Rathenau Instituut Archives

Foto: copyright ok. Gecheckt 25-10-2022

De ongeprogrammeerde journalistiek

29 maart 2012 , 08:00 , door Dimitri Tokmetzis

Ons online leven wordt gestuurd door algoritmen, architectuur en designkeuzes. Goed dat het Rathenau Instituut daar een mooi rapport over heeft geschreven. Jammer dat de Nederlandse media daar zo weinig over berichten.

In 2006 kwam de Amerikaanse jurist Lawrence Lessig met zijn baanbrekende boek Code 2.0 (hier gratis), waarin het krachtige idee uitwerkte dat code reguleert, of zoals hij het zegt, code is law. Net zoals wettende sociale interactie reguleren, reguleren techniekkeuzes ook ons gedrag. Keuzes in techniek kunnen bepaald gebruik beperken, ontmoedigen, mogelijk maken of juist aanmoedigen.

Dat speelt in onze omgeving: de techniek van de verkeersdrempel voorkomt dat je te hard rijdt en reguleert derhalve. En dat geldt in onze online omgeving. Facebook eist je echte naam als je een account afsluit en maakt het daarmee onmogelijk om anoniem te blijven. Ik durf te wedden dat mensen op Facebook beleefder zijn dan op Twitter, waar anonimiteit wel mogelijk is. Het Elektronisch Patiënten Dossier werd aanvankelijk zo ingericht dat vrijwel alle hulpverleners erbij konden zonder toestemming te vragen, waardoor het erg onveilig werd en de patiënt controle over zijn data verloor. Later kwam er een variant waarbij de patiënt uitdrukkelijk toestemming moet geven. Technologische keuzen zijn dus van invloed op gedrag, maar in dit geval ook op machtsverhoudingen.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Mededeling

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Mededeling

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Liefde in tijden van DNA-tests

29 november 2011 , 15:00 , door Gastauteur

Rathenau-onderzoeker Lotte Asveld fantaseert over de toekomst van DNA-tests in deze nieuwe aflevering over Intieme Technologie van het Rathenau Instituut.

Ik loop naar zijn werkkamer, til mijn hand op om aan te kloppen, laat mijn hand weer zakken. Loop weg. Nee, halverwege de gang draai ik mij weer om. Vastberaden nu. Ik ga kloppen.

“ Jaha”, klinkt het onwelwillend aan de andere kant van de deur. Ik stoor. Maar ik moet het vertellen. Dit is te belangrijk om alweer uit te stellen, om alweer door te schuiven naar een nog beter moment. Er is simpelweg geen goed moment voor het nieuws dat ik nu ga brengen.

Langzaam, voorzichtig, open ik de deur. “Lief?” vraag ik. Een verstoorde blik mijn kant op is zijn antwoord. Overal op zijn bureau ligt papier. Ik zie hoe hij nog net GeenStijl wegklikt. Hmm, echt opschieten doet het werk kennelijk ook niet.
“ Ik moet je iets vertellen.”
“Ga zitten.”
Ik kijk rond. Er is alleen de bureaustoel waar hij op zit en dat ene krukje dat wiebelt dat we allang weg hadden moeten doen, maar dat hier nu toch nog altijd ongelukkig staat te zijn. Ik ga erop zitten.
“ Het zit zo…”, begin ik voorzichtig. Wiebel wiebel.
“Je weet toch dat ik je vertelde over die ene collega….”
Frons in zijn voorhoofd.
“Die ene, waarvan ik dacht dat hij me wel leuk vond.”
Langzaam begint er iets te dagen in zijn blik.
“Wat is er met hem?”
“Nou vorige week was toch die borrel op werk?”
“Jahaa.”
“Er is iets gebeurd toen.” Wiebel, wiebel, wiebel.
“Zo, wat dan?”
“We hebben onze DNA-apps uitgewisseld.” Zo, dat is eruit. Het ligt aan zijn voeten.
“Jullie hebben wat?”
“We hebben onze DNA apps uitgewisseld!” Ik schreeuw het bijna in zijn gezicht. Alsof hij me de eerste keer niet hoorde.
Een droog “Zo”. Meer komt er niet uit hem.
“En we bleken een hele goede match te zijn.”

Foto: copyright ok. Gecheckt 28-09-2022

De opkomst van intieme technologie

5 november 2011 , 10:00 , door Gastauteur

Vanaf heden plaatst Sargasso bijdragen van het Rathenau Instituut over intieme technologie. Vandaag de inleiding, verzorgd door ’trendcatcher’ Rinie van Est. De serie is ook te lezen op het weblog van het Rathenau Instituut over intieme technologie

Rinie van Est is ‘trendcatcher’ bij het Rathenau Instituut. Hij filosofeert over de intieme relatie tussen mens en technologie.

We’re breaking and rebuilding and we’re growing, always guessing
Never knowing
We’re shocking, but we’re nothing
We’re just moments, we’re clever, but we’re clueless
We’re just human, amusing and confusing
We’re trying, but where is this all leading?
We’ll never know

Jack Johnson (2005) “Never Know”, van de CD In Between Dreams

Mens en technologie zijn innig verbonden. De mens maakt technologie en vindt zich door die technologie constant opnieuw uit. Nieuwsgierigheid, onderzoeken, bouwen zit in ons bloed. Van holbewoners hebben we ons ontwikkeld tot flatbewoners. We halen ons eten in de supermarkt en voelen ons thuis in constructies van gewapend beton, met ingebouwd toilet en flatscreen 3DTV. Daarom typeerde de Duitse antropoloog Helmuth Plessner de mens als “van nature kunstmatig”. Onze manier van leven wordt mogelijk gemaakt door de technologie die ons omringd. Technologie bepaalt daarmee in hoge mate wie we zijn, wat het betekent om mens te zijn, zowel in fysieke als mentale zin.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Mededeling

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Ook schrijven voor Sargasso?

Mededeling

Dat kan! Sargasso is een collectief van bloggers en we verwelkomen graag nieuw blogtalent. We plaatsen ook regelmatig gastbijdragen. Lees hier meer over bloggen voor Sargasso of over het inzenden van een gastbijdrage.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Maak extra veiligheidskosten kerncentrales alvast helder

16 maart 2011 , 19:00 , door Gastauteur

Een gastbijdrage van Jurgen Ganzevles, senior onderzoeker Rathenau Instituut.

De Japanse kernramp zal de veiligheidskosten voor nieuwe kerncentrales doen stijgen. De Nederlandse overheid moet hier volstrekt open over zijn, wil het de plannen voor een tweede kerncentrale overeind houden.

De discussie over kernenergie staat weer op scherp. Het debat is emotioneel geladen. Duitsland reageerde impulsief, door oude kerncentrales acuut te sluiten. Maar juist in tijden van oplopende emotie is genuanceerde besluitvorming gewenst, ook in de discussie over een vergunning voor een tweede kerncentrale in Nederland.

Pas op de plaats
Een verstandige overheid bereidt zich alvast goed voor op de volgende fase in de discussie. Na een eerste reactie lijken parlementariërs, milieuorganisaties en ook ministers pas op de plaats te maken. Niemand kan de gevolgen in Japan overzien. Mensen die nu pleiten tegen kernenergie krijgen het verwijt politiek te bedrijven over de ruggen van de Japanse slachtoffers. Voorstanders die nu te ongenuanceerd zijn, roepen het verwijt op de gevolgen te bagatelliseren. Niemand kan het in deze fase goed doen. Paradoxaal genoeg geeft deze verwarring juist de overheid de rust om het huiswerk op orde te maken.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Tijd voor een ICT-autoriteit

6 februari 2011 , 08:00 , door Gastauteur

Deze gastbijdrage is van Mirjam Schuijff, onderzoeker Technology Assessment van het Rathenau Instituut.

Van iedereen worden talloze gegevens opgeslagen in databases. Je naam en adres staan in de gemeentelijke basisadministratie. Wat je lichamelijk of psychisch mankeert en welke medicijnen je daarvoor slikt, staat in het elektronisch patiëntendossier. Waar je in- en uitcheckt met de OV-chipkaart is opgeslagen in de centrale database van Trans Link Systems, de verenigde vervoersbedrijven. Dit zijn slechts enkele voorbeelden; de gemiddelde persoon staat in zo’n 250 tot 500 digitale databestanden.

In het rapport Databases. Over ICT-beloftes, informatiehonger en digitale autonomie onderzoekt het Rathenau Instituut een aantal databestanden. Er blijkt zoveel mis met de gegevens, de beveiliging en het inzage- en correctierecht van de burger dat wij pleiten voor structureel toezicht op het ontwerp van databases bij de overheid en het bedrijfsleven. Ook is toezicht nodig op het gebruik van die databases. Hier illustreren we met een aantal problemen waarom dat toezicht hard nodig is.

Enorme datahonger
De overheid en het bedrijfsleven hebben een enorme datahonger. In het digitale tijdperk is het veel gemakkelijker dan vroeger om grote hoeveelheden gegevens te verzamelen, te analyseren of te bewaren. Vaak wordt méér informatie verzameld dan nodig voor het doel waarvoor de database in het leven is geroepen. In de gedigitaliseerde dossiers van de jeugdgezondheidszorg is ruimte voor meer dan 1.000 gegevens over een kind en zijn sociale omgeving. Met statistische modellen kunnen die gegevens worden doorzocht om te bepalen welk kind een ‘mogelijk probleemkind’ is. Zo’n kind krijgt een bijbehorende classificatie. Los van het feit dat de statistische analyse tot foute uitkomsten kan leiden, is het onduidelijk welke gegevens leiden tot welke risicoclassificatie. Is een kind een risicogeval als de ouders gescheiden zijn, het in een bepaalde wijk woont, de vader aan de drank is, het niet goed gaat op school, van boksen houdt, of het een brilletje heeft? Wat zijn echte risicocriteria? Aan hoeveel criteria moet het voldoen? En welke dan? Sommige ouders vullen vragenlijsten van het consultatiebureau of de schoolarts, die soms hele gevoelige onderwerpen betreffen, niet in omdat ze niet weten wat er met die gevoelige informatie gebeurt. Wie ziet de antwoorden? Welke gevolgen kan zo’n lijst hebben voor hun kind? Voorafgaand aan een beslissing om een digitaal dossier op te stellen of uit te breiden, moet er eigenlijk zijn vastgesteld welke gegevens echt nodig zijn: select before you collect.

Steun ons!

Mededeling

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Doe het veilig met NordVPN

Mededeling

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

De ethische robot

26 november 2010 , 08:00 , door Gastauteur

Martijntje Smits is techniekfilosoof en werkt bij het Rathenau Instituut onder andere aan het project Sociale Robots. Het stuk staat ook op het blog van het instituut.

robot Een ethische robot. Die claimen de Amerikaanse filosoof Susan Anderson en haar man, de computerwetenschapper Michael Anderson onlangs te hebben gemaakt en geprogrammeerd. De robot controleert of patiënten hun medicijnen innemen en beslist of hij een arts waarschuwt als ze dat niet doen. Maar kun je hier echt van een ethische robot spreken?

Ethiek gaat vaak over kiezen, over het maken van een keuze in een situatie waarin er een keuze gemaakt moet worden tussen verschillende waarden. Dat noemen we een morele keuze en de hamvraag voor de ethicus lijkt dan wat de goede, meest optimale keuze is. Veel ethici zijn op zoek naar principes die toepasbaar zijn in lastige, dubbelzinnige situaties. De discussie tussen ethici spitst zich vervolgens toe op de vraag of zulke algemene principes wel te vinden zijn. Zijn die dubbelzinnige situaties wel vergelijkbaar, hoe belangrijk zijn particuliere omstandigheden daarbij? En zijn de relevante waarden wel tegen elkaar af te wegen? Wat is de rol van emoties, stemmingen en passies bij het vormen van een afgewogen inzicht in de situatie en in de nood van de ander?

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Het Rathenau Instituut kletst

20 augustus 2010 , 13:00 , door Gastauteur

GeenCommentaar heeft ruimte voor Gastloggers. Vandaag is dat Miko Flohr over de stand van de Nederlandse wetenschap.

Via Sargasso vond ik juist het jaarverslag van het Rathenau-instituut waarin een stuk staat over de positie van het Nederlandse universitaire onderzoek ten opzichte van het buitenland. Het Rathenau Instituut is een onderdeel van de KNAW en een door de overheid bekostigde wetenschappelijke organisatie die werkt op het spanningsveld tussen wetenschap, samenleving en politiek. Het jaarverslag van het Rathenau instituut is ontvangen door alle kamerleden, en dus een belangrijk uitgangspunt bij het doorhakken van politieke knopen omtrent de wetenschap (klik). Het is dan ook buitengewoon jammer dat er een paar pertinente onwaarheden en uitermate onverstandige adviezen in staan, die de positie van wetenschappers nog verder onder druk kunnen zetten dan die nu al staat en ertoe kunnen leiden dat het voor universiteiten nog moeilijker wordt om talent vast te houden dan het nu al is.

Ingezet wordt de immer effectieve retorische truc van de snel naderende donderwolk: Nederland heeft de laatste decennia, met relatief weinig geld, een voortrekkersrol gespeeld, maar we worden nu door het buitenland ingehaald en De Ondergang Dreigt. Maatregelen zijn noodzakelijk. Ik citeer:

Op de eerste plaats zou de beoordeling van het Nederlandse onderzoek meer kunnen worden gekoppeld aan de financiering. ?De geldstromen zijn nu niet afhankelijk van de kwaliteit van het wetenschappelijk onderzoek: wij koesteren gelijkheid. Daardoor is het moeilijk om in internationale rangschikkingen tot de topscoorders te gaan behoren. De concurrentie tussen universiteiten mag best toenemen ? dat gebeurt in het buitenland al heel duidelijk.?

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

Mededeling

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Mededeling

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.