COLUMN - Er was eens, 10 jaar geleden, een wetenschapper die bij de koffiemachine een geldpotje had staan. Iedereen die een kopje koffie dronk, moest daar een kwartje ingooien. Sommige mensen deden dat trouwhartig, anderen zo nu en dan. Maar in totaal verzamelde de wetenschapper nooit genoeg om nieuwe koffie te kopen. Hij had geen zin om naast het potje te gaan zitten, dus hing hij een foto op van twee ogen. De bijdrages schoten omhoog. Misschien houden mensen van mooie plaatjes, dacht de wetenschapper, en hij hing een foto van een bosje bloemen op. Meteen zakten de bijdrages weer terug naar het oude niveau. De wetenschapper hing de foto met ogen weer op, en hij dronk nog lang en gelukkig koffie.
Dit klinkt als een geloofwaardig sprookje, en het wordt ook met graagte verder verteld. Toch is het een sprookje, blijkt uit twee metastudies die deze week gepubliceerd zijn. Als mensen zich bekeken weten, of voelen, gedragen ze zich aardiger en altruistischer. Dat effect, dacht men, is misschien wel zo diep ingebakken dat zelfs kunstmatige cues, zoals plaatjes van ogen, het teweeg kunnen brengen. De afgelopen jaren zijn er aardig wat studies verschenen die dat aan leken te tonen: mensen gingen door zulke cues vaker hun handen wassen, afval scheiden, ze vulden meer surveys in en vonden zichzelf religieuzer.
Maar werden mensen er ook vrijgeviger van, of hing dat van iets anders af? Eén van de vele experimenten met plaatjes van ogen vond plaats in een supermarkt. Klanten konden hun statiegeldbonnetjes in een boxje voor een goed doel doen. De helft van de tijd stonden er ogen op de box getekend, de andere helft bloemen. In de bakjes met ogen werd meer geld verzameld- maar alleen als er weinig klanten waren.
In een ander experiment ging het nepoog-effect alleen op voor mannen. In weer een ander experiment werkte het alleen bij mensen die niet boos waren, of als de nep-ogen heel kort te zien waren. Maar zonder al die mitsen en maren, kwam in de meta-analyse van 26 studies het effect van zulke cues op hoeveel mensen bijdroegen op 0 uit. Voor de zekerheid hebben de onderzoekers ook gekeken of er niet een effect was op of er überhaupt iets werd bijgedragen; maar ook dat was niet zo.
Weer een aannemelijk resultaat ontkracht. En deze studie heeft consequenties voor hoe we de openbare ruimte inrichten: als kunstmatige cues dat je gezien wordt geen effect hebben, zijn borden met ‘Let op: camera-surveillance’ misschien ook niet zo nuttig. Dat doet het ergste vrezen voor de bordjes met ‘Pas op: DNA-spray’ die in mijn straat hangen.
Reacties (15)
“In een ander experiment ging het nepoog-effect alleen op voor mannen. In weer een ander experiment werkte het alleen bij mensen die niet boos waren, of als de nep-ogen heel kort te zien waren.”
Ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat er in die studies tig condities werden getest en dat alleen de significante in de juiste richting worden gerapporteerd. De green jelly beans vergelijking dringt zich op.
Als mensen zich bekeken weten, of voelen, gedragen ze zich aardiger en altruistischer.
Doe me denken aan de camera’s die werden opgehangen te bevordering van de veiligheid in uitgaanscentra.
Een boosaardige agressieve man die graag op de vuist ging vertelde me fluisterend dat hij in die straat niets meer doet. Ook al zou hij het nog zo graag doen.
Zijn er ook cijfers waar vergelijkingen worden gemaakt tussen gelovigen (door god bekekenen) en religievrije mensen?
N.B.
Ook een vorm van toezicht:
Ik kan me uit m’n jeugd nog herinneren dat wij gelovige buren hadden.
Als de kinderen zakgeld hadden gekregen, ging er altijd iets in een “Maria missiespaarpotje” dat begon te knikken als er een muntje werd ingegooid.
;-)
@3.
God ziet alles! Hij beoordeelt teven jouw reacties hier. Zal hij af en toe in een lachstuip schieten? ;-)
En een spiegel?
Bij veel mensen is het aangeleerd gedrag, opvoeding en milieu wat bepalend is. Je referentiekader. Dat is moeilijk terug te draaien op latere leeftijd.
Dit gaat alleen maar over tijdelijk aangepast gedrag.
@4 Binnen de sociale psychologie is dat wel een gangbare verklaring waarom christendom en islam ooit zo succesvol zijn geworden.
@7: Lijkt me meer iets dat het slavenreligies zijn, en er zijn nu eenmaal meer slaven dan elites….
Een ideologie als kapitalisme gaat ook uit van loonslaven. Die geef je af en toe wat snoepjes, maar ondertussen … zijn het de hogepriesters die zich verrijken.
Het ergste is overigens bij religies en ook dat kapitalisme is de sociale discipline, de normen en waarden, de (ongeschreven) regels en wetten, waar je je aan moet houden. Dat noemen ze ook wel tradities en gewoonten.
@
@9: Kapitalisme is gewoon neo-feodalisme!
@8 Islam was eeuwenlang veeleer de religie van de elites (namelijk de Arabische veroveraars en hun entourage die het bestuur overnamen).
Dat is één van de redenen waarom mensen in veroverde landen overgingen tot de islam: het was een manier om hogerop te komen, het was de religie van de winnaars.
@12.
Voornamelijk belastingvoordeel. Want anders moest je veel betalen voor die ‘overwinnaars’. Plus dat je dochters geroofd werden. Of zoals de overwonnen Perzische koning vermoord werd en zijn vrouw in het bloed werd verkracht door een tijdgenoot van Mohammed. Dan ben je een overwinnaar?
Nee, het was zoals ze zeggen bij het sociaal werk tegenwoordig: van dwang naar drang.
En inkoppertje: ze hebben nog steeds de overwinnaarmentaliteit, want de kafirs moeten voor ze werken, zij nemen het er graag van: nergens is slavenarbeid momenteel zo erg als in de Golfstaten.
En dan hebben we het nog niet over ISIS gehad …
@13 Beetje flauw om de gruwelverhaaltjes eruit te pikken. En alsof legers van andere mogendheden geen verkrachtingen pleegden als ze een stad of land binnenvielen en plunderden.
Na zo’n machtsovername nam het leven op zeker moment weer zijn gang.
Allerlei gebieden waren onderhorig aan de Byzantijnen of de Perzen, en dan moesten ze ook schatting betalen. Of ze nu deze of gene meester dienden maakte het gewone volk niet uit.
En islam bood de lokale ambtenaren en notabelen een mogelijkheid om carrière te maken. Bepaald geen ‘slavenreligie’ dus, zoals Bernard Weiss hierboven beweert. Eerder een carrièrereligie.
@14.
Daar heb ik zo mijn bedenkingen over of het volk beter was onder de ene of onder de andere macht. Meestal past het volk zich aan. En zeker in de beginfase is het vaak onderdrukking, want het volk zal het nieuwe systeem moeten tolereren. Dat is bij het christendom vaak niet anders geweest. Zoals je zegt: de machtshebbers, elite, was islamitisch / christelijk en het volk dacht er het zijne over en ging sporadisch over tot het nieuwe geloof. Vrijwel altijd uit voor eigen gewin.
Net zoals de kerstening in de Middeleeuwse Europa nog druk bezig was, heeft de islamisering van het Midden-Oosten ook eeuwen geduurd.