COLUMN - Auteur: Rick Berends.
Als we grote problemen willen oplossen zullen we verder dan vier jaar vooruit moeten kijken, aldus filosoof Marcus Düwell. Visie is helemaal geen ‘olifant, die het zicht beneemt’.
In de politiek is weinig plaats voor de lange termijn. Het ontbreekt aan debatten over toekomstbeelden die verder dan vier jaar reiken en onze eigen minister-president typeerde visie als ‘de olifant die het uitzicht beneemt’. Dat is pijnlijk.
We kijken niet ver genoeg vooruit. Dat verklaart waarom we verbaasd opkijken als vluchtelingen aan de poorten van Europa staan, aanslagen worden gepleegd in de stad van de liefde en het 16 graden in december is. Dat zijn de voorspelbare gevolgen van kortzichtig beleid. Het is tijd voor meer langetermijnvisie. Juist nu, volgens prof. Marcus Düwell (Ethiek Instituut, UU). We zijn het aan toekomstige generaties verplicht.
Duurzaam liberaal
Om die stelling kracht bij te zetten, schetst Düwell in het Filosofisch Café eerst een beeld van de heersende, publieke moraal. Vrijheid staat daarin centraal. Je mag doen en laten wat je wilt, zolang je respect hebt voor de rechten en waardigheid van een ander. Jouw vrijheid houdt op waar die van een ander begint. Veel aanhangers van deze liberale moraal vinden bovendien dat je mensen moet stimuleren om hun leven zelf vorm te geven. Geef mensen de mogelijkheid zich te ontplooien. Onderwijs bijvoorbeeld, is daarom een goed idee.
“Voor het eerst is er geen systematische visie op de toekomst. De moraal is onhistorisch geworden”
Maar duurzaamheid ook, volgens Düwell. Als je je kunt vinden in deze liberale opvatting over verplichtingen en verantwoordelijkheid, moét je het met hem eens zijn. Ga maar na: door niet duurzaam te leven, beperk je namelijk de vrijheid en mogelijkheid van toekomstige generaties om zich te ontplooien. Hoe meer CO2 we uitstoten, hoe meer opwarming van de aarde. De gevolgen daarvan maken het leven van ons nageslacht moeilijker: meer droogtes en overstromingen, meer honger, oorlog en klimaatvluchtelingen. Respect voor de vrijheid van een ander, brengt dus de plicht met zich mee duurzaam te leven.
Maar waarom is het ‘juist nu’ tijd om naar de toekomst te kijken? Waarom ‘juist nu’ plaatsmaken voor een visie op de lange termijn? Het heeft niet met januari en de start van een nieuw jaar te maken. Integendeel, Düwell vindt de reden daarvoor paradoxaal genoeg in de manier waarop in het verleden over de toekomst is nagedacht.
Open toekomst
Volgens Düwell heeft het christelijk erfgoed er lange tijd voor gezorgd dat de toekomst niet werd gezien als iets dat open lag. De bijbel kondigde de Apocalyps aan en het was wachten op de terugkomst van Jezus op aarde. Wat er gaat gebeuren staat vast, we kennen het via de openbaringen beschreven in de bijbel. De geschiedenis toont een lineair pad richting het einde der tijd.
Pas in de 18e en 19e eeuw zie je denkers opstaan die anders dachten en schreven over de geschiedenis. De filosofen Hegel en Marx zagen niet een pad leidend tot het einde der tijd, maar namen een vast patroon van vooruitgang waar. Dat klinkt optimistischer, maar nog steeds is er in deze visie geen sprake van een open toekomst. Het verleden bepaalt de toekomst. En ook in de 20e eeuw trekken invloedrijke filosofen een rechte lijn tussen vandaag en morgen. Zo zien Adorno en Horkheimer een constante achteruitgang van de beschaving. Een constante, waar niet aan te ontkomen is.
Nieuwe mogelijkheden
De toekomst lag in al deze visies al vast. Geen reden dus om je er al te druk om te maken. Maar nu is dit anders. Er zijn geen grote verhalen over de geschiedenis meer. Men gelooft noch in lineaire vooruitgang, noch in lineaire achteruitgang. “Voor het eerst is er geen systematische visie op de toekomst. De moraal is onhistorisch geworden,” aldus Düwell.
Dat betekent dat wij vrij zijn de toekomst naar onze hand te zetten. Die openheid is noodzakelijk voor denken over duurzaamheid. Düwell: “We denken nu over de toekomst niet in termen van wat we kunnen weten, maar wat we mogen hopen.”
We erkennen dus eindelijk dat er allerlei mogelijkheden zijn: het kan slechter of beter worden voor de komende generaties. Dat is afhankelijk van ons handelen hier en nu.
Dat verder kijken dan je neus lang is, moet volgens Düwell vooral gebeuren op mondiaal niveau. Een wereldregering vindt hij niet alleen een goed idee, maar pure noodzaak. De grote problemen van deze tijd, zoals klimaatverandering en vluchtelingenproblematiek, kunnen niet lokaal opgelost worden. En ook niet in vier jaar. Tijd dus voor goede voornemens die verder reiken.
Dit artikel verscheen eerder bij Studium Generale Utrecht.
Reacties (6)
Dat is heel erg logisch. We rekenen immers politici af voor hun acties op de korte termijn. Het probleem zit hem dus niet in de politiek, maar in de kiezer.
Is dit wel waar? Natuurlijk waren er devote mensen die dit zo zagen, maar in de regel was ‘het christendom’ een machtsapparaat.
Daar kan ik het wel mee eens zijn. Maar het is pure luchtfietserij als je denkt dat dit mogelijk is. We zijn in de EU niet eens bij machte om de vluchtelingenproblematiek op te lossen, laat staan in de wereld.
En laten we eens naar onszelf kijken. Het westen beschouwt ‘de rest van de wereld’ al eeuwen als goedkope werkplaats, als mijn voor de eigen behoefte waar de lokalo’ s in semi-slavernij leven.
We zullen niet alleen moeten delen, maar ook rekening houden dat de lokalo’ s willen wat wij hebben. Macht en invloed dus.
Was dat maar alles.
Het Nederlandse aardgas raakt op en we zijn afhankelijk geworden van voedselimport.
@2
Nederland is een van de grootste spelers op het gebied van voedselproductie. Daarnaast is het juist goed dat het aardgas opraakt. Dat is een reden om andere energie aan te wenden. (Geo-warmte bijvoorbeeld)
En ook hier zie je dat er in het verleden geen lange termijn visie is geweest. We hebben iets van 500 miljard aan aardgasgelden opgemaakt. Stel je eens voor dat er al in de jaren 60 was besloten om de aardgasgelden te besteden aan alternatieve energie.
Dan zou het zo kunnen zijn dat we nu nauwelijks nog afhankelijk zouden zijn van fossiele energie. En we zouden wellicht een bloeiende industrie hebben in know how van alternatieve energie.
Maar nu hebben we niks. Bijna geen gas meer en ook niks anders….
De visie imponeert mij niet erg. Het verhaal gaat over de noodzaak van een visie op langere termijn dan de vier jaar van de verkiezingen. Daar zit wat in, politici zijn hijgerig. Maar wie zijn nog meer bezig met die waan van de dag?
Natuurlijk is er meer. Maar we zullen ons ook moeten realiseren dat degenen die een ontwikkeling zagen in de geschiedenis, communisten en orthodoxe marxisten, veel narigheid hebben veroorzaakt, omdat ze die geschiedenis in zijn onvermijdelijke ontwikkeling een handje wilden helpen.
De geschiedenis heeft geen doel, geen eindpunt, geen richting. We zullen het moeten doen met kleine verbeteringen, die beklijven in een soort darwinistisch selectieproces. We zullen het moeten doen met een moraliteit van Kant en zijn eeuwige vrede.
Daarin zijn we het wel eens.
Dus laat ruimte, maak ruimte voor rust en rationaliteit, zorg voor kwaliteit in het openbaar debat, door goede journalistiek en geïnformeerde politiek.
@3: we hebben niet maar wat gedaan met het aardgasgeld; maar helemaal ongelijk heb je ook niet. Ik herinner me dat mannen van Financiën grote sommen geld beloofden voor het terugdringen van energiegebruik van woningen, nu een jaar of twintig geleden. Maar toen hadden we voor alles voldoende geld.
Het is de mens eigen om de korte termijn te verkiezen boven de lange termijn , en dat is best logisch, want op de lange termijn ben je er misschien niet meer.
Desondanks is er ook reden voor enig optimisme, mensen zijn op een steeds groter schaalniveau wel degelijk in staat tot lange termijn planning. Het gaat in de ozonlaag sluit zich, Europese staten werken samen in plaats van dat ze oorlog voeren, overstromingen zijn in Nederland zeer zeldzaam. Politici mogen dan wel maximaal 4 jaar blivjen zitten, het ambtelijk apparaat draait gewoon door.
@4
Hoe dan ook: we hebben die 500 miljard niet gestoken in onze eigen toekomst. En die toekomst breekt nu aan.
Verder ben ik het wel eens met je betoog. In het verleden zijn er mensen geweest met ‘visionaire inzichten’. Maar het communisme heeft alleen maar miljoenen doden en enorme milieuvervuiling gebracht.
We zullen het moeten doen met kleine verbeteringen.