7.000.000.000 (Deel 5)

Deze week heeft onze planeet haar zeven miljardste bewoner erbij gekregen. Een mooie aanleiding om een oud artikel over Robert Malthus (1766-1834), demografie en het ontstaan van de sociale wetenschappen af te stoffen. Malthus is als een van de weinigen erin geslaagd het natuurwetenschappelijke, wetmatige verklaringsmodel toe te passen in de menswetenschappen. Dit stuk bestaat uit zeven delen en verscheen eerder in 2007 in Filosofie en bedrijf.

De toekomst

Hoewel het voorspellen van de toekomst een notoir lastige aangelegenheid is, is het voor beleidsmakers noodzakelijk althans een vermoeden te hebben van de komende ontwikkelingen. En over demografie zijn gelukkig redelijk betrouwbare uitspraken te doen.

In 1998 publiceerden de Verenigde Naties een uitgebreide studie naar de toekomstige demografische ontwikkelingen. Hierin werden diverse toekomstverwachtingen voor verschillende werelddelen doorberekend. De eerste, meest optimistische prognose gaat ervan uit dat elk echtpaar, waar ook ter wereld, in 1995 heeft besloten het bij 2,1 kinderen te laten. Dit wil zeggen dat de generaties vanaf 1995 allemaal even groot zullen zijn, maar wil niet zeggen dat de bevolkingsgroei meteen stopt, aangezien er nog ruim twee miljard kinderen zijn die nog kinderen zullen krijgen. Dus zal de wereldbevolking doorgroeien en leven we in 2050 met ruim acht miljard mensen op deze planeet en honderd jaar later met nog eens een miljard meer.

De tweede prognose, die het meest realistisch wordt genoemd, veronderstelt dat het tweekindergezin pas in 2050 overal zal bestaan. Dan zal de wereldbevolking in de daarop volgende eeuw doorgroeien tot iets minder dan tien miljard. In een derde, pessimistische prognose blijft alles zoals het nu is; dan zijn er in 2050 veertien miljard en in 2150 tweehonderdzestig miljard mensen (wat vanzelfsprekend onmogelijk is). In twee andere prognoses zijn de variabelen iets aangepast: in de ‘lage’ variant zal het ideale gezin in 2050 uit 1,6 kinderen bestaan, en in de ‘hoge’ variant uit 2,6. De uitkomsten staan in de tabel.

Dit zijn geen verbazingwekkende cijfers, maar laten we niet denken dat de Verenigde Naties zich de moeite van het onderzoek hadden kunnen besparen. We kunnen deze gegevens namelijk uitsplitsen en bijvoorbeeld vaststellen dat de bevolking van de westerse samenlevingen eerder zal toenemen in ouderdom dan in omvang. De bevolkingsexplosie zal vooral in Afrika en Azië plaatsvinden, en dat voorspelt weinig goeds.

Zo zou het voor een groot land als Nigeria een regelrechte catastrofe zijn als de realistische prognose uitkwam. Wanneer namelijk het tweekindergezin eerst in 2050 gangbaar zou zijn, heeft de bevolking aan het eind van deze eeuw een omvang van zevenhonderdvijftig miljoen mensen. De bevolkingsdichtheid zou dan eens zo hoog zijn als die van het land waar momenteel de meeste mensen op een vierkante kilometer leven: Nederland, dat volgens diverse spraakmakende politici momenteel al ‘vol’ zou zijn.

We mogen overigens aannemen dat het in Nigeria nooit zover zal komen. Al veel eerder ‘zullen ziekten, epidemieën, plaag en pest in vreselijke slagorde oprukken’, en loert voor de overlevenden ‘de honger onontkoombaar in de achterhoede’. Om over vervuiling nog te zwijgen: Lagos is nu al een van de minst aantrekkelijke steden ter wereld.

Zoals we al zagen, namen de politici van de jaren vijftig de demografische waarschuwingen ter harte en is sindsdien gezocht naar oplossingen voor het bevolkingsvraagstuk. De Verenigde Naties hielden de druk op de ketel door elke vijf jaar prognoses te publiceren. Boeken als The Population Bomb van Paul Ehrlich (1968) en The Limits To Growth van Dennis Meadows (het beroemde ‘Rapport van de Club van Rome’ uit 1972) kregen veel publiciteit en beletten zo dat het probleem werd vergeten.

De auteurs van deze publicaties breidden Malthus’ onheilsprofetie uit. Ze noemden naast ziekte en honger ook milieuvervuiling en de uitputting van de grondstoffen als oorzaken van een catastrofe die zich in de eenentwintigste eeuw zou voltrekken. Bij milieuvervuiling denken we meestal aan de zware industrie, maar het probleem strekt zich ook uit naar andere economische sectoren, zoals de agrarische. In de zomer van 2002 schreven verschillende kranten over de verontrustend grote methaanwolk boven Oost-Azië, die ontstaat doordat er voor honderden miljoenen mensen rijst moet worden verbouwd.

(Wordt vervolgd)

Lees deel 1 hier, deel 2 hier, deel 3 hier en deel 4 hier.