De Europese canon (36-40)

Met dit negende blogje in mijn reeks over de Europese canon bereiken we de tweede helft van de “lange negentiende eeuw”: Europa als wereldmacht én het einde daarvan. De vooruitgangsgedachte Periode: Tweede helft negentiende eeuw De vooruitgangsgedachte is een thema waarover ik al meer heb geblogd. De filosofen van de Verlichting waren er zeker van dat de mensheid erop vooruitging. Ook geleerden als Turgot en De Condorcet waren daarvan overtuigd, maar ze deden weinig meer dan het presenteren van een hypothese. Die baseerden ze op de klassieke teksten en op de beste etnografische data van hun tijd, maar het idee dat de mensheid van primitieve aaseter via wildeman en barbaar was opgeklommen tot beschaafd mens, was welbeschouwd niets meer dan beredeneerd giswerk. Het empirische bewijs kwam echter in de tweede helft van de negentiende eeuw, toen de eerste wetenschappelijke archeologen voldoende overzicht hadden van het diepe verleden om te kunnen vaststellen dat er een evolutie was geweest van Steentijd via Bronstijd naar IJzertijd. De samenleving, zo betoogde Oscar Montelius, was complexer geworden en welvarender. De twintigste eeuw toonde mogelijkheden en ethische keuzes die voordien ondenkbaar zouden zijn geweest. [caption id="attachment_350706" align="aligncenter" width="263"] Portret van Oscar Montelius, CC BY 4.0 Stockholms stadsmuseum, Fotograf Okänd[/caption] Imperialisme Periode: Negentiende eeuw [caption id="attachment_350707" align="aligncenter" width="358"] Afrika na het Congres van Berlijn, via Wikimedia.[/caption] Noorse kolonisten bereikten IJsland in de negende eeuw en trokken daarvandaan verder naar Groenland en het oosten van het huidige Canada. Kolonisten uit de Lage Landen trokken vanaf de elfde, twaalfde eeuw naar Pruisen en stonden aan de basis van een geleidelijke expansie dwars door Oost-Europa en Azië, die feitelijk doorging tot de Grote Oceaan was bereikt. In de vijftiende eeuw begon de Portugese verkenning van de Afrikaanse kusten en in 1492 bereikte Columbus Amerika. Wat begon als verkenning, ging over handel, ging over in volksplanting. Siberië werd volledig Russisch, het “wilde westen” werd volledig Amerikaans, Algerije was een Frans overzees gebiedsdeel – waar de oorspronkelijke bewoners beperkt waren in hun stemrecht. Een groot deel van de wereld had in de Europese imperia de status van wingewest. In de tweede helft van de negentiende eeuw wisten de grote mogendheden onderlinge conflicten te vermijden door elkaar stukken van Afrika en Azië te gunnen. Een hoogtepunt of, zo u wil, dieptepunt van deze koloniale politiek was het Congres van Berlijn in 1885, waarin vijftien Europese mogendheden, de Verenigde Staten en het Ottomaanse Rijk afspraken maakten over de wijze waarop ze zouden optreden in Afrika. Vrijhandel en het einde van de slavernij: alles kwam ter sprake. Afrikaanse leiders werden niet uitgenodigd. Leerplicht Periode: Negentiende eeuw [caption id="attachment_350708" align="aligncenter" width="349"] foto Jona Lendering[/caption] Een van de grootste menselijke triomfen – niet alleen Europees maar wereldwijd – is dat in de loop van de negentiende en twintigste eeuw steeds meer mensen toegang kregen tot het onderwijs. Het idee dat iedereen basisonderwijs moest krijgen, dateert uit de Middeleeuwen: het Vierde Lateraanse Concilie besloot dat elke parochie een school moest hebben. In het Duitse Rijk lijkt men de hand aan dat voorschrift te hebben gehouden en in de zeventiende en achttiende eeuw streefden diverse Duitse staatjes ernaar het leren ook verplicht te stellen. Pruisen voerde de leerplicht in 1763 in, het Ottomaanse Rijk in 1824, Griekenland in 1834, Zweden in 1842, Spanje in 1857, Italië in 1869, Engeland in 1880, Frankrijk in 1882, Nederland in 1900, België in 1914. De Europese hekkensluiter was Cyprus in 1962. Tweede Industriële Revolutie Periode: Eind negentiende eeuw [caption id="attachment_350709" align="aligncenter" width="453"] De Philipsfabriek in Eindhoven, ergens tussen de twee wereldoorlogen; let op de antennes.[/caption] De Eerste Industriële Revolutie, waarover we het al hebben gehad, voltrok zich op de Britse Eilanden en was gebaseerd op kolen, op stoommachines en op textiel. De Tweede Industriële Revolutie was meer een Duitse en Amerikaanse aangelegenheid, en dit keer ging het om benzinemotoren, elektriciteit en synthetische stoffen. Een bekend voorbeeld is de auto, waarop Carl Benz in 1886 patent nam. Tien jaar later slaagde Guglielmo Marconi de eerste draadloze radiosignalen over te seinen. Minstens even belangrijk was kunstmest. De Agrarische Revolutie had het mogelijk gemaakt met veel minder boeren de Europese bevolking te voeden, voortaan kon het met veel minder boeren. Ruw kengetal: in de Oudheid en Middeleeuwen voedden negen boeren tien mensen, na de uitvinding van kunstmest voedt één boer twintig mensen. Het vrouwenkiesrecht Periode: 1883-1920 (Nederland) Alternatieven: La deuxième sexe, Tweede Femistische Golf [caption id="attachment_350710" align="aligncenter" width="438"] Reclame voor vrouwenkiesrecht (Huis van de Europese Geschiedenis, Brussel - foto |Jona Lendering)[/caption] Al in de Defensor Pacis was voorzien in algemeen kiesrecht, mits de kiezers geletterd waren. Het duurde tot de negentiende eeuw tot dit feitelijk zo was. Er was een zekere welvaart nodig om voldoende scholen te bouwen om élke man en élke vrouw te leren lezen en schrijven. Anders geformuleerd, door voldoende economische vooruitgang ontstonden mogelijkheden die voordien ondenkbaar waren – zoals vrouwen met kiesrecht. Evengoed duurde het lang. Nederland is exemplarisch. De grondwet van 1848 kende censuskiesrecht, maar toen Aletta Jacobs, die als arts zeker voldoende verdiende, zich in 1883 Amsterdam op de kieslijst liet zetten om te mogen stemmen, werd ze afgewezen omdat een stemmende vrouw in strijd was met de geest der wet. Het duurde in Nederland tot 1918 voor een vrouw zitting mocht nemen in de Tweede Kamer (passief kiesrecht) en tot 1920 voor vrouwen mochten stemmen (actief kiesrecht). Dit artikel verscheen eerder bij Mainzer Beobachter.

Door: Foto: Flickr CC BY 2.0 DEED European Parliament - A smile hidden behind the European flag
Quote du Jour

Quote du jour | dubbele standaard

, door

QUOTE - Nee. Nee! Niet in de wetenschap, toch? Dat bolwerk, wat zeg ik, bastion van rede en neutraliteit, waar alleen iemands kwaliteit van belang is? Een dubbele standaard ten opzichte van (bijvoorbeeld, in dit geval) vrouwen, die kan daar toch niet bestaan?! Een dikke beurs krijg je toch omdat je goed bent, wat zeg ik, excellent zelfs, en heeft toch niets te maken met je geslacht?

Doordat de criteria voor de Starting Grant niet goed gedefinieerd zijn, concentreren panelleden zich bovendien op verschillende dingen, schrijven de onderzoekers. Onafhankelijkheid, bijvoorbeeld, gaat voor sommige panelleden vooral om een duidelijke afstand ten opzichte van eerdere begeleiders (fysiek of in het onderzoek). Volgens een geïnterviewd panellid zouden vrouwen vaker geneigd zijn om samen te werken met mensen die ze al kennen, terwijl mannen meer ambitie zouden hebben om zelf een onderzoek te beginnen.

Door de aanname dat vrouwen minder onafhankelijk zijn dan mannen worden ze strenger beoordeeld op dit vlak, schrijven de onderzoekers. Zo ontstaat een dubbele standaard. Volgens sommige panelleden lijkt het geen probleem voor een mannelijke kandidaat om veel publicaties te hebben met een begeleider als co-auteur, terwijl vrouwen om die reden wel negatiever beoordeeld worden. Hetzelfde geldt voor mobiliteit. “Sommige mannen blijven altijd bij dezelfde universiteit, maar iedereen vindt dat ze wel een goed CV hebben”, zei een panellid. “Tegelijkertijd wordt het wel genoemd als een vrouw niet naar het buitenland is geweest tijdens haar PhD of erna.”

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

Mededeling

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Foto: De werkgelegenheid is voor Libanese vrouwen slecht, maar het onderwijs biedt wel kansen (en lage lonen). copyright ok. Gecheckt 09-11-2022

Vrouwenrechten in Libanon

, door

ACHTERGROND - Ik kom graag in Libanon maar dat maakt me niet blind voor minder leuke kanten. Zoals de positie van de vrouw. Die is op het eerste gezicht niet slecht, en dat bedoel ik letterlijk, want wie over straat gaat ziet weinig verschillen met westerse landen. Je vindt vrouwen in elke economische sector. Ze volgen elke soort onderwijs en er zijn geen van overheidswege opgelegde kledingvoorschriften. Vergeleken met de vrouwen in de andere Arabische landen zijn de Libanese vrouwen inderdaad vrij geprivilegieerd.

Als je strikt juridisch kijkt, is het in orde. Zelfs hier bedriegt echter de schijn: pas twee jaar terug is een wet afgeschaft die mannen vrijwaarde van vervolging wegens verkrachting als ze met hun slachtoffer trouwden. Maar goed, die wet is dus afgeschaft en strikt juridisch kon het allemaal een stuk minder.

Als we kijken of vrouwen hun rechten ook kunnen uitoefenen, ligt dat anders. Het World Economic Forum publiceert regelmatig overzichten van gendergelijkheid. Hier is die van het afgelopen jaar en dan staat Libanon er niet best op: 140e op een lijst van 150 landen. Alleen Jemen, Pakistan, Irak, Syrië, Tsjaad, Congo, Mali, Iran en Saoedi-Arabië presteren nog slechter. (Nederland en België zijn 27e en 32e. De Scandinavische landen scoren het best.) Libanon stond in 2010 nog 116e en is dus flink gezakt.

Foto: cc Photo by Juan Marin on Unsplash edited by Studium Generale Utrecht

“It’s a Man’s Man’s Man’s World”

, door

COLUMN - Van auto’s en smartphones tot medisch onderzoek: de wereld is ontworpen door en dus voor mannen. Ook het nog jonge terrein van kunstmatige intelligentie is hier vatbaar voor, dat is onhandig en levensgevaarlijk.

“It’s a Man’s Man’s Man’s World” zong James Brown in 1963, een nummer waarin alle uitvindingen van de moderne beschaving (de auto, de trein, de boot en het elektrische licht) worden toegeschreven aan mannen. Er lijkt veel veranderd in de verhoudingen tussen mannen en vrouwen in de wereld, maar is dat zo?

Recentelijk betoogde essayist Marjolein van Trigt in de Volkskrant dat we nog steeds in een mannenwereld leven. Ontwerpers en onderzoekers gaan vaak uit van mannen als ze eigenlijk ‘mensen’ bedoelen. Zo is de ongelijkheid van vrouwen terug te zien in het design van veel producten.

Om net als James Brown maar even met de auto te beginnen: in een auto-ongeluk heeft een vrouw gemiddeld 47 procent meer kans op zwaar letsel dan een man, en 17 procent meer kans om te overlijden.

De meeste auto’s worden namelijk gemaakt met een mannelijke bestuurder in gedachten: de pedalen zitten bijvoorbeeld ver van de stoel, waardoor vrouwen hun stoel naar voren moeten schuiven en dichterbij het stuur zitten. Ook moeten vrouwen rechterop zitten om over het dashboard heen te kunnen kijken. Door die houding hebben vrouwen een verhoogde kans op onder meer interne bloedingen en beenletsel.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Mededeling

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Quote du Jour

Quote du Jour | Ontwerp voor mannen (dode vrouwen)

, door

The Guardian had gisteren een uitstekende longread over hoe ‘de gemiddelde man’ de default is waar ontwerpers meestal rekening mee houden. Soms irritant (te hoge schappen), soms dodelijk.

Men are more likely than women to be involved in a car crash, which means they dominate the numbers of those seriously injured in them. But when a woman is involved in a car crash, she is 47% more likely to be seriously injured, and 71% more likely to be moderately injured, even when researchers control for factors such as height, weight, seatbelt usage, and crash intensity. She is also 17% more likely to die. And it’s all to do with how the car is designed – and for whom.

Foto: Nams82 (cc)

#Jijookal?

, door

COLUMN - Het is confronterend, dat #metoo. Tuurlijk, eigenlijk weten we al lang dat seksueel misbruik van vrouwen door mannen aan de orde van de dag is. Het is niet alsof er geen statistieken of onderzoeken over zijn. Alsof er nooit een nieuwsbericht over verschijnt. En alsof je nooit een persoonlijk verhaal hoort. Maar zo’n campagne als #metoo maakt het wel héél zichtbaar. Ik zie in ieder geval een schier oneindige hoeveelheid statusupdates op Twitter en Facebook voorbij komen. Allemaal vriendinnen, kennissen en random personen die ik interessant vind om te volgen. Die zijn lastig gevallen, of (veel) erger. “Jij ook al? Jij ook?” Ik word er droevig van.

Ik ben niet zo van de collectieve schuld. Dat is één van de redenen waarom ik kriegel word van hetzerij tegen moslims, Marokkanen, Joden, bijstandsgerechtigden, politieagenten, getatoeëerden, of wat voor groep dan ook. Mensen beoordelen op hoe ze zich gedragen, en niet op afkomst, geslacht, beroep of wat voor kenmerk dan ook, dát is een van de belangrijkste verworvenheden van de moderne tijd. Daarom roept het bij mij ergernis op wanneer zelfverklaard voorvechters van onze westerse beschaving deze willen beschermen tegen een ‘ander’, die ze op basis van hun groep collectief verantwoordelijk maken voor daden die niet de hunne zijn.

Foto: earldan (cc)

Tere zieltjes

, door

COLUMN - Verschijnen er eindelijk eens een paar vrouwelijke superhelden op het witte doek en op de tv – eerst Marvels Wonder Woman, daarna de aankondiging van een nieuwe incarnatie van Dr. Who – of mannen beklommen fluks de barricaden om luidkeels tegen deze ellende te protesteren, plus plechtig te verklaren dat ze nu nóóit meer zouden kijken: hun liefde was in de kern aangetast, hun halfgoden ontheiligd! (Dat belooft nog wat wanneer Idris Elba eindelijk de nieuwe James Bond wordt: die is weliswaar geruststellend man, maar tevens zwart: vast ook een enorm schandaal.)

Vervolgens valt een akelig groot deel van Nederland in katzwijm wanneer de gemeente Amsterdam en de NS besluiten om mensen in het kader van grotere inclusiviteit voortaan niet meer als ‘dames en heren’ maar lekker genderneutraal als ‘geachte aanwezigen’, ‘beste burgers’ of ‘onze reizigers’ aan te spreken. Al is hun aanwezigheid, dat burgerschap, dat onderweg zijn de crux om ze überhaupt aan te spreken: het vlugzout moest eraan te pas komen. Hun mannelijkheid werd hen evident ontnomen, hun kloten werden gekneusd, hun essentie was aangetast.

Die arme, tere mannenzieltjes toch. Dat ravotten, wat SIRE ze kennelijk zo graag ziet doen, kunnen ze heus beter achterwege laten: straks raakt hun haar nog in de war. Voetballen doen Nederlandse vrouwen de laatste tijd trouwens ook beter, net als ze de Giro eerder wonnen dan een man deed – vier keer, zelfs: Marianne Vos in 2011, 2012 en 2014, en Anna van der Breggen in 2015. Niettemin werd Tom Dumoulin deze zomer neergezet als de eerste Nederlander die de Giro ooit won. Een akelig staaltje fake male news.

Doneer!

Mededeling

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Kinderwens wenselijk

, door

Willen we meer of minder mensen?
Dit is de vraag die we ons moeten stellen nu de wereldbevolking op de 8 miljard afstevent.

Ik ben aanhangster van de Club van 10 miljoen (v/h Club van 5 miljoen, maar dat aantal bleek al snel niet haalbaar), een stroming die reductie van de bevolking voor ogen heeft. Teveel mensen betekent teveel druk op de natural resources, maar ook teveel drukte tout court. Vervelende milieumaatregelen? Niet nodig, als je overbevolking aanpakt.

Nu ben ik geenszins van plan om virulente bacteriën op ons af te sturen. Maar het coûte que coûte inwilligen van de kinderwens van Jan en alleman moet eraf. IVF verboden voor singles? Houwen zo! Niet zo gezond, jarenlange inname van gevaarlijke hormonen… en ook nog peperduur. Baarmoedertransplantaties? Het moet niet gekker worden. Operaties van 20 uur lang (wie betaalt dat?), en jarenlange behandeling met zowel hormonen als immunosuppressive chemicaliën. Adopteer toch een jochie uit Bangladesh!

Als dat juridisch gezien veel voeten in de aarde heeft, moet daar aan gewerkt worden. Ik weet dat opgroeien in een biologisch vreemd gezin ook niet het summum is, maar als je de omvang van het economische vluchtelingenverkeer aanschouwt, en het feit dat arme ouders hun kind (Mauro!) het ongewisse in sturen in de hoop op een beter (lees rijker) leven, dan kun je niet anders concluderen dan dat de nadelen niet tegen de voordelen opwegen.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Mededeling

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Volgende