Vanaf het begin van de 19e eeuw ontstond de moderne geschiedschrijving. De vader van de moderne geschiedschrijving Leopold Ranke (1795-1886) stelde dat iedere tijd een eigen uniciteit heeft. Als gelovig man stelde hij vast dat mensen voor de ogen van God gelijk zijn. Historici mogen dan ook geen ‘rechtertje spelen’ door mensen te veroordelen, maar moeten het verleden laten zien zoals het was. Zonder opsmuk, zonder veroordeling, zo nauwgezet mogelijk het verleden reconstrueren. Wat Ranke verstond onder geschiedenis is wat we tegenwoordig politieke geschiedenis noemen. Denk bijvoorbeeld aan: de geschiedenis van staten, koningen en diplomaten. Eind 19e eeuw verbreedde ‘de politieke geschiedenis’ zich naar ‘het politieke’. Tegenwoordig wordt gezegd dat geschiedenis om een drietal redenen nut kan hebben. Ter versterking van een nationale identiteit, ter lering of ter vermaak.
Als we de geschiedenis gebruiken om een identiteit te vormen, heeft dat niet alleen de consequentie dat we mensen insluiten, maar ook dat we mensen uitsluiten. Immers, we sluiten alle nieuwkomers die geen deel uitmaakten van ons verleden uit. De historicus kan aantonen dat geschiedenis een voortdurend proces is met iedere zoveel jaar wisselende waarden en normen. Zelfs koningen, talen en naties komen en gaan. Volgens mij moeten historici de geschiedenis niet gebruiken om een nationale identiteit te promoten. Het doel van geschiedenis is sinds Ranke de reconstructie van het verleden zoals het was, niet de constructie van een denkbeeldig gemeenschappelijk verleden.
Misschien kunnen we wel van het verleden leren? Onze politieke kleur is bepalend voor de vergelijking die we maken en wat we van het verleden leren. Een voorbeeld. Wilders vergelijkt de Islam met het fascisme, terwijl tegenstanders van Wilders de PVV juist fascistisch noemen. Iedereen kan het verleden gebruiken en misbruiken voor zijn eigen politieke doestellingen. Politieke besluiten worden niet gemaakt op basis van objectieve waarheden, maar op basis van subjectieve overtuigingen. Concreter geformuleerd: een socialist denkt anders over economische interventie, ontwikkelingshulp of oorlog dan een liberaal. Politici ‘leren’ daarom enkel de lessen die ze willen leren. Daarbij komt: ze bepalen ook zelf uit welk verleden ze lessen trekken.
Net als filosofie, kunst, cultuur, muziek, religie heeft geschiedenis nauwelijks direct aanwijsbaar nut. Maar dat maakt het niet nutteloos. Het behoort allemaal tot de reflectieve cultuur, hoogcultuur of, met een negatieve connotatie, elitaire cultuur. Geschiedenis geeft geen pasklare oplossingen of eenduidige eendimensionale antwoorden. Het nut van geschiedenis is dat het je blikveld verruimt. Het vergroot de kennis over de wereld en daarmee uiteindelijk over jezelf. Al met al levert geschiedenis een discutabele bijdrage aan de vorming van een nationale identiteit en zijn er slechts algemene, niet-praktische lessen uit het verleden te trekken. Aan de andere kant: geschiedschrijving is voor de historicus wel een zinvolle bezigheid.
En is zingeving niet veel nuttiger dan nut?
Reacties (7)
Ik mis toch een belangrijk nut van de geschiedenis: De huidige situatie begrijpen. Waarom wonen er moslims in Bosnië, waarom spreken Hongaren en Tsjechen twee totaal ongerelateerde talen? Waarom liggen er tientallen enclaves (en enclaves in enclaves) in Baarle Nassau/Hertog? Waarom wonen er zoveel mensen van Surinaamse afkomst in Nederland? Waarom liggen de meeste stations niet midden in het centrum van steden en ligt daar wel vaak een plein dat iets met markt heet? Zonder kennis van de geschiedenis zou er geen touw vast te knopen zijn aan de situatie van het heden.
Ik mis nog een belangrijk nut van geschiedenis: gewoon keihard zaken als ‘precedent’ in de rechtspraak begrijpen, bijvoorbeeld. Of een recept uit een kookboek halen. Administratie wordt niet door veel mensen als ‘geschiedschrijving’ gezien, maar is het wel.
Tegenwoordig wordt gezegd dat geschiedenis om een drietal redenen nut kan hebben. Ter versterking van een nationale identiteit, ter lering of ter vermaak.
Nu ben ik toch zo’n afgestudeerd stuk historicus, en heb ik werkelijk nog nooit deze drie argumenten zo horen bezigen om de studie van de geschiedenis te rechtvaardigen.
Ja, de curricula in het geschiedenisonderwijs zijn te nationalistisch. Maar dat komt toch echt alleen door de opdrachtgever; de Nederlandse overheid die zo graag nijvere en brave belastingbetalertjes van school wil zien komen. Niet omdat die historici per se dat Nederland nu zo interessant vinden.
En historici schijnen toch ook echt als enige te beseffen dat de geschiedenis wel patronen oplevert, en dus kennis over hoe zaken zich kunnen ontwikkelen, maar dat niets zich ooit in detail herhalen zal.
Ieder ander graait maar en graait maar naar willekeur in dit verleden om zijn of haar gelijk te halen.
Bismarck, zoals gewoonlijk heb je een punt. Maar het verklaren vh heden geeft maar voor een klein gedeelte zin aan het bestuderen vd geschiedenis. Er is heel veel dat weinig meer met het nu te maken heeft…
@Ijsbrand,
“En historici schijnen toch ook echt als enige te beseffen dat de geschiedenis wel patronen oplevert, en dus kennis over hoe zaken zich kunnen ontwikkelen, maar dat niets zich ooit in detail herhalen zal.” Eens. Meer hotorici in de politiek? Of komt dat de daadkracht niet ten goede?
Bismarck, zoals gewoonlijk heb je een punt. Maar het verklaren vh heden geeft maar voor een klein gedeelte zin aan het bestuderen vd geschiedenis. Er is heel veel dat weinig meer met het nu te maken heeft…
@Ijsbrand,
“En historici schijnen toch ook echt als enige te beseffen dat de geschiedenis wel patronen oplevert, en dus kennis over hoe zaken zich kunnen ontwikkelen, maar dat niets zich ooit in detail herhalen zal.” Eens. Meer historici in de politiek? Of komt dat de daadkracht niet ten goede?
Een liberale Premier kondigt zich oktober 2010 aan. ‘Geen blijder maer’ sedert 92 jaar. De gereformeerde bende van Balkenende godlof verdreven, de kongsi van Cohen ‘beseitigt’. Vrijheid en Eer hersteld. Laat nu de kerkklokken in vreugde volop beieren.
Deze toestand nu noem ik een Historisch feit. Conventioneel (cultureel) lijkt mij dit toegestaan. Maar kan dat? Het heden vandaag gestart is toch nog geen verleden? Wie wil zich hierover uitlaten?
Geschiedenis is per definitie een academische aangelegenheid. Een perpetuum mobile van oeverloze discussie. Gelijk of ongelijk, je zult het nooit weten.