De profetie van Ed van Thijn

van Prof. Dr. Joop van den Berg Meer dan een halve eeuw geleden leverde Ed van Thijn, toen nog aanstormend talent in de PvdA, een bijdrage aan een boek over partijvernieuwing die heel lang als profetisch is beschouwd. [1] Gebruik makend van zijn ervaringen als student in Parijs zag hij hoe de naoorlogse Franse democratie niet bleek opgewassen tegen de dekolonisatie van Algerije. Van Thijn ging ervan uit dat een stabiele democratie zich kenmerkt door periodiek wisselende meerderheden van één partij of coalitie, zoals dat in Engeland het geval is en in de Verenigde Staten. ‘Penduledemocratie’ noemde hij dat beeldend. De Franse Vierde Republiek (1944–1958) zag er heel anders uit: dat was een volledig versplinterd geheel van partijen die als snippers van links naar rechts lagen uitgespreid. Zij was nauwelijks in staat een stabiele meerderheid te vormen die langer dan een jaar aan het bewind bleef. ‘Waaierdemocratie’ noemde Van Thijn dat. Wat er in Frankrijk gebeurde: aan de uiteinden van de waaier groeiden uit ongenoegen partijen met extreme, antidemocratische opvattingen: links de communisten, rechts de aanhangers van de fascistoïde André Poujade. Die drukten het gematigde midden samen tot een steeds moeizamer opererend geheel van coalitie en oppositie, dat tot weinig in staat bleek. In 1958 werd deze niet meer functionerende Vierde Republiek vervangen door de presidentiële Vijfde Republiek van generaal De Gaulle. Daarin zag Van Thijn toen ondermijning van de democratie. Dat bleek later mee te vallen, maar rond 1960 was het optreden van De Gaulle toch een schrikbeeld voor de oprechte liefhebbers van de parlementaire democratie, Van Thijn voorop. Hij waarschuwde dat de Nederlandse waaierdemocratie door verdere versplintering net als de Franse zou gaan ontaarden in een ‘Tangdemocratie’ waar het politieke midden zou worden samengeperst door partijen die het parlementaire systeem verwierpen. Nederland zou daartegenover, door een proces van gematigde polarisatie, de vorm moeten aannemen van een ‘penduledemocratie’ om fatale verharding aan de flanken te vermijden. Zo ver kwam het niet, maar in ons land ging het stelsel zich toch meer gedragen als het Britse (en het Duitse) dankzij de afwisseling in coalities van PvdA en VVD die elkaar jaren lang formeel van samenwerking uitsloten. Regeren door de christendemocratie in het midden bleef onvermijdelijk, maar zij moest wel telkens kiezen. Nederland kreeg daardoor vanaf de jaren zestig trekken van een penduledemocratie. Sinds 1994 heeft opnieuw versplintering en vluchtigheid in het kiesgedrag toegeslagen: ten koste van de twee grote volkspartijen, het CDA en de PvdA. Het terrein werd opgevuld door populistische partijen, zoals LPF, PVV en FvD. Met andere woorden, de profetie van Van Thijn was dus bezig, met enige vertraging, uit te komen: een ‘waaierdemocratie’ die als vanzelf ontaardt in een ‘tangdemocratie’. Toch blijkt die conclusie (die ook ik al had getrokken [2] voorbarig. Ten koste van de steun aan de extreme flanken treden nu twee partijen op, met de belofte van succes op 22 november, die je met geen mogelijkheid als extreem kan betitelen en die juist hartstochtelijk pogen het midden van het politieke spectrum te bezetten. Zij varen weliswaar op het ongenoegen van veel kiezers, maar waken ervoor de democratische rechtsstaat op het spel te zetten. Dat geldt voor de BBB van Caroline van der Plas, die onmiskenbaar een constructieve rol heeft gespeeld in de vorming van provinciale bestuurscolleges. Het geldt nog sterker voor Nieuw Sociaal Contract, dat alle trekken vertoont van een plaatsvervangende christendemocratie. Onze ‘Waaierdemocratie’ blijkt dus niet per se te leiden tot samenpersen van het democratische midden, maar waarschijnlijk juist tot verbreding daarvan. Zeker is het niet, maar partijen als PVV en FvD verliezen aan aanhang en het lot van de twijfelpartij SP is evenmin rooskleurig. Is dat reden om met een gerust gemoed naar de komende verkiezingen uit te kijken? Ja en nee. Ja, voor zover er van een bedreiging van de parlementaire democratie geen sprake is ondanks de ‘waaierdemocratie’ die Nederland meer dan ooit is. Nee, omdat de uitwaaiering over zoveel partijen een bedreiging vormt voor het vermogen van het parlementaire bestel tot presteren. Terwijl de vraagstukken die om een oplossing vragen juist veel vermogen tot prestatie vragen. De ‘Tangdemocratie’ is nog niet echt geweken; Van Thijns profetie is nog niet echt gelogenstraft. Noten: [1] Ed. van Thijn, ‘Van partijen naar stembusakkoorden’, in: E. Jurgens e.a., Partijvernieuwing? Open Brief 2, Amsterdam: Arbeiderspers 1967, 54–73. [2] Joop van den Berg, Humeurig volk, verkrampte politiek en hoe het anders kan, Amsterdam: Prometheus 2022, 17–23. Dit artikel verscheen eerder bij het Montesquieu Instituut.

Door: Foto: Ed van Thijn foto Ron Kroon - Anefo, CC0, via Wikimedia Commons.
Foto: Sebastiaan ter Burg (cc)

Democratie vernieuwen: iets minder geloof en wat meer argumenten graag

OPINIE - Als we niet oppassen stijgt het gesprek over lokale democratie op wegens gebrek aan zwaartekracht, stellen Menno Hurenkamp en Evelien Tonkens. Leuke voorbeelden zijn goed, maar vergelijking van wat werkt en wat niet is beter. En dat laatste gebeurt amper, ook niet in het laatste nummer van het Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken.

Sommige mensen hebben grote monden, andere grote hersenen en weer andere grote portemonnees. En die kenmerken overlappen ook nog eens vaak. Is het niet fijn voor iedereen die geeft om vrijheid, broederschap én gelijkheid dat deze categorie mensen flink in de wielen gereden wordt door instituties en hun perfide handelingen zoals regels verzinnen en handhaven? Zeker nu we uit zo’n beetje al het vergelijkend economisch, sociologisch en politicologisch onderzoek van de afgelopen jaren leren dat de ongelijkheid in termen van geld, macht en invloed eerder groter dan kleiner wordt?

Het laatste nummer van het Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken over ‘De haperende lokale democratie’ denkt echter een andere kant op. Het bevat gevalsbeschrijvingen van lokale experimenten en pleidooien om vooral door te gaan met het vervangen of tenminste aanvullen van de representatieve democratie. Maar geen evaluaties op basis waarvan bestuurders, burgers of politici lokaal hun eigen afwegingen kunnen maken. Dat is een gemiste kans.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Naar een nieuwe samenleving

Waarin de architect Aad Breed uitlegt dat economische groei niet in ons belang is en een pleidooi houdt om alle werklozen aan een bijzonder project te laten werken.

Op 12 september gaan we naar de stembus. Democratisch kunnen we dan uitsluitend kiezen voor economische groei. Dat is raar. We beseffen nauwelijks dat economische groei de werkloosheid en armoede op de wereld zal vergroten. Sterker nog, economische groei leidt naar de ondergang van de democratie, de sociale voorzieningen en het milieu.

Een minimale eis om te bestaan is de individuele beschikking over kernproducten zoals een fatsoenlijke woning, voldoende voedsel, kleding. Daarnaast, maar niet echt nodig, is het aangenaam als de we tot op zekere hoogte kunnen beschikken over pretproducten.   

Om onze sociale zekerheid te garanderen, hebben mensen de keuze uit twee soorten economie met beide een  arbeidsplicht die veertig tot vijftig jaar duurt.

Ten eerste kunnen we een samenwerkingseconomie omarmen. Hierin zijn alle productiemiddelen in handen van de overheid. De overheid bepaalt dan wat wordt geproduceerd en geconsumeerd. Het streven is voor iedereen een gratis woning, voedsel en kleding door een goede samenwerking, waarbij eigenbelang geen rol speelt. Deze vorm van economie is mislukt, vanwege de slechte kwaliteit en kwantiteit van de producten als gevolg van de afwezigheid van concurrentie en eigenbelang.
Ten tweede is er de concurrentie-economie, waarin alle productiemiddelen in handen zijn van vrije ondernemers. Die produceren in concurrentie en uit eigenbelang alleen die producten waarvoor consumenten zijn die die producten kunnen en willen betalen. Het streven is voor iedereen minimaal een betaalbare woning en voldoende voedsel en kleding. Deze vorm van economie produceert echter bij dezelfde arbeidsplichtige periode steeds grotere hoeveelheden zeer kwalitatieve producten, waarvoor steeds minder arbeiders nodig zijn. Deze vorm van economie functioneert alleen als zowel de productie als de consumptie jaarlijks groeit.

Foto: copyright ok. Gecheckt 21-02-2022

KSTn | Evaluatie onderbouw voortgezet onderwijs

In 2006 is een wet ingevoerd die “bestuurlijke vernieuwing” in de onderbouw van het voortgezet onderwijs mogelijk maakte. De lessen geleerd hebbende wilde de overheid dit keer niet inhoudelijk bepalen hoe het onderwijs moest veranderen, maar gaf ze alleen maar de bestuurlijke “ruimte” en wat “kerndoelen”. Spannend!

Maar wat is er van terecht gekomen tot nu toe? Deze week lag daarover een dik evaluatierapport tussen de stapel kamerstukken. En, hoe zeg je dat netjes, het is prut. Samenvattend, de prestaties zijn niet toegenomen (zelfs op paar punten afgenomen), de kerndoelen worden niet echt gebruikt en de werkdruk is ook niet veel lager.

Lees gerust hoofdstuk 5 van het rapport, daar staat het met veel woorden in. Men probeert het nog te verbloemen door te praten over verschuivingen in profielen die een goede vergelijking moeilijk maken en door te wijzen op het toegenomen enthousiasme van leerlingen en docenten. Maar uiteindelijk is het oordeel toch gewoon negatief.

Wat maakt dat “vernieuwingen” in het onderwijs steevast uitdraaien op “verslechteringen”? En als dit een wetmatigheid is, waarom gaan we dan niet eens wat “verouderingen” doorvoeren.
Ja, ja, ik weet het, als overtuigd progressief is dat vloeken in de kerk. Maar soms…..

Vreemd genoeg kon ik nog niets vinden over dit rapport in de media. Wel over ballonnetje zoveel over “excellente scholen“.
 
 
En ik ga weer over tot de orde van de dag.
KSTn = Selectie uit recente KamerSTukken.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

KSTn | Herziening grondwet

Treurig stukje vandaag. Vorig najaar presenteerde, na 2 jaar broeden, de staatscommissie Grondwet aanbevelingen voor de modernisering van die Grondwet. De regering heeft daar een jaar over mogen nadenken. Uitkomst: bijna alles in de prullenbak.

De volgende veranderingen worden dus niet doorgezet als het aan de regering ligt:
Toevoegen van een algemene bepaling (preambule). Dat zou een aansprekende inleiding moeten zijn over wat Nederland is en waar de grondwet voor staat. Naar de prullenbak (blz 7).

Aanpassen beperkingssystematiek. In NL mogen bij wet uitzonderingen op de grondwet gemaakt worden, mits gemotiveerd. Voorstel was om dit wat verder in te perken door bijvoorbeeld vast te leggen dat die wetten niet tegen de basis van de grondwet mogen ingaan. Naar de prullenbak (blz 8).

Verder waren er een reeks voorstellen om zaken uit internationale verdragen ook te verankeren in de grondwet. De belangrijkste daarbij waren opneming recht op eerlijk proces en algemeen recht op toegang tot de rechter. Naar de prullenbak (blz 9).

En tot slot adviseerde de staatscommissie om de artikelen 7 (vrijheid van drukpers), 10 (eerbiediging van de persoonlijke levensfeer en de bescherming van persoonsgegevens) en 13 van de Grondwet (brief-, telefoon-, en telegraafgeheim) aan het digitale tijdperk aan te passen. 7 en 10 naar de prullenbak, alleen 13 is een optie (blz 10).

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Het verhaal achter de tweets: het CDA pakt het onderwijs aan

GeenCommentaar heeft ruimte voor gastloggers. Vandaag Chris Aalberts met de zevende in een serie analyses van politieke tweets.

Twitter!

Nog maar een paar jaar geleden was er een parlementair onderzoek naar de vernieuwingen in het voortgezet onderwijs, ook wel bekend als de commissie Dijsselbloem. De commissie kwam met vernietigende conclusies: de overheid had haar taak de kwaliteit van het onderwijs te waarborgen ernstig verwaarloosd. Destijds riepen alle partijen in koor dat ze het ‘helemaal anders’ zouden gaan doen.

Dat waren alle partijen massaal vergeten toen de Minister van Onderwijs, Marja van Bijsterveldt, deze week haar plannen voor het voortgezet onderwijs ontvouwde. CDA, VVD en PVV steunen de minister in haar plan meer aandacht te gaan besteden aan Nederlands en Engels, en het aantal profielen op HAVO en VWO te gaan verminderen tot twee: alfa en bèta. Het plan kwam naar buiten op de dag waarop een internationale ranglijst liet zien dat Nederlandse leerlingen het internationaal steeds slechter doen. Nederland valt voortaan buiten de top tien.

Onderwijspartij CDA
Het CDA doet haar best te laten zien dat het haar menens is met het onderwijs. De partij mist een duidelijke profilering, en onderwijs lijkt een goed thema om die leegte te vullen. CDA-Kamerlid Jack Biskop op Twitter: “Alle telefoontjes vanochtend gaan over de onderwijsplannen van van Bijsterveldt. Ze zet de ingezette lijn door: basis op orde, lat omhoog.” En later: “Bij mondelinge vragen nog eens benadrukt dat voor het volgen van de effecten van beleid wachten op Pisa-onderzoeken niet het enige kan zijn.” Met andere woorden: met het CDA was de kwaliteit van het onderwijs al op orde, en nu gaat het CDA Nederland in sneltreinvaart opstoten in de vaart der volkeren.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Politieke bestel op de schop?

GeenCommentaar heeft ruimte voor gastloggers. Vandaag een stuk van Stefan Vermaat.

Maurice de Hond (Wikimedia CommonsMarcdehond)

In een opiniestuk in de Volkskrant roept Maurice de Hond op tot een ingrijpende verandering van het politieke bestel. Om dit te kunnen doorbreken roept hij op tot een extraparlementair kabinet met snuggere mensen die niet per se aan een partij gelieerd zijn, die het onderling oneens mogen zijn en de Tweede Kamer kan buitensluiten door wetgeving direct in een referendum voor te leggen aan het volk.

Hij heeft een punt wanneer hij beweert dat de Nederlandse kiezer niet zoveel invloed heeft op het uiteindelijke beleid. Maar zijn voorstellen pakken het werkelijke probleem niet aan, omdat daarin het kiesstelsel, het enige echte moment waarop de burger zijn invloed kan uitoefenen onveranderd blijft. Zijn oproep tot het invoeren van een referendum dat moeten worden ingesteld door het kabinet zelf, zal in de praktijk nauwelijks voorkomen. Na de verkiezingen heeft de politiek het liefst zo weinig mogelijk met de burger van doen, kijk bijvoorbeeld maar naar het weinig succesvolle burgerinitiatief en zeker sinds het debacle met de Europese Grondwet. Ook zijn voorstel om te stoppen met de eenheid van het kabinet zet weinig zoden aan de dijk. Het is niet voor niks dat het kabinet met één mond spreekt en als je terugdenkt vallen de meeste kabinetten op het moment dat dat niet meer gebeurt.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Quote van de Dag: Bestuurlijke vernieuwing

[qvdd]

“Gedurende acht jaar regeringsverantwoordelijkheid (2002-2010) heeft het CDA een dure kans laten liggen om leiding te geven aan de noodzakelijke hervorming van onze (parlementaire) democratie. Als de schijn niet bedriegt, gaat het CDA hier bij de volgende Tweede Kamerverkiezingen een hoge tol voor betalen.”

Aldus oud-CDA-voorzitter Marnix van Rij die treurt om het gebrek aan bestuurlijke vernieuwing tijdens Balkenende I t/m IV. Maar leert de neergang van D66 onder Thom de Graaf en wederopstanding onder Pechtold niet dat de Nederlandse kiezer helemaal niet zit te wachten op dit soort vernieuwingen?

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.