Kom maar op met die crisis!

Hieronder volgt een gastbijdrage van Marjolein van de Water, woordvoerder van het XminY Solidariteitsfonds.

Sinds de zomer van 2007 voltrekken zich spectaculaire economische ontwikkelingen. Aanvankelijk was dat vooral zichtbaar op de aandelenbeurzen en in de mondiale financiële markten. Maar de effecten zijn nu ook op de ‘reële’ economie overgeslagen en iedereen verwacht een verdere recessie. Even spectaculair zijn de reacties op de crisis door Westerse regeringen, die ongekende hoeveelheden kapitaal uitgetrokken hebben om het financiële systeem op de been te houden. In dat teken staat ook de nieuwe ‘BrettonWoods’ conferentie die de G20-landen op 15 november beleggen. Uit linkse kringen zijn tot nu toe – zeker in Nederland – weinig fundamentele geluiden te horen geweest.

Vrijwel iedereen is het erover eens dat de kredietcrisis een drama is en de ogen zijn wanhopig op minister Bos gericht. Het vertrouwen in hem is tot buitenproportionele hoogtes gestegen en er wordt hem door niemand een strobreed in de weg gelegd. Het enige dat op dit moment telt, is het veiligstellen van de bedrijven en de spaarcenten. Het is ook verboden verklaard om dieper na te denken over de oorzaken van deze crisis. Het argument: ‘een brandweer gaat ook niet eerst de lucifer zoeken voordat hij de brand blust’. Dat is natuurlijk waar, maar we kunnen ervan uitgaan dat de meeste brandweermannen geen pyromanen zijn. De Nederlandse regering is dat in dit opzicht echter wel en zij hoeft de lucifer dan ook niet te zoeken. Als mede aanstichter van de brand weet ze heel goed waar deze te vinden is.

Sinds het neo-liberalisme hoogtij is gaan vieren met Reagan in de VS en Thatcher in Engeland, is een proces in gang gezet van steeds verdere deregulering van nationale en internationale markten en de economie in het algemeen. Overheden of andere vormen van sociale controle dienden zich terug te trekken van uiteenlopende economische terreinen en ‘de markt’ wordt in staat geacht allerlei problemen op te lossen, ook op sociaal en ecologisch gebied. Het neoliberalisme werd opgevoerd als een nieuwe wereldreligie en er ontstond een ware kruistocht om dit geloof over de wereld te verspreiden, met als dogma’s: deregulering, privatisering en liberalisering. Dat gaat nog steeds door. Zowel de VS als de Europese Unie werpen alles in de strijd om met zoveel mogelijk landen vrijhandelsverdragen te sluiten.

Ook in de financiële wereld werd deregulering het toverwoord. Overheden trokken zich steeds verder terug en lieten banken en bedrijven vrijwel zonder controle hun gang gaan. Steeds ingewikkeldere financiële producten werden op de markt gebracht, die zelfs degenen die zich in die wereld bewegen, niet meer konden doorzien. Met de bankrekeningen van de bankiers en managers van multinationals ging het in ieder geval goed, dus van die kant was geen reden tot klagen.

Voor de risico’s van dit systeem werd al in een vroeg stadium gewaarschuwd door uiteenlopende experts en bewegingen uit het spectrum van de andersglobaliseringsnetwerken. De stemmen die waarschuwden voor de instorting van dit systeem, namen de afgelopen jaren flink toe. Niemand wilde luisteren of structurele maatregelen nemen. Nu het systeem dan echt is ingestort, doet iedereen, inclusief de Nederlandse overheid, alsof deze crisis als een grote verassing komt.

Hoe dan ook, de crisis is een feit en overal ter wereld springen overheden bij om banken te redden. Zelfs de grootste fans moeten nu toegeven dat het klassieke neoliberale systeem voorbij is. De crisis toont aan dat als grote banken of anderssoortige bedrijven in de problemen komen, er plotseling miljarden door de overheid worden vrijgemaakt om hen te redden. De vraag waarom deze miljarden niet al veel eerder werden ingezet om de schulden van de armste ontwikkelingslanden kwijt te schelden, zodat zij hun eigen ontwikkelingspad konden kiezen, of om de miljoenen hongerigen te helpen, wordt niet gesteld.

Ondanks wanstaltige rijkdom aan de ene kant van de aardbol, leeft een groot deel van de mensen in ontwikkelingslanden nog steeds in grote armoede. Er zijn de afgelopen decennia allerlei initiatieven ondernomen om de armoede te bestrijden via de zogenaamde vrije wereldmarkt, maar desondanks is de ongelijkheid in de wereld alleen maar toegenomen. Terwijl er honger wordt geleden, worden de vruchtbaarste gronden en de zoetwatervoorraden massaal ingezet voor de productie van luxeproducten voor het westen. Het waarborgen van de koopkracht van de rijksten wint het dus van het voorzien in de basisbehoeften van de armsten en de bescherming van natuur en milieu.

Ook in de huidige kredietcrisis zijn de grootste slachtoffers de mensen in de ontwikkelingslanden, vooral als de valutacrisis ernstige vormen aan gaat nemen. In Nederland zullen de mensen die ook al voor de crisis in armoede of op het randje daarvan leefden het zwaarst getroffen worden. Deze groep van minima zal door de crisis alleen maar groter worden. Niet verwonderlijk dus, dat veel mensen bang zijn voor de toekomst en zich angst aan laten jagen door politici die de oude orde willen herstellen.

Tot nu toe lijken maatregelen zich vooral te beperken tot de herstel van de financiële markten. De kredietcrisis gaat echter samen met een klimaatcrisis, een voedselcrisis, een energiecrisis en een biodiversiteitcrisis en deze zijn niet los van elkaar te zien.

Maar ondanks alle ellende, zijn wij blij met deze crisis. Het zijn scheuren in een systeem dat alleen kan bestaan door uitbuiting van mens en natuur, en dat van de ene crisis naar de ander voert. Dat wordt nu voor iedereen zichtbaar. We zien dit moment als een unieke kans die structurele verbeteringen in de wereld teweeg kan brengen. Dat zal uiteraard niet vanzelf gaan. We moeten daarvoor gezamenlijke actie en alternatieven organiseren. Dit is het moment voor fundamenteel andere keuzes zowel binnen als buiten de formele politiek. Onze gemeenschappelijke taak is om tegelijkertijd zoveel mogelijk te voorkomen – zowel in het Westen als in ontwikkelingslanden – dat de crisis afgewenteld wordt op de allerzwaksten zoals in de kapitalistische economie gebruikelijk is.

Wat nu nodig is, zijn fundamentele hervormingen van het economisch bestel, zowel lokaal als internationaal. Het economische beleid moet – zoals we op school leerden – erop gericht zijn dat schaarse hulpbronnen op een efficiënte manier worden ingezet ter voorziening van basisbehoeften. We moeten af van de dwangmatige groei en een einde maken aan het ‘meten’ van de stand van de economie met autistische indexen als het BNP. We moeten de omslag maken naar een economie die gericht is op het zekerstellen van de basisbehoeftes voor iedereen binnen duurzame ecologische grenzen. Daarin zal uiteindelijk geen plaats zijn voor multinationals of excessieve verrijking door een kleine bovenlaag. De privatisering van publieke diensten zowel in Nederland, de EU als binnen bilaterale vrijhandelsverdragen, moet worden teruggedraaid. Overheden of andere vormen van collectief beheer moeten er weer verantwoordelijkheid voor worden dat alle inwoners toegang hebben tot huisvesting, water, energie, transport, onderwijs en zorg. Dat zal ook andere vormen van democratie en bestuur vergen. Er zijn talloze groepen en organisaties die zich al jarenlang bezighouden met het formuleren en uitwerken van dit soort alternatieven. Dit is hun kans, nu is hun tijd gekomen.

Deze maatregelen hoeven trouwens niet ten koste te gaan van het welzijn van de bewoners, ook niet in het rijke westen. Het leven zal er in kwaliteit op vooruit gaan zonder die oneindige consumptie, zonder de continue zoektocht naar meer, groter en nieuwer. Niemand zal zich daarbij nog langer schuldig mogen maken aan het exorbitant misbruiken van natuurlijke hulpbronnen en het uitbuiten van miljarden mensen elders in de wereld. Hoe sneller we deze omslag maken, hoe meer we bovendien voorkomen dat de schade nog groter wordt, die generaties na ons zullen moeten oplossen.

Natuurlijk zal het leven niet voor iedereen beter worden. Zij die de afgelopen jaren buitensporig geprofiteerd hebben door anderen uit te buiten en van geld verdienen hun enige levensdoel hebben gemaakt, zullen het wellicht en beetje moeilijk krijgen en een nieuwe hobby moeten zoeken. Maar dat is een redelijk onbelangrijk detail dat niet opweegt tegen het belang van de velen die door deze structurele veranderingen een menswaardig leven zouden krijgen. We blussen de brand, gooien alle lucifers weg en gaan de pyromanen laten zien dat een andere wereld mogelijk is!