Hillen’s heli, het geweld en Plan B

In deel 1, dat gisteren verscheen, maakten we kennis met een aantal kernbegrippen uit de theorie van de rechtvaardige oorlog: de rechtvaardige reden, noodzakelijkheid en proportionaliteit. Vandaag kijken we hoe het samenspel van deze drie begrippen ons kan helpen bij het ethisch analyseren van een aantal militaire conflicten in het algemeen en de huidige aanval op Libië in het bijzonder.

Dé gerechtvaardigde reden om oorlog te voeren is zelfverdediging. Het staat staten vrij om zich te verweren tegen een aggressor, deze verdedigingsoorlog moet dan echter ook noodzakelijk zijn en proportioneel. Het enkele feit dat een staat aangevallen wordt betekent zeker niet dat elk middel gebruikt mag worden om zich te verweren. Het is onontkenbaar dat, bijvoorbeeld, de staat Israël op zich het recht heeft militaire acties te ontplooien om zich te verweren tegen de barrage van Grad-raketten die vanuit de Gazastrook op burgerdoelen worden afgeschoten. Aan de andere kant zou men kunnen argumenteren dat de zaak, hoe serieus ook, geen grootschalige militaire campagne legitimeerde: in 2008 werden meer dan 3.000 raketten op Israël afgevuurd, maar deze maakten in totaal slechts 8 slachtoffers en het Israëlische tegenoffensief was met de beste wil niet proportioneel te noemen. Operatie “Cast Lead” zou de toets der RK sociale leer  niet hebben doorstaan. Niet elk offensief wordt trouwens afgekeurd: waar overweldigende bewijzen zijn dat een aanval op korte termijn zal plaatsvinden kan de bedreigde partij het initiatief in handen nemen: de Zesdaagse Oorlog valt waarschijnlijk dus wel onder de stringente eisen van de theorie van de rechtvaardige oorlog.

Vrede is niet slechts het ontbreken van wapengeweld, niet eenvoudigweg een periode waarin de Tomahawks in hun silo’s blijven. Vrede is bovenal een relationele, sociale en internationale waarde die niet losgezien kan worden van de waardigheid van de menselijke persoon en een rechtvaardige nationale en internationale orde. In die zin is er in Libië geen staat van vrede geweest die plotseling doorbroken werd door de Franse, Britse en Amerikaanse interventies die volgden op Veiligheidsraadresolutie 1973.

Dat wil echter niet zeggen dat het militaire ingrijpen van deze en vele andere landen te verdedigen is volgens de breed aanvaarde theorie van de rechtvaardige oorlog, zoals geformuleerd binnen de intellectuele tradities van de Rooms-Katholieke Kerk. Integendeel: we zouden ons moeten laten leiden door deze inzichten en met uiterste scepsis en voorzichtigheid spreken over de mogelijkheden om gewapende conflicten met nog meer geweld te beslechten.

De Katholieke Sociale Leer, waarvan de theorie van de rechtvaardige oorlog een onderdeel is, wordt gedreven door een uiterste afkeer van militair geweld. Het inzetten van een gewapende macht is aan de strengste voorwaarden gebonden. De Pausen zijn hier altijd duidelijk over geweest: Leo XIII sprak over oorlog als “gesel” die over de naakte ruggen van de mensheid gaat, en de grote Paus Johannes Paulus II was ook volstrekt duidelijk in zijn standpunten. Hij noemde oorlog “een avontuur zonder terugkeer” en ontmaskerde het geweld door te zeggen dat “het (…) vernietigt wat het beweert te verdedigen: de waardigheid, het leven, de vrijheid van menselijke wezens”.