De grootste geleerde van Nederland

[caption id="attachment_121883" align="alignleft" width="150" caption="Scaligers portret in Leiden"][/caption] Sommigen zullen Huygens, Boerhave, Van der Waals of Brouwer de grootste geleerde noemen die ooit in Nederland leefde, maar ik denk eerlijk gezegd dat de totaal vergeten Joseph Justus Scaliger (1540-1609) nog net een tikje belangrijker was. Zijn oeuvre is, net als dat van de apostel Paulus, te vergelijken met een tijdbom: in beide gevallen gaat het om ogenschijnlijk eenvoudige innovaties die pas na enige tijd leidden tot een explosie van vrijheid. In het geval van Paulus gaat het om de simpele constatering dat alle christenen onderling gelijk moeten zijn, een constatering die in de christelijke tijd steeds weer werd herhaald en eerst leidde tot verbetering van de positie van slaven en uiteindelijk tot het einde van de slavernij. De Leidse geleerde Scaliger hield zich bezig met de chronologie van de Oudheid, maakte een einde aan het autoriteitsgeloof en ontketende de secularisering van het wereldbeeld. Het probleem was al een kleine eeuw oud toen Scaliger zich ermee begon bezig te houden.

Door: Foto: Sargasso achtergrond wereldbol
Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Corroderend cultuurpessisme versus het verlichte vooruitgangsideaal

Je hoort het steeds vaker, en toch het meeste van bejaarden. Vroeger was alles beter. Toen hingen jongeren niet in de wijk, toen werd er geen afval op straat gegooid of rommel gemaakt. Toen ruimde we dat gewoon op en werkte iedereen hard. Het gaat alleen maar achteruit in dit land.

Dit doorbreekt een kernwaarde van de moderne samenleving: het ideaal van vooruitgang. De constatering dat de huidige tijd beter is dan wat er was. Dat we door technologische innovatie en culturele vernieuwing rijker, vrijer en gelukkiger worden. En het zekere vertrouwen dat de toekomst beter zal zijn dan vandaag. Dat is de kern van het verlichtingsideaal. Onze moderne cultuur is gestoeld op innovatie en emancipatie opdat de volgende generatie vrijer zal zijn dan de vorige. Dat zijn de drijvende krachten van onze cultuur: een vertrouwen in vooruitgang en verlangen naar vernieuwing. Het adagium “Sterft gij oude vormen en gedachten.” dat is de kern van onze verlichte samenleving.

Door het ideaal te propageren dat vroeger alles beter was, snijdt men juist de culturele verbinding tussen ons en vorige generaties door. Vervangt men ons verlichte vooruitgangsideaal door een middeleeuws geloof in tradities en behoud van gewoonten. Vroeger was alles beter dan vandaag. En we kunnen ons alleen maar zorgen maken over de dagen die komen gaan. Als dat zo doorgaat, acht ik het niet onwaarschijnlijk dat onze samenleving langzaam terugvalt naar een middeleeuwse staat: dat de Vikingen onze kustdorpen binnen vallen, dat slechts een op de tien kinderen de volwassen leeftijd zal bereiken, dat Nederland uitelkaar valt in tegenelkaar strijdende bisdommen, graafschappen en steden, en dat de straat vol ligt met afval, etensresten en pestlijken doe uit het raam zijn gegooid.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Voorbij het individualisme | Verlichting in de 21ste eeuw

Heeft de Verlichting het individu onterecht op de troon gezet? Hoe gaan we in deze eeuw om met kennisvergaring, rechtvaardigheid, markt en politiek? Volgens Matthew Taylor, politicus en voorzitter van Royal Society for the Encouragement of Arts, Manufactures and Commerce (RSA) is een nieuwe Verlichting noodzakelijk met als één van de belangrijkste ingrediënten: empathie. De animatie is een bewerking van een langere lezing en gaat wat van de hak op de tak. Toch interessant.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Westerse Wapens, Oosterse Despoten

We weten het. Al jaren. Vrijwel geen oorlog op aarde wordt gevoerd zonder wapens die gemaakt zijn in de verlichte Westerse democratieën, en in het transport en de handel van al dat mooie speelgoed spelen westerse handelaren en doorvoerhavens een sleutelrol. Wapenembargo’s (tijdelijk, en selectief) en deals over leveranties spelen een sleutelrol in het diplomatieke verkeer tussen westerse mogendheden en hun arabische, afrikaanse en aziatische bondgenoten – hoe breekbaar die bondgenootschappen ook zijn. Denkt u zich eens in hoeveel ellende het het laatste decennium had gescheeld als al die boeven, bandieten en assen van het kwaad niet de beschikking hadden gehad over (weliswaar verouderd, maar toch) ‘onze’ bommen en granaten.

En daar staan we dan weer, in deze verzengende Arabische lente, met onze mooie principes. We staan te kijken. En we staan te kijk. De universele verklaring van de rechten van de mens. De geneefse conventie. De democratische idealen. Het idee dat mensen gelijkwaardig zijn en recht hebben op ongestoorde en vrije expressie. Onze superieure Joods-Christelijk-Humanistische wortels. Onze renaissance. Onze wetenschappelijke revolutie. Onze moreel superieure waarden en normen. En dat die daar in het Nabije Oosten nog in de Middeleeuwen leven. Dat ze geen verlichting kennen. Dat ze daar de sharia hebben. Dat ze geen wetenschap kennen. Geen mensenrechten. Dat democratie niet samengaat met hunnie religie. Dat hunnie een achterlijke cultuur hebben.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Quote van de Dag: Verlichting

[qvdd]

“Ik snap werkelijk niet dat een partij als de VVD, die zich liberaal noemt, bij voorkeur de samenwerking zoekt met een beweging als de PVV, die niet alleen de grenzen van onze rechtsstaat opzoekt en soms wil overschrijden, maar ook zo zeer fundamenteel zondigt tegen de principes van de Verlichting.”

Job Cohen probeert nog maar eens de VVD te dwingen zich uit te spreken tegen de PVV, en zo wellicht een deel van haar electoraat te verliezen. Wederom vangt hij bot:

“We zoeken geen toenadering, maar sluiten simpelweg niemand uit.”

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Weg met God, leve de vrijzinnigheid

Vorige week werd een lezing van de Nederlandse schrijver Benno Barnard in Antwerpen verstoord. Vandaag staat in de Volkskrant een beknopte versie van deze lezing en dinsdag op zijn eigen blog de door hemzelf geselecteerde fragmenten. Een integrale versie van de tekst kon ik helaas niet vinden, maar ook deze fragmenten leveren genoeg stof tot discussie. Ik vind, als niet-gelovige, dat hij de plank zorgvuldig misslaat.

Voordat ik verder ga wil ik opmerken dat het verstoren van zijn lezing niet door de beugel kan. De discussie is al geweest, maar zeker en juist in het academische discours moet je vrij kunnen zijn je mening te uiten. Bovendien was Barnard juist blij met de verstoring omdat ‘ze hebben bewezen dat mijn kritiek op de islam terecht is’, dus ook in die zin bewijzen de ‘radicale moslims’ (let op het onderscheid met ‘de islam’) zichzelf geen dienst.

Maar wat zegt hij nu in zijn lezing? In de Volkskrant is als titel gekozen ‘Ook zonder God zijn we christelijk’ en op zijn eigen blog heeft hij aangehouden ‘Leve God, weg met Allah’. Een titel die de Volkskrant-redactie klaarblijkelijk enigszins aanstootgevend vond? Ik vind beide titels aanstootgevend, maar persoonlijk de eerste meer. Kennelijk ben ook ik christelijk volgens Barnard. Hij kan me wat eerlijk gezegd.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Minarettenverbod: Gaat het licht uit in Europa?

Ahnee, ook al in de Efteling! (Foto: Flickr/Stewart Leiwakabessy)

Gadverdamme. De verlichting heeft weer een knauw gekregen in Europa. Een stel Zwitserse angstkazen heeft tegen de uitbreiding van het aantal minaretten in het land gestemd.

De initiatiefnemer van het voorstel, de SVP/UDC, is ongeveer te vergelijken met de Nederlandse PVV en het Belgische Vlaams Belang. In de logica achter het verbod zitten – hoe typisch – flinke gaten. De partij beweert namelijk dat het land door de minaretten islamiseert en draait daarmee oorzaak en gevolg om. Minaretten hebben geen moslims tot gevolg, het is andersom. De moslims gaan niet weg als je het hen verbiedt een minaret neer te zetten, want zoals de partij zelf ook toegeeft, moslims kunnen prima hun geloof belijden zonder minaret.

Kortom: het is zuivere symboolwetgeving, het zal de geveinsde islamisering van Zwitserland geen seconde vertragen. Er zijn geen mensen die door de minaretten gedupeerd werden. En wetgeving die nergens toe dient, specifiek gericht op één religieuze groep is per definitie onderdrukkend, een pesterij. Een democratisch, vrij Europa onwaardig.

Gisteren werd het weer iets donkerder op ons continent, en helaas, ook in Nederland lopen er mensen rond die het licht uit willen doen.

En dat laten we hier niet gebeuren. Toch…?

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Weekendquote – Relativeren

Relativeren past niet bij mij. Ik vind relativeren afstompen

Aldus Fleur Agema, Tweede Kamerlid voor de PVV, vandaag in Volkskrant Magazine.
In het interview komt de gedrevenheid van mevrouw Agema goed naar voren.
Maar deze quote illustreert de bijzondere tegenstrijdigheid die de PVV in zich heeft. De PVV ziet zichzelf als de grote voorvechter van het behoudt van de Joods-Christelijke traditie. Onder die traditie valt ook de Verlichting en de rede.
In uitingen zoals hierboven blijkt echter dat dat stukje van de traditie niet zo relevant is.
Iets wat de aanhang van PVV zeer waarschijnlijk niet eens zal opvallen. Het gaat immers om die “ander” die het niet goed doet.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

GC’s Matinee: Gray en de terugkeer naar het realisme

In GC’s Zondag Matinee elke week speciaal voor uw kijkgenot een fascinerende documentaire, een spraakmakend TV-programma of een bijzonder (leuk) cabaretfragment.

Voltaire (wikimedia commons)

Filosoof John Gray gelooft niet in vooruitgang. Nou ja, zijn waarheid ligt iets genuanceerder: op het gebied van de wetenschap en technologische ontwikkeling ziet Gray inderdaad vooruitgang en ?het zou dwaas zijn om dat te ontkennen?. Maar als het om de politiek en de ethische ontwikkeling gaat, dan bestaat diezelfde vooruitgang niet. Want wat in de wetenschap kan: het overwinnen van een theorie, op basis van zuivere kennis, een concept afschaffen en vervangen, dat kan niet zomaar in de politiek en ethiek. Hij legt dit uit aan de hand van marteling, dat sinds de oorlog in Irak weer volledig teruggekeerd is.

We kunnen namelijk wel zeggen dat ?we? martelen hebben afgeschaft, net zoals we kunnen beweren dat de slavernij is overwonnen, maar die zaken zijn daarmee niet geheel weg. Eens in de zoveel tijd komen deze ethische en politieke problemen weer terug. Martelen wordt nog steeds gedaan door moderne, verlichte staten en regeringen. En dat is paradoxaal, want het ?verlichtingsdenken? leerde ons juist dat het menselijk denken vroeger niet rationeel of wetenschappelijk was, maar vooral religieus en metafysisch. In plaats van bijgeloof en mythen, werd wetenschappelijke kennis veel belangrijker. En dit zou ons enorme vooruitgang brengen. Maar, realistisch gezien: in de ethiek en de politiek hebben we te maken met ?menselijke praktijken?, menselijke tradities en emoties, kortweg: we hebben te maken met ?onvolmaakte mensen?. Hierdoor bestaat er de reële mogelijkheid dat alles wat we op het gebied van politiek hebben verworven, ook zomaar weer verloren kan gaan. Iets wat in de wetenschappelijke wereld nagenoeg onmogelijk is.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Weekendquote – Radicale romantiek

De rampspoed die Europa in de afgelopen twee eeuwen is overkomen is eerder te wijten aan een tekort dan aan een teveel aan romantiek.

Aldus Jos de Mul in zijn betoog in de Volkskrant vandaag.
Het stuk laat zich niet samenvatten. Althans, niet door mij.
Daarom gewoon nog twee quotes om u tot lezen aan te zetten:

Zonder enthousiaste bezieling vervalt een individu of een samenleving tot cynisme en nihilisme, maar zonder ironische distantie lopen de hoge idealen maar al te gemakkelijk uit op terreur.

In die zin lijkt het verlichtingsfundamentalisme onheilspellend veel op het moslimfundamentalisme dat zij bestrijdt. Als de geschiedenis ons iets leert, dan is het wel dat een dergelijke radicalisering een geheid recept is voor uitslaande branden. Ironische distantie is een uitstekend blusmiddel, vooral wanneer het zich richt op het eigen enthousiamse.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Vorige