De keerzijde van kennis over zwangerschap

Van gezond eten en veel bewegen tot inleidingen en keizersneden: de zwangere vrouw moet alles uit de kast halen om de baby veilig ter wereld te brengen. Van de vrouw zelf wordt verwacht dat ze alles maar ondergaat en daarbij vooral niet te veel weerstand biedt. Ook in onderzoek naar zwangerschap lijkt het belang van de vrouw vaak ondergeschikt aan dat van de baby. Hoe voorkomen we dat vrouwen slechts als omhulsels van het kind worden gezien? Die vraag stond centraal tijdens de avond Baas over eigen Buik? met wetenschapssocioloog prof. Trudy Dehue (RUG) en verloskundige prof. Ank de Jonge (Amsterdam UMC). Dehue vertelde over de geschiedenis van het bestuderen van zwangerschap en wat bleek? Die geschiedenis staat bol van voorbeelden waarbij de zwangere vrouw onjuist of niet wordt weergegeven. Zo ook in onderstaande gravure van Jan van Rymsdyk uit 1774, waar een kind in de baarmoeder staat afgebeeld. “Je ziet de benen van de vrouw nog net als twee koteletten tevoorschijn komen”, vertelt Dehue grappend. Duidelijk is dat de volledige aandacht op het kind staat gericht en dat de zwangere vrouw buiten beeld is gelaten. [caption id="attachment_349105" align="aligncenter" width="288"] Pregnancy by Jan van Riemsdyk and William Hunter, Public domain, via Wikimedia Commons[/caption] De vergeten moeder? Dat de aandacht door de geschiedenis heen vooral naar het kind in ontwikkeling uitging, zien we ook nu nog terug. “Met nieuwe technologie kunnen we bijvoorbeeld signalen van het ontwikkelende hart van het embryo opvangen, waardoor we eerder zijn gaan spreken over een kloppend hartje,” aldus Dehue. Dit beïnvloedt de manier waarop de rol van vrouwen in zwangerschap geportretteerd wordt. “In dit stadium is het embryo nog altijd sterk afhankelijk van de bloedtoevoer van de vrouw en dus ook háár hart, maar er wordt over gesproken alsof dat niet het geval is.” De technologie is bepalend voor hoe zwangerschap bestudeerd wordt en omdat deze methoden gericht zijn op het kind en niet op de vrouw, wordt die laatste nogal eens vergeten in het proces. Door de toegenomen kennis over zwangerschap, zijn we ons steeds bewuster geworden van de bijkomende gezondheidsrisico’s. Dit voorkomt veel leed, maar wordt soms ook te ver doorgevoerd in de praktijk. “Er wordt nog maar weinig aan het natuurlijke beloop overgelaten en dit gaat vaak ten koste van andere zaken,” aldus De Jonge. Zo wordt er tegenwoordig sneller gekozen om de bevalling bij vrouwen in te leiden, bijvoorbeeld bij een zwangerschap na 41 weken of bij een oudere leeftijd van de moeder. Voor zwangere vrouwen is een inleiding echter niet altijd prettig. Er is onder andere vaker pijnstilling bij nodig, omdat de bevalling langer kan duren. Ook zijn de gezondheidseffecten op lange termijn onbekend.” De verantwoordelijkheid van zwangerschap Dehue en De Jonge zijn het daarnaast eens over het hoge verantwoordelijkheidsgevoel dat zwangere vrouwen ervaren als gevolg van de toegenomen kennis. “Zwangere vrouwen weten steeds beter hoe hun individuele keuzes de gezondheid van het kind beïnvloeden,” vertelt De Jonge. Zo is onder andere bekend dat sporten tijdens de zwangerschap een positieve invloed op de ontwikkeling van het kind heeft. Vrouwen ervaren hierdoor een hoge druk om het goed te doen. “Alle gezondheidsproblemen die het kind mogelijk ervaart, kunnen immers het resultaat zijn van haar gedrag. Het lijkt onacceptabel dat er in het zwangerschapsproces sprake kan zijn van domme pech.” Dehue haakt hierop in: “En vrouwen die vervolgens gestrest raken door de druk die zij ervaren, krijgen dan weer de boodschap dat hun stress de gezondheid van het kind aantast.” Zwangerschap is in de loop der tijd veranderd van iets wat je overkwam en wat door de natuur bepaald werd, in een taak met allerlei verplichtingen voor de vrouw. Een veelgehoord signaal van vrouwen is dat hun omgeving zich ongevraagd bemoeit met de zwangerschap. Veel kennissen delen ervaringen, tips en meer over wat de vrouw in verwachting moet doen en laten. Aan de andere kant: sommige zorgverleners klagen in de media over dat vrouwen zelf te veel controle willen hebben over hoe hun bevalling verloopt en een lijstje van eisen aanleveren om bijvoorbeeld bepaalde medische handelingen al bij voorbaat uit te sluiten. Volgens De Jonge is het juist goed dat vrouwen goed geïnformeerd hun bevalling in gaan en dat er toestemming aan vrouwen gevraagd wordt voor bepaalde handelingen zoals inwendig onderzoek. “Ik heb, zo’n twintig jaar geleden, een tijdje in Engeland gewerkt en daar werd áltijd om toestemming gevraagd voordat een vrouw werd ingeknipt. Eenmaal terug in Nederland wilde ik dit ook invoeren, tot grote verbazing van mijn collega’s. “Maar wat als die vrouw dan ‘nee’ zegt?” In mijn ervaring gebeurt dat eigenlijk nooit. Als je uitlegt dat het nodig is omdat de gezondheid van de baby in gevaar is, is er geen enkele vrouw die een knip weigert.” De Jonge ziet dat zorgverleners soms worstelen met wat ze medisch gezien zouden aanbevelen en wat de zwangere vrouw graag wil. De aandacht voor de vrouw kan hierbij in het gedrang komen. En de oplossing? “Het is belangrijk dat vrouw en zorgpersoneel de dialoog aangaan over de onderlinge verwachtingen en wensen. Zorgverleners zijn ook mensen en vinden het soms moeilijk om te gaan met het scala aan wensen dat gesteld kan worden door vrouwen in verwachting,” stelt De Jonge. Volgens Dehue verdient de verloskundige zorg meer erkenning. “Het is belangrijk om de expertise van de zorg te waarderen. Bij een bakker mag ik aangeven wat voor brood ik wil en kan ik vragen naar de ingrediënten. Een goede bakker gaat hierover openlijk in gesprek en een goede klant ontkent hierbij niet de expertise van de bakker. Zo zou de relatie tussen de verloskundig expert en de zwangere vrouw ook moeten zijn.” Dit artikel van Remco Sleiderink verscheen eerder bij Studium Generale Utrecht.

Door: Foto: Pregnancy by Jan van Riemsdyk and William Hunter, Public domain, via Wikimedia Commons
Foto: Gordiaanse knoop. © commons.wikimedia.org Yugo y nudo gordiano cortado unido a Tanto Monta emblema de Fernando el Católico.jpg photo J.J.Merelo

Eer, geweten en moord

COLUMN - Daar zit je dan. In de rechtszaal – niet als belangstellende, maar als gedaagde. De officier van justitie houdt zijn openingsbetoog, waarin hij de zaak tactvol uiteenzet en de strafeis bekend maakt. Je hebt naar eer en geweten gehandeld, betoogt de vertegenwoordiger van het Openbaar Ministerie, en hij laat een betekenisvolle stilte vallen. Dan meldt hij de formele beschuldiging tegen je: moord.

Die paradox – iemand die je zojuist nog hebt geroemd vanwege haar gewetensvolle afweging en haar keurige wijze van handelen, plompverloren van moord betichten – is de crux. Het is de parallelle paradox van wat de wet eist: dat volledig wilsbekwame mensen die, alles overziend, vaststellen dat ze euthanasie willen als ze later wilsonbekwaam zijn geworden, met hun kapotte wil hun oude besluit bekrachtigen.

Ga er maar aan staan. Het kan gewoon niet. Red je daar maar eens uit.

Deze arts, die alles heeft gedaan om volgens de regels der kunst te handelen – ze heeft zich terdege vergewist van de wilsverklaring van de vrouw, van haar dossier, van haar eerdere motieven en overwegingen, van haar actuele gedrag en haar gemoed; ze heeft familie, deskundigen en SCEN-artsen geraadpleegd, en iedereen kwam tot dezelfde conclusie – is verstrikt geraakt in de mazen van de wet. Net zoals zoveel mensen die vertrouwden op hun wilsverklaring nu vastzitten in die mazen: hun vastgelegde wens kan niet worden gehonoreerd omdat hun wil kwijt is, en ze niet meer bij machte zijn hun zo stellige besluit te bevestigen.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Quote du jour | Aftakeling

Dat komt doordat de moderne mens de aftakeling niet wil accepteren. Ze willen hun aftakeling beheersen en hun dood plannen. Alsof dat mogelijk is. Ouderdom komt nu eenmaal met gebreken. En wat moeten we met mensen die euthanasie willen omdat ze ‘niet in een verpleeghuis willen belanden’? Dat is misschien begrijpelijk maar voor díe behoefte moet je niet aan een arts vragen of hij je leven beëindigt.

Foto: Kalvicio de las Nieves (cc)

Het jampotje opendraaien

COLUMN - Zit je daar, in een debat georganiseerd door een goede vriend die Parkinson heeft, en die publiekelijk tracht te bedenken wat-ie nu in hemelsnaam moet doen als hij, naast die kutziekte waarmee hij zich zo goed en kwaad als maar kan heeft verzoend, vreest óók nog eens dement te worden. Want de kans op dementie is akelig groot bij Parkinson: ongeveer een op de twee mensen met die ziekte eindigt zo.

Hoe bepaal je nu al wat je tegen die tijd denkt aan te kunnen, wat je geliefden kunnen verdragen, en waarmee je je intimi denkt te mogen belasten? Hoe verzeker je jezelf, liefst zo kort mogelijk voordat je te ver heen bent, van een zachte dood, van euthanasie, in de wetenschap dat juist zodra je echt dement wordt, je mening er wettelijk niet meer toe doet?

Henk Blanken – want om hem ging het – heeft prachtig over zijn ziekte en zijn dilemma’s geschreven. Zijn vragen snap ik, zijn dilemma’s deel ik. Maar ik aarzel over zijn oplossing. Henk wil liefst zijn intimi het recht geven te beslissen over zijn dood. Als hij niet meer kan spreken of besluiten, moeten zij dat voor hem mogen oplossen, vindt hij. Hij wil zijn optie op euthanasie aan hen delegeren.

Foto: Hugo Chisholm (cc)

Broos weefwerk

COLUMN - Elke dood van een intimus is een ramp voor de nabestaanden. Ongeluk, ziekte, euthanasie, zelfmoord – het maakt uiteindelijk bar weinig uit. Altijd is er het gapende gemis, het verlies, de schrik, de rouw. Bij euthanasie kun je jezelf enigszins trachten te troosten dat je vriend, je moeder, je kind verder lijden gelukkig is bespaard, maar de aanvankelijke onthutsing over de dodelijke ziekte die ze trof, wordt er niets minder om.

Ik blijk totaal niet bestand te zijn tegen de dood van degenen van wie ik houd, de ontwrichting van mijn leven na de dood van mijn hartsvriendin getuigt daarvan. We praten als samenleving niet vaak over rouw, maar ik denk dat iedereen er terdege van doordrongen is hoe ontzagwekkend de impact van de dood van een goede vriend, een geliefd familielid is.

Ook mensen die zelf dood willen weten dat. In de jaren dat ik dagelijks meelas in zelfmoordfora ontdekte ik dat de laatste lijm die mensen aan het leven kleeft, hun angst is voor het effect van hun zelfmoord op hun intimi. Hun liefde voor vrienden en familie was het laatste restje lijm dat hen aan het leven kleefde. Zelfmoord pleeg je bijna altijd pas, zo leerde ik daar, wanneer je je eigen leed niet meer kan wegstrepen tegen het leed dat je anderen met je dood berokkent.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: Kort - illustratie Sargasso

KORT | Zelfbeschikking

OPINIE - ‘Trek de belofte dat Oekraïne ooit NAVO-lid zal worden per direct in,’ schrijven Emile Roemer en Harry van Bommel vandaag in de Volkskrant:

Je verdiepen in het Russische gezichtspunt staat niet gelijk aan het steunen van het beleid. Integendeel, de SP is tegen de annexatie van de Krim en verdere inmenging in het conflict in het buurland. Militaire inmenging is onacceptabel. Rusland moet de pogingen om Oekraïne onder de eigen invloedssfeer te brengen staken. Het Westen zou hetzelfde moeten doen. Dat betekent geen nauwere samenwerking tussen NAVO en Oekraïne, geen uitbreiding van de NAVO in Oost-Europa en geen nieuwe economische sancties tegen Rusland. Ook moet het militaire offensief van Kiev veroordeeld worden.

De NAVO-top moet worden aangegrepen om te deëscaleren. Trek daarom de belofte dat Oekraïne ooit NAVO-lid zal worden per direct in.

Maar hoewel de SP ’tegen Russische inmenging’ is, willen ze ook geen sancties:

Het is begrijpelijk dat sancties tegen Rusland zijn ingesteld vanwege inmenging in het conflict, zoals de annexatie van de Krim. Uiteindelijk zijn sancties echter een doodlopende weg, waarbij bovendien in de eigen voet wordt geschoten. Ze kunnen ook gemakkelijk bijdragen aan verdere escalatie en een handelsoorlog.

Overigens snap ik – net als de SP – het Russische standpunt en de Russische reactie ook wel. Het Westen heeft, vanuit Russisch perspectief, een duidelijke lijn overschreden.

Foto: Afbeelding: Eduard Lebiedzki, Urteil des Paris, c. 1906 (Wikipedia) copyright ok. Gecheckt 06-09-2022

Een lekker wijf is ook maar een mens

ACHTERGROND - Seksisme is de antithese van zelfbeschikking.

Onlangs verscheen een interessant interview in het webzine Salon met socioloog en auteur David Jacobson. Laatstgenoemde beargumenteert in een binnenkort te verschijnen boek dat ideeën omtrent vrouwelijke seksualiteit een belangrijke rol spelen in allerlei hevige sociale conflicten. Dankzij een almaar voortschrijdende globalisering ontstaan op steeds meer plekken onoplosbare spanningen tussen de vertegenwoordigers van traditionele, patriarchale samenlevingen en diegenen die zelfbeschikking – ook voor vrouwen – belangrijker achten dan traditie. Zowel de recente protesten tegen verkrachting in India en de hoogoplopende spanningen tussen Moslimbroederschap en seculiere oppositie in Egypte passen volgens Jacobson in dit patroon.

Hoewel Jacobson een boeiende these presenteert, werd ik vooral getroffen door een veel algemenere observatie:

On the patriarchal side, there’s this idea of the [female] body belonging to the community. Virginity is an interesting example of this because the woman is seen as a marker of family boundaries, a symbol of the community. She’s viewed as both the source of the literal, as well as, in the more figurative sense, the source of the continuity of the community. That sounds like a privileged status, but in fact what evolves from that is the notion that she needs to be under the control of men — of fathers, of husbands, of brothers. The stress on virginity reflects the imperatives of the larger society: promising society’s continuity through marriage and children. So the woman’s consent is irrelevant, since her purpose transcends herself. […] [I]n highly patriarchal, traditional contexts, rape is really a subset of adultery. The rape is the violation not of the woman but of another man’s ownership of that woman. […] There is this atrocious notion that a woman who’s raped is a) dishonored and b) that she can to some extent save her honor by marrying the rapist.