Wat kunnen we leren van Joker

Een gastbijdrage van Floris Schleicher. die ook schrijft op {tussenwoord} en Joop.nl. De nieuwe hitfilm Joker bevat terechte maatschappijkritiek voor wie verder dan de oppervlakte kijkt. De analyse van Sid Lukkassen is exemplarisch in haar onvermogen dit daadwerkelijk te doen. Ze hangt van de halve waarheden en hele misvattingen aan elkaar. Het is belangrijk dat we de waarheden van de misvattingen onderscheiden en om over de waarheden verder te denken.  Doorgeslagen individualisme Volgens Lukkassen kunnen we in Joker een radicale kritiek zien op het moderne individualisme. Hiervoor biedt de film inderdaad aanknopingspunten. De analyse en oplossing die Lukkassen voorstelt kloppen echter van geen kant. Gek genoeg ziet Lukkassen helder de maatschappelijke problemen in de film.

Door: Foto: AntMan3001 (cc)

Closing Time | The Age Of Self

Het kwam door het stuk, de recensie van Jos van Dijk afgelopen week hier op Sargasso: klasse. Dat woord zette een muziekje aan in mijn hoofd ‘they say the working class is dead, we’re all consumers now.’ Uit welke song kwam dat fragment? Gelukkig wist Google precies wat ik zocht: The Age Of Self, van Robert Wyatt, van de elpee Old Rottenhat uit 1985.

En The Age Of Self is een erg dansbaar nummer, ik dacht zelfs wat gelijkenis te horen met La Vie En Rose, uitgevoerd door Grace Jones uit 1977. Handig gedaan, zo doe je dat dus: je maakt een heel vlot dansbaar nummer en daar zet je je scherpe tekst op. En sneer je nog naar het bedrijf Rio Tinto. En ben je waarschijnlijk nog te horen daarmee in discotheken. Robert Wyatt heeft een kritische kijk op wereld en de maatschappij en weet het pakkend te brengen. Waar vind je zoiets nog tegenwoordig?  De rap, de hiphop, spoken word?

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: Matthew Grapengieser (cc)

Betekenis van “zomaar een grapje”

ANALYSE - Humor is niet alleen lachen, gieren, brullen. Het kan ook op een pijnlijke manier maatschappelijke gevoeligheden in een samenleving blootleggen.

In een diverse samenleving zit je met een grapje al snel in de verkeerde hoek, zeker wanneer het over minderheden gaat. Of een grap wel of niet kan vindt cultuursocioloog prof. dr. Giselinde Kuipers (UvA) niet zo’n interessante vraag. Zij onderzoekt welke mechanismen er schuilgaan achter het maken van een grap. “Humor is een machtig middel,” zegt Kuipers. Een grap dwingt mensen direct positie in te nemen: je lacht wel of je lacht niet. Wie niet kan lachen om (soms beledigende) grapjes, heeft dan al snel “geen gevoel voor humor”, terwijl grappen wel degelijk serieuze effecten kunnen hebben. Door te lachen stellen we een norm over wat geaccepteerd wordt en wat niet.

Grappen leggen maatschappelijke breuklijnen bloot

Elk grapje bezit een kern van waarheid, klinkt de bekende uitdrukking. Dat wil zeggen dat grappen over een bepaald onderwerp niet zomaar uit de lucht komen vallen. Ze gaan vaak over dingen die we heel belangrijk vinden. In het Nederlandse publieke debat zijn gevoelige onderwerpen op dit moment bijvoorbeeld etniciteit en gender.

Neem de grap die René van der Gijp in het voetbalpraatprogramma Voetbal Inside maakte eerder dit jaar. Met blonde pruik en tijgerjurk zei hij in het vervolg als Renate aangesproken te willen worden. Dit naar aanleiding van een eerdere publieke coming out van een Vlaamse journalist als transgender. Vele boze reacties waren het gevolg. Een typisch “humorschandaal”, zegt Kuipers, waarbij de scheidslijnen in de Nederlandse samenleving op het gebied van gender bloot komen te liggen. De grap van Van der Gijp kan mensen sterk verdelen, omdat iedereen gedwongen wordt positie in te nemen. Kuipers: “Humor versterkt tegenstellingen en is niet de manier om een gepolariseerde samenleving dichter bij elkaar te brengen.”

Foto: photographymontreal (cc)

Met idealen alleen komen we er niet

ANALYSE - Seksisme. migratie, basisinkomen, democratie en referenda. In de serie “Tegen de stroom in” spreken wetenschappers, experts en opiniemakers over oude zorgen en nieuwe oplossingen. Wanneer zijn die succesvol? Welke rol speelt geld en neoliberaal denken daarin? En verliest elke stroming uiteindelijk aan kracht en relevantie? Vandaag: Sociale bewegingen zijn er in allerlei vormen, maar allemaal strijden ze voor verandering in de samenleving. In hoeverre zij hun doelen weten te realiseren is afhankelijk van de ruimte die ze krijgen.

In de inmiddels bekende en beruchte HJ Schoo-lezing van 2017 stelt CDA-leider Sybrand Buma dat er een verwatering van de Nederlandse cultuur dreigt door de komst van immigranten en vluchtelingen. Om dat tegen te gaan wil hij onder andere invoeren dat kinderen op basisscholen verplicht het Wilhelmus zingen. Is zijn angst terecht en staat de ‘Nederlandse cultuur’ echt onder druk? De afgelopen jaren is er inderdaad vanuit verschillende hoeken een maatschappijkritisch geluid te horen geweest. Denk bijvoorbeeld aan de protesten en discussies over zwarte piet en de felle reacties daarop.

Toch zijn we volgens maatschappijwetenschapper prof. Jan Willem Duijvendak (UvA) nog nooit zo eensgezind geweest in Nederland: ”De Nederlandse mainstream is breder en homogener dan ooit.” Tijdens zijn lezing Dwarsdenkers en Tegengeluiden op 6 september vertelde hij dat 70 tot 80% van de Nederlanders het in grote lijnen met elkaar eens is, bijv. op gebieden als abortus, het homohuwelijk en gelijke rechten voor mannen en vrouwen. Dit zijn zaken die niet eens zo heel lang geleden als controversieel werden bestempeld en inzet waren van de sociale bewegingen uit de jaren 60 en 70.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

De Mars en het vruchtbare misverstand

Deze gastbijdrage is geschreven door Patrick van der Hijden en is ook te lezen op zijn website.

In 1992 verzorgde Edy de Jongh, emeritus hoogleraar kunstgeschiedenis, de Huizinga-lezing. Inderdaad, genoemd naar de wonderlijk-geniale historicus van voor de oorlog. De titel was: Kunst en het vruchtbare misverstand. Ik heb de tekst vandaag maar eens herlezen. Want kunst en misverstanden: ze horen deze zomer bij elkaar als namiddaghitte en stortregens.

Wat is het misverstand volgens De Jongh?

‘… het met grote stelligheid beweren dat elk waardevol kunstwerk ons toeroept ons leven te veranderen, zelfs te suggereren dat het ons leven verandert, in plaats van te zeggen: zou moeten veranderen, zal veel mensen in ieder geval een eindweegs meeslepen. Het is een strategie, maar een strategie die misschien niet altijd even bewust wordt toegepast. In strikte zin is de bewering onwaar en dus kweekgrond voor misverstand, evenwel dat soort misverstand, dat mijns inzien de kwalificatie ‘vruchtbaar’ verdient, omdat het aanstekelijk werkt, de muze doet dansen en helpt het culturele vuur brandend te houden. Wie er hogere verwachtingen van heeft, mag hopen dat de vandalen zich inderdaad ooit nog eens door schoonheid uit het veld laten slaan. Erg nabij lijkt dat ogenblik niet.’