Closing Time | Zweites Dreigrosschenfinale – Kurt Weill/Bertolt Brecht

Foto: Ted (cc)
Serie:

Kent u dat? In een internetdiscussie verzucht plotseling iemand “Zuerst kommt das Fressen, dann kommt die Moral”. Die mens, weten we dan, heeft in ieder geval niet het juiste citaat te pakken, en weet dan ook waarschijnlijk niet waar het vandaan komt. Jammer, want hoewel dit cynische citaat veelvuldig toe te passen is, heeft het een specifieke revolutionaire herkomst.

Het eigenlijke citaat luidt kortweg “Erst kommt das Fressen, dann kommt die Moral”, en komt uit de Dreigroschenoper van de socialistische schrijver Bertolt Brecht. Brecht vermaakte in 1928 een opera uit de 18e eeuw tot een toneelstuk/musical ‘voor arme mensen’: de Driestuiveropera, die vol staat met sociale kritiek. En we zien hier dat het citaat niet zozeer een cynisch onderuit halen van iedere moraal beoogt, maar eerder een waarschuwing aan de gegoede burgerij voor de misdaad als wraak voor standenverschillen. De duistere kant van marktwerking, die het liberalisme niet ziet.

Brechts vriend de componist Kurt Weill, met wie hij veelvuldig samenwerkte, maakte ook hier de muziek. In het stuk komen drie finales voor, dit is de tweede. De tekst (zie onder) is als geheel bijzonder de moeite waard: het moet zowel cynici als idealisten van allerlei pluimage aan kunnen spreken. Dat maakt het uiteindelijk tot zo’n goed werk. Hier in een vertolking uit 1999 met Max Raabe en Nina Hagen. We horen de song in het filmpje twee keer: nu ja, dat is het dan ook wel waard.

Macheath, Jenny und Chor
Macheath:

Ihr Herrn, die ihr uns lehrt, wie man brav leben
Und Sünd und Missetat vermeiden kann
Zuerst müßt ihr uns was zu fressen geben
Dann könnt ihr reden: damit fängt es an.

Ihr, die euren Wanst und unsre Bravheit liebt
Das eine wisset ein für allemal:
Wie ihr es immer dreht und wie ihr’s immer schiebt
Erst kommt das Fressen, dann kommt die Moral.
Erst muß es möglich sein auch armen Leuten
Vom großen Brotlaib sich ihr Teil zu schneiden.

Jenny:
Denn wovon lebt der Mensch?

Macheath:
Denn wovon lebt der Mensch? Indem er stündlich
Den Menschen peinigt, auszieht, anfällt, abwürgt und frißt.
Nur dadurch lebt der Mensch, daß er so gründlich
Vergessen kann, daß er ein Mensch doch ist.

Chor:
Ihr Herren, bildet euch nur da nichts ein:
Der Mensch lebt nur von Missetat allein!

Jenny:
Ihr lehrt uns, wann ein Weib die Röcke heben
Und ihre Augen einwärts drehen kann
Zuerst müßt ihr uns was zu fressen geben
Dann könnt ihr reden: damit fängt es an.

Ihr, die auf unsrer Scham und eurer Lust besteht
Das eine wisset ein für allemal:
Wie ihr es immer dreht und wie ihr’s immer schiebt
Erst kommt das Fressen, dann kommt die Moral.
Erst muß es möglich sein auch armen Leuten
Vom großen Brotlaib sich ihr Teil zu schneiden.

Macheath:
Denn wovon lebt der Mensch?

Jenny:
Denn wovon lebt der Mensch? Indem er stündlich
Den Menschen peinigt, auszieht, anfällt, abwürgt und frißt.
Nur dadurch lebt der Mensch, daß er so gründlich
Vergessen kann, daß er ein Mensch doch ist.

Chor:
Ihr Herren, bildet euch nur da nichts ein:
Der Mensch lebt nur von Missetat allein!

Reacties (9)

#1 Rigo Reus

Wat een heerrrrrrrrrlijk theatrrrrrrale stem kan Nina Hagen ook opzetten, prrrrrrrrachtig met haar rrrrrrollende r.
Maar het is wel: Bertolt Brecht.

  • Volgende discussie
#2 Marcel Hulspas

‘Nur dadurch lebt der Mensch, daß er so gründlich
Vergessen kann, daß er ein Mensch doch ist. (…) Ihr Herren, bildet euch nur da nichts ein: Der Mensch lebt nur von Missetat allein!’

Dit is geen socialisme, hier stelt Brecht dat alle mensen leven door de moraal te negeren, door misdaad. Iedereen op aarde. Er is nergens sprake van wraak, van een rode dageraad of utopia. Dat platte socialisme zou het stuk volkomen plat hebben gemaakt. Hier staat het fundamentele menselijke tekort centraal. Het onvermogen moreel te leven. Zoals dat hoort in grote kunst. En leuk hoor Nina Hagen, maar het blijft voor mij Lotte Lenya

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Erik B

Ik moet zeggen dat ik altijd weifel tussen de Driestuiveropera en De Zeven Doodszonden als het gaat om m’n favoriete Brecht-Weill-stuk, maar sowieso is het genieten van die heel eigen interpretatie die Nina Hagen er hier aan geeft. Wel grappig dat er zoveel mensen zijn die waarschijnlijk nauwelijks of niet van Brecht en Weill gehoord hebben, maar wel dit citaat gebruiken, en misschien ook nog wel eens zingend vragen waar de dichtstbijzijnde whiskybar is.

De menselijke conditie wordt ook in De Zeven Doodszonden mooi neergezet, met als hoogtepunt wat mij betreft deze samenvatting van de tegenstrijdigheden die tezamen een mens vormen:

ANNA 1
Meine Schwester ist schön, ich bin praktisch.
Sie ist etwas verrückt, ich bin bei Verstand.
Wir sind eigentlich nicht zwei Personen,
Sondern nur eine einzige.
Wir heißen beide Anna,
Wir haben eine Vergangenheit und eine Zukunft,
Ein Herz und ein Sparkassenbuch,
Und jede tut nur, was für die andre gut ist.
Nicht wahr, Anna?

ANNA 2
Ja, Anna.

[de zusjes die beide Anna heten, zou je kunnen zien als twee kanten van dezelfde persoon. De Doodszonden is geen opera maar een ‘ballet chanté’, een gezongen ballet, en de ene Anna is dan ook vooral zangeres en de andere vooral danseres]

Hier te beluisteren in de Lotte Lenya-uitvoering:
https://www.youtube.com/watch?v=-kxj46Mvfoc&list=PLyntxOE0A2MBCvHgvQnYB752DAo7rAcXG

Hier de tekst om mee te lezen:
http://www.bjornetjenesten.dk/teksterdk/7todsynden.htm

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Henk van S tot S

Dit is wel een zeer artistiek verantwoorde manier, om de “dikke ik” ter sprake te brengen :-) ;-)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Henk van S tot S

@1:
Voor jou een Nina/Brecht toetje:
https://www.youtube.com/watch?v=orbeDiVaucw
Aan het einde nog even laten “lopen” geeft ook nòg wat “leuks”.
:-)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Rigo Reus

@5 mooie kostuums, mooie grime, mooie zang, mooi pianospel – en een mooie haan.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 zuiver

Prediker had meer vertrouwen in de mensheid toen ik het – correcte citaat – citeerde hier op Sargasso. Hij zie iets van “altijd +1 voor het citeren van de Dreigroschenoper van Brecht”.

Je onderschat je eigen publiek of je overschat jezelf.
Ik weet niet wat erger is.

Maar idd, +veel voor Brecht.

(oh en ja, ik heb ‘m ook nog een keer live gezien )

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 zuiver

Het cynisme overigens zit hem in de staart:

Nur dadurch lebt der Mensch, daß er so gründlich
Vergessen kann, daß er ein Mensch doch ist.

Chor:
Ihr Herren, bildet euch nur da nichts ein:
Der Mensch lebt nur von Missetat allein!

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 Klokwerk

@Rigo: I stand corrected (en heb het gecorrigeerd), dank.

@Marcel: In de tekst komt het niet alszodanig naar voren maar als je weet wie Bertolt Brecht was, dan weet je meer over de achtergrond. Nee, hij was een te groot kunstenaar om er een bezwerend vingertje achter te zien. Maar hoe dan ook, het citaat wordt vaak gezien als argument tegen alle moraal. Terwijl Brecht wel degelijk een mogelijkheid voor moraal open laat voor de tekst: als de mens te vreten heeft, als hij zonder problemen leven kan, kan hij stoppen met vergeten mens te zijn.

Socialisme in de jaren 30 van de vorige eeuw was daarbij niet zo “plat” als het nu wordt opgevat. Communisme was een west-europese intellectuele beweging met een raar gek broertje in het Oosten, en zeker nog geen dictatoriale beweging. Sociaal-democratie was nog niet echt uitgevonden.

Lotte Lenya blijft het inderdaad gewoon met deze muziek, maar dat doet mijns inziens niet van de prestaties van andere vertolkers af. Ik vind het mooi dat er daarnaast ook moderne versies blijven verschijnen.

@Erik: De zeven doodszonden! Inderdaad erg mooi, en ook één van mijn favorieten. Maar ik heb ook veel met Mahagonny, persoonlijk.

@Zuiver: Ik had het over internet, en niet over Sargasso en al helemaal niet over jou. Ik heb in het algemeen vaak genoeg “zuerst” kommt das Fressen zien staan. Is ook niet zo gek en doet aan de betekenis van het citaat op zich niets af. Maar als je in je hoofd het liedje zingt dan komt het niet uit. Het leek me niet gek zo’n vaak geciteerd stukje een keer te duiden. Daar zit niets van overschatting of onderschatting in. Of je moet telkens als iemand iets toelicht of uitlegt dat als zelfverheffing en/of badinerend beschouwen. Maar dan kan er dus nooit meer iets informatiefs geschreven worden en blijven we allemaal dom ;).

  • Vorige discussie