ANALYSE - Humor is niet alleen lachen, gieren, brullen. Het kan ook op een pijnlijke manier maatschappelijke gevoeligheden in een samenleving blootleggen.
In een diverse samenleving zit je met een grapje al snel in de verkeerde hoek, zeker wanneer het over minderheden gaat. Of een grap wel of niet kan vindt cultuursocioloog prof. dr. Giselinde Kuipers (UvA) niet zo’n interessante vraag. Zij onderzoekt welke mechanismen er schuilgaan achter het maken van een grap. “Humor is een machtig middel,” zegt Kuipers. Een grap dwingt mensen direct positie in te nemen: je lacht wel of je lacht niet. Wie niet kan lachen om (soms beledigende) grapjes, heeft dan al snel “geen gevoel voor humor”, terwijl grappen wel degelijk serieuze effecten kunnen hebben. Door te lachen stellen we een norm over wat geaccepteerd wordt en wat niet.
Grappen leggen maatschappelijke breuklijnen bloot
Elk grapje bezit een kern van waarheid, klinkt de bekende uitdrukking. Dat wil zeggen dat grappen over een bepaald onderwerp niet zomaar uit de lucht komen vallen. Ze gaan vaak over dingen die we heel belangrijk vinden. In het Nederlandse publieke debat zijn gevoelige onderwerpen op dit moment bijvoorbeeld etniciteit en gender.
Neem de grap die René van der Gijp in het voetbalpraatprogramma Voetbal Inside maakte eerder dit jaar. Met blonde pruik en tijgerjurk zei hij in het vervolg als Renate aangesproken te willen worden. Dit naar aanleiding van een eerdere publieke coming out van een Vlaamse journalist als transgender. Vele boze reacties waren het gevolg. Een typisch “humorschandaal”, zegt Kuipers, waarbij de scheidslijnen in de Nederlandse samenleving op het gebied van gender bloot komen te liggen. De grap van Van der Gijp kan mensen sterk verdelen, omdat iedereen gedwongen wordt positie in te nemen. Kuipers: “Humor versterkt tegenstellingen en is niet de manier om een gepolariseerde samenleving dichter bij elkaar te brengen.”