Verhagen overspeelt zijn hand

Politieke steun voor voortzetting van de missie in Uruzgan bestond allang niet meer bij Kamer, Kabinet en bevolking. Toch zet Verhagen zijn strategie stug door, en breekt zo indirect het Kabinet. Een hypothetische reconstructie van de machinaties van Verhagen, de enige echte sleutelfiguur in dit dossier.

Begin 2007 wordt Maxime Verhagen Minister van Buitenlandse Zaken in Kabinet Balkenende IV. Kleine geste van Balkenende voor zijn trouwste adjudant. Carrièrejager Verhagen is eindelijk waar hij wil zijn: in het midden van de internationale politiek. Wellicht zit er ook nog een tussenstation als leider van het CDA in het verschiet, want de glans van Balkenende is al tanende. Met die ervaring op zak is een hoge post bij bijvoorbeeld de NAVO niet ondenkbaar. Klein probleem: om de Amerikanen te vriend te houden zal Nederland wel troepen moeten leveren in Afghanistan.

Nederland, als een van de eerste landen grootschalig actief in Afghanistan, zit namelijk niet te wachten op een eeuwige oorlog. De steun van de bevolking daalt gestaag sinds 2006. En niet alleen de PvdA, maar ook bijvoorbeeld de VVD gaat alleen akkoord met de eerste verlenging als het dan toch echt afgelopen is. Verhagen lijkt daar in 2007 nog omonwonden aan tegemoet te komen. Read my lips: in 2010 komt onze taskforce naar huis. Balkenende laat zich in gelijksoortige bewoordingen uit. Maar onderwijl praat Verhagen op Balkenende in. Als wij ooit nog op ontbijt willen worden uitgenodigd in het Witte Huis moeten we toch echt troepen leveren.

Verhagen weet bovendien dat een voor de hand liggende uitweg van de tegenstanders – een vervanger voor Nederland – in eerdere missies nooit geregeld werd en dat een land dan langer blijft zitten. Dat zal nu inderdaad ook het geval blijken. De NAVO verzuimt een vervanger te vinden.

Dan nu het politieke proces beïnvloeden. Eerste techniek is zo snel mogelijk beginnen een voorzichtig tegengeluid te laten horen. In een en hetzelfde document waarin de beperkte verlenging wordt aangekondigd zegt hij dat “Nu de strijd opgeven betekent dat we de Afghaanse bevolking uitleveren aan de Taliban”. Een makkelijk te herhalen argument, en aldus geschiedde.

Ook vasthouden aan de procedures is een probaat middel. Balkenende zegt in 2008 ineens dat er moet sprake zijn van “een nieuw weegmoment“. Het Kabinet moet bovendien eerst intern tot een besluit komen voordat er inhoudelijk over wordt gesproken in de media en de Tweede Kamer. Daarbij weet men het in de media zo te draaien dat het niet Balkenende en Verhagen zijn die voor de beurt spreken, maar Bos. Inmiddels zit Van Middelkoop ook in het complot, en zinspeelt in de media op een vervolg in Uruzgan. Op de momenten dat er commotie ontstaat over wel of niet weggaan, dan gewoon keihard ontkennen dat je wil blijven.

Dan komt de volgende, cruciale techniek: het rafelen aan de randjes van het bestaande besluit. In 2009 zegt Balkenende nog steeds dat Nederland weg gaat uit Uruzgan, maar dat wil natuurlijk niks zeggen over de rest van Afghanistan. Bovendien moet Nederland “geen buitenbeentje” worden binnen de NAVO. Verhagen merkt datzelfde jaar op tijdens een bezoek aan de Verenigde Naties dat het “de vraag is of we alles op anderen moeten afschuiven”. Het contrasterende feit dat er al veel andere landen actief geworden zijn en hun aanwezigheid hebben vergroot sinds 2006 komt gelukkig niet aan de orde. Een goede discussie over hoeveel troepen er nu eigenlijk nodig zijn en hoe die verdeeld kan worden over alle NAVO-landen komt nooit op gang.

Tegenslag komt als eind 2009 blijkt dat de Tweede Kamer in grote meerderheid tegen verlenging van de missie is. Gelukkig is dat geen breekpunt, want het uitzenden van troepen is een regeringsaangelegenheid. Een uitzending kan gewoon doorgaan zonder een Kamermeerderheid.

Maar hoe toch de PvdA zover te krijgen? Met de situatie in Kabinet en Kamer in het achterhoofd is het immers ondenkbaar dat de PvdA akkoord zal gaan met een verzoek van de NAVO om de missie voort te zetten. Het is gewoonte dat de NAVO alleen een verzoek stuurt als het zeker is dat deze gehonoreerd wordt. Verhagen heeft een laatste meesterzet omdat hij de contacten met de NAVO onderhoudt. Hij weet het zo te regelen dat de NAVO toch een verzoek stuurt. Dat kan immers het interne debat vlot trekken, zal hij aan Rasmussen hebben uitgelegd. En zo kan een nieuw argument in de strijd worden gegooid: het valt internationaal niet uit te leggen dat aan zo’n verzoek niet wordt voldaan. De val klapt dicht, en het internationale ongeloof is inderdaad niet van de lucht als blijkt dat de PvdA de brief van tafel wil.

Maar Verhagen misrekent zich. Bos is hem spuugzat en wil dat de politieke windrichting nu ook naar buiten toe gecommuniceerd wordt: weg uit Uruzgan. Dat dat politiek een stuk onhandiger is dan gewoon wachten tot 1 maart kan Bos niks meer schelen.

Het kabinet valt. Geluk bij een ongeluk wellicht; Verhagen heeft nu de handen vrij om een andere coalitie voor een vervolg in Uruzgan bij elkaar te zoeken. Maar heeft hij zich dan verrekend? Volgens bestaande afspraken zullen de troepen bij de val van het Kabinet automatisch worden teruggetrokken. Bovendien is net bekend geworden dat Balkenende opnieuw zal worden voorgedragen als lijsttrekker van het CDA. Verhagen staat met lege handen. In dit spelletje politieke blufpoker blijkt hij uiteindelijk zijn hand te hebben overspeeld.