie weer niet kan worden betaald. ‘Allemaal vicieuze cirkels, nauwelijks te doorbreken’, zuchten de Doetinchemse medewerkers.

Klantmanager Maarten Sesink (29). ‘Ik vind het echt schrijnend hoor, mensen die zelfs niet meer naar de dokter gaan omdat ze het eigen risico niet kunnen betalen. Een laag inkomen, één foute beslissing, bijvoorbeeld een verkeerde overstap van energieleverancier, en dan wordt een klein probleem soms ineens heel groot’.

Baliemedewerkster Jolanda Spaan (52) is de eerste die mensen te spreken krijgen als ze aankloppen op het Zorgplein. ‘Tegenwoordig’, zegt ze verontwaardigd, ‘kan iemand fraude plegen zonder het zelf te weten, alleen omdat een papiertje niet op tijd is ingeleverd. Als de overheid een foutje maakt, is er geen sanctie, omgekeerd des te meer. Maar weet je: de overheid zit er voor de burger. Dàt zijn we in dit land gewoon vergeten’.

Deze reportage verscheen eerder in de Groene Amsterdammer. Donderdagavond verscheen deel 1, gisteravond deel 2.