Rijksmuseum van Oudheden Archives

Foto: Sierplaat uit Luristan ((c) Rijksmuseum van Oudheden, Leiden) copyright ok. Gecheckt 29-09-2022

KoZ | Een schijf uit Luristan

5 mei 2019 , 08:00 , door Jona Lendering

ACHTERGROND - Peter, die u elke zondag trakteert op KoZ, is even afwezig en ik neem het even over. En omdat ik oudheidkundige ben, neem ik u mee naar dé kernvraag bij al die ouwe meuk: is het spul wel echt? Simpel gezegd, al zolang er oudheidkundigen zijn, zijn er slimmeriken die oudheden vervalsen. Sterker nog, de oudheidkunde is als wetenschap ontstaan dankzij vervalsingen, maar dat is een heel ander verhaal.

Ik neem vandaag één voorbeeld, te vinden in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden: deze bronzen schijf.

Sierplaat uit Luristan ((c) Rijksmuseum van Oudheden, Leiden)

Die is in 1943 verworven bij een handelaar in oudheden en zou afkomstig zijn uit Luristan, zeg maar West-Iran. Daar is in de eeuwen tussen pakweg 1000 en 600 fantastisch edelsmeedwerk vervaardigd: bijlen, kleine schijven met afbeeldingen, dolken, en zo voort. De schijf in het RMO, zo groot als een langspeelplaat, is een unicum: er zijn geen voorwerpen bekend die erop lijken. Middenin is een soort schildknop, en daarom heen zijn drie jachtscènes afgebeeld (een man die rijdt op een stier, een boogschutter en een leeuw, een man die twee steenbokken vasthoudt) en een troonscène, waarin een vorst zo’n steenbok wordt aangeboden.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Mededeling

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Mededeling

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Foto: Delacroix, De dood van Sarsanapalos (Wikimedia Commons)

De waarde van de humaniora

24 april 2018 , 08:00 , door Jona Lendering

COLUMN - Het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden heeft “met ruime meerderheid van stemmen” een wedstrijd gewonnen die was uitgeschreven door Museumtijdschrift: wat was voor de stemmers de favoriete expositie? De expositie over Nineveh dus. Een ronkerig persbericht roept van alles (“brengt een streek die bijna dagelijks negatief in het nieuws is nu eens op een positieve manier onder de aandacht”) maar het is wel degelijk fijn om te lezen.

Om te beginnen dus omdat de expositie een streek die bijna dagelijks negatief in het nieuws is, op een positieve manier onder de aandacht heeft gebracht. Dat mag dan een cliché zijn, het is wel waar. Er zijn echter nog twee andere redenen. Eén: deze expositie was belangrijk.

Nineveh, het anti-Athene

Mensen denken, voor zover ik weet, allemaal in termen van “wij” en “zij”, waarbij beide termen soms breed en soms beperkt zijn. En ze zijn nu eens neutraal en dan weer liefhebbend of hatelijk. Dát je denkt in tegenstellingen mag dan universeel zijn, de door jou gebruikte matrix is cultuurgebonden. Een voorbeeld is de door veel West-Europeanen herkende tegenstelling tussen Oost en West, die ook die is tussen barbaars en beschaafd. Eén van de oudste voorbeelden daarvan is Herodotos van Halikarnassos, die de Perzische Oorlogen niet alleen beschouwde als een conflict tussen Grieken en Perzen maar ook als een conflict tussen enerzijds vrije burgers die gehoorzaam waren aan de wet en anderzijds slaven die gehoorzaamden aan een grillige despoot.

Foto: copyright ok. Gecheckt 01-03-2022

Kunst op Zondag | Nineveh en Assyrië

17 september 2017 , 08:00 , door Jona Lendering

ACHTERGROND - Kort na de Arabische Lente begon het plunderen. Eerst in Egypte, daarna in Libië, met de opkomst van ISIS ook in Syrië en Irak. U hebt beelden gezien van de moedwillige verwoesting van het museum in Mosul. Misschien zou de schade minder groot zijn geweest als er geen helers waren geweest die Egyptische papyri, Libische sculptuur, Syrische sierraden of Iraakse kleitabletten hadden gekocht; misschien zou de schade minder groot zijn geweest als de wetenschappers zich zouden hebben gehouden aan hun eigen gedragscodes; vrijwel zeker zou de schade beperkt zijn gebleven als de autoriteiten de wet wat meer hadden gehandhaafd.

Helaas: de schade is er. Maar je kunt iets terug doen. Om te beginnen: het bewustzijn vergroten dat de westerse beschaving (wat dat ook moge zijn) niet begint in Griekenland en Rome, maar dat daaraan iets is voorafgegaan. Als de Amerikaanse soldaten die Bagdad in 2003 bevrijdden beter zouden hebben geweten dat het oosterse erfgoed werelderfgoed en dus ook Amerikaans erfgoed is, zou wellicht het museum aldaar niet zijn geplunderd. Om de vertrouwdheid met het Nabije Oosten iets te vergroten, hebben we op Sargasso Daan Nijssen gevraagd elke vrijdag een stukje te schrijven over het culturele erfgoed waarvan we zijn beroofd. En ik ben blij dat het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden vanaf 20 oktober een grote expositie over Nineveh aanbiedt – de stad die tegenwoordig Mosul heet en ooit hoofdstad was van het eerste oosterse wereldrijk, Assyrië.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Mededeling

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Mededeling

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: Joan (cc)

Kunst op Zondag | Rijksmuseum van Oudheden

13 december 2015 , 08:00 , door Jona Lendering

Ik weet niet hoe het u vergaat, maar als ik een aardige vriend heb, wil ik die aan mijn andere vrienden voorstellen. Met het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, waaraan ik deze Kunst op Zondag wijd, ben ik al vijfendertig jaar bevriend. Dan leer je elkaars sterke punten kennen en vergeef je elkaars zwakke kanten

Zwakke kanten? Ja. Eerlijk is eerlijk, het was de laatste jaren wel tijd voor een facelift. Het museum is al bijna tweehonderd jaar oud en niet alle verbouwingen blijken even verstandig te zijn geweest. Er moest bijvoorbeeld asbest worden verwijderd. Daarom is het museum enkele maanden gesloten geweest. Verschillende afdelingen zijn opnieuw ingericht, waardoor de ruimte voor tijdelijke exposities is vergroot. Dinsdag wordt het museum heropend en ik neem de gelegenheid te baat u enkele van mijn favoriete voorwerpen te tonen.

Maya en Merit

De dame en heer hierboven, Merit en Maya, waren niet de geringsten. Maya begon zijn carrière ten tijde van Echnaton (r.1353-1336), de “ketter-farao” die alleen de verering van de zonnegod Aton toestond, en was de Egyptische minister van Binnenlandse Zaken en Financiën ten tijde van farao Toetanchamon (r.1336-1327). (Maya was verantwoordelijk voor de uitvaart van deze vorst en heeft het beroemde graf dus ingericht.) Later diende hij Horemheb, de generaal die, na de chaotische laatste jaren van de Achttiende Dynastie, orde op zaken stelde en de Negentiende Dynastie stichtte.

Wees trots op oudheidkunde

16 juni 2012 , 15:00 , door Jona Lendering

Het Rijksmuseum van Oudheden moet bezuinigen. Een makkelijke keus om ‘musea vol opgegraven potten en pannen’ op de korrel te nemen. Maar het is ronduit kwalijk dat veel oudheidkundigen het belang van hun vak niet weten uit te dragen. Oudheidkunde heeft wel degelijk nut. Ook nu.

De invloedrijkste van alle in Nederland werkzame geleerden was J.J. Scaliger. Aan het einde van de zestiende eeuw onderzocht hij de chronologie van de Oudheid, constateerde dat het tijdverloop in de Bijbel incorrect was en problematiseerde daarmee de letterlijke uitleg van de Bijbel. Zo begon de Verlichting. Andere oudheidkundigen stonden aan de wieg van Darwins evolutietheorie, of boden een empirische basis voor de vooruitgangsgedachte, of droegen – minder prettig – bij aan de ideeën die de twee wereldoorlogen onvermijdelijk maakten. Ziedaar het belang van de oudheidkunde.

Het is niet erg als u nooit heeft gehoord van Scaliger. Oudheidkundigen leggen hun vak namelijk slecht uit. Goede publieksboeken zijn zeldzaam, classici maken onzinnige vergelijkingen, oudhistorici negeren het internet, archeologen overdrijven. De jaarlijkse Week van de Klassieken wordt steeds gewijd aan helden, mythologie of een andere trivialiteit. Plaatje, praatje, quizje. Niemand vertelt ondertussen hoe de oudheidkunde de moderne samenleving heeft helpen vormen.

Wie de eigen trivialiteit cultiveert, heeft geen vijanden meer nodig. Dan schep je zelf de omstandigheden waarin een staatssecretaris van cultuur de archeologie gelijkstelt aan “musea vol opgegraven potten en pannen”. Hij is niet de enige die onvoldoende is geïnformeerd. Ook wetenschappers begrijpen de oudheidkunde slecht: dat je de Bijbel niet letterlijk mag nemen, wordt bijvoorbeeld elke kerst opnieuw genegeerd als astronomen spreken over de ster van Bethlehem.

Steun ons!

Mededeling

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Mededeling

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.