Jodendom Archives

Foto: copyright ok. Gecheckt 24-10-2022

Jodenbekering

4 maart 2017 , 11:00 , door Jona Lendering

RECENSIE - Gisteren is in Nijmegen Ewoud Sanders gepromoveerd, die u wellicht kent als de journalist die elke week op de achterpagina van het NRC Handelsblad een leuk stukje schrijft over de geschiedenis van deze of gene uitdrukking. Hij kan daar zoveel over vertellen omdat hij beschikt over een enorme database van gedigitaliseerde boeken, waaronder titels die nog niet aanwezig zijn in de Digitale Bibliotheek der Nederlandse Letteren. Ik ken niemand – full disclosure: ik ken hem dus – die beter begrijpt hoe digitalisering de zoektocht naar informatie van karakter heeft doen veranderen. Sanders zijnde Sanders heeft hij ook dáár leuk over geschreven: Slimmer zoeken op het internet.

Zijn zoekvaardigheid moet de nieuwe doctor in de neerlandistiek van pas zijn gekomen bij het schrijven van zijn proefschrift, dat is gewijd aan christelijke jeugdliteratuur over “jodenbekering”: verhalen dus over joodse kinderen die het christendom als religie aanvaarden. Wie mocht denken dat zulke boekjes zeldzaam zijn of behoren tot een ver verleden, vergist zich: Sanders brengt niet minder dan zevenenzestig protestantse en dertien katholieke verhalen in beeld, en de jongste (Izaks zoektocht naar de Vredevorst door C. van Rijswijk) dateert uit 2014. Het jaar erna verscheen de zesde druk van M.H. Karels-Meeuses De zoektocht van Lea, dat gewoon leverbaar is. Het genre is springlevend.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Mededeling

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Mededeling

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022 copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

De kanarie in de kolenmijn vliegt een voorspelbaar rondje

12 december 2016 , 08:00 , door Prediker

Hanneke Groenteman op zoek naar antisemitisme: zo laat zich het format van het nieuwe EO-programma ‘De kanarie in de kolenmijn‘ samenvatten.

Volgens mij hadden de makers daar eigenlijk Esther Voet bij bedacht: het programma is in ieder geval op haar lijf geschreven, en Voet is een vaste EO-commentator in dat radioprogramma van Tijs van den Brink. Maar Esther had vermoedelijk andere dingen te doen. Hoe dan ook kwam Groenteman in een kant en klaar programma terecht, zo onthulde ze zelf.

Alle interviews waren aldus al geregeld, het draaiboek lag al klaar. Aflevering twee ging over antisemitisme in Engeland. De promo maakte de kijker alvast lekker bang met een paar stevige uitspraken over de gruwel die Jeremy Corbyn heet. Hij en zijn kliek hadden het antisemitisme de Labourpartij in geloodst.

De gruwel die Corbyn heet

Nou ja, dat was althans de mening van een prominente Joodse Labour-senator in the House of Lords. Labour was altijd een partij geweest waar Joden zich veilig konden voelen, maar dankzij Jeremy Corbyn was die tijd nu voorgoed voorbij. Anderen dachten dat het wel over zou waaien, maar ‘baron’ Parry Andrew Mitchell wist wel beter.

Hij wilde nog net niet zeggen dat hij Corbyn vanuit de grond van zijn hart haatte – zeker niet nadat hij de Corbynista’s een vurige haat jegens alles wat met Israël te maken had, inclusief Joden, had toegezegd – maar dat hij Corbyn een foute man vond, was wel duidelijk.

De gedragsbioloog en de Bijbel

15 maart 2016 , 11:00 , door Jona Lendering

ACHTERGROND - Vorige week zaterdag publiceerde De Volkskrant een interview met de gedragsbioloog Carel van Schaik en de Duitse wetenschapsjournalist en historicus Kai Michel, die het joodse deel van de Bijbel hebben gelezen vanuit het perspectief van biologisch antropologen. Dat kan de moeite waard zijn – ik heb het boek niet gelezen – maar van het interview wordt een mens niet vrolijk.

De Bijbel heeft niets te maken met het woord van God, maar alles met het woord van de mens.

Duh. Teksten worden geschreven door mensen en mensen scheppen zich – als we ons tot religie beperken – goden, gebeden, mythen, rituelen, verhalen, regels. Dat geldt voor het Egyptische Dodenboek, dat geldt voor de teksten uit het oude Babylonië, dat geldt voor de Perzische Avesta, en dat geldt voor joodse religieuze teksten. Ik denk dat er onder de lezers van De Volkskrant niet één is die de geciteerde platitude niet heeft herkend.

Van Schaik licht toe dat de Bijbel werd samengesteld omdat de joodse samenleving in het reine moest zien te komen met de maatschappelijke veranderingen die het gevolg waren van het ontstaan van de landbouw. Die had de wereld nogal op zijn kop gezet en dus waren er gedragsregels, rituelen en wetten nodig. Dat is waar; het is immers een logische tautologie. De menselijke cultuur (waarvan gedragsregels, rituelen en wetten een onderdeel zijn) is nu eenmaal – met excuus voor het jargon – de extra-somatische vorm van adaptatie waarmee mensen reageren op hun veranderende omgeving.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

Mededeling

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Ook schrijven voor Sargasso?

Mededeling

Dat kan! Sargasso is een collectief van bloggers en we verwelkomen graag nieuw blogtalent. We plaatsen ook regelmatig gastbijdragen. Lees hier meer over bloggen voor Sargasso of over het inzenden van een gastbijdrage.

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | Joodse staat

29 juni 2015 , 15:30 , door Jona Lendering

COLUMN - In 70 verwoestten de Romeinen de joodse tempel in Jeruzalem. In 114-117 haalden ze meedogenloos uit naar de joodse bewoners van Egypte, Cyrenaica, Cyprus en Mesopotamië. In 132-136 waren de opstandelingen rond Bar Kochba aan de beurt. Duizenden, tienduizenden sloegen op de vlucht.

Minimaal één groep vluchtelingen lijkt te zijn geëmigreerd naar het Arabische Schiereiland, maar we hebben daarover geen teksten. Misschien zullen archeologen nog eens sporen van de joodse aanwezigheid vinden, maar het staat te bezien of de Saoedische autoriteiten veel geld zullen uittrekken voor zulke vondsten. Hoewel we dus weinig weten over deze groep, moeten ze er zijn geweest, want in de Late Oudheid woonden er veel joden in wat nu Jemen heet. Sterker nog, er was een Joodse staat: Himyar.

We hebben daarover vrij veel informatie. Er is bijvoorbeeld een synagoge opgegraven in de havenstad Qani en uit Israël is een graf van Jemenitische joden bekend. Arabische inscripties gebruiken joodse namen, de namen van de traditionele Arabische goden komen in onze bronnen niet meer voor en er zijn aanwijzingen voor contacten tussen de Jemenitische vorsten en de rabbijnen in het land van Israël. En tot slot: in het jaar 522 bekeerde koning Dhoe Noewas van Himyar zich tot het jodendom.

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | Tempelberg

29 december 2014 , 15:30 , door Jona Lendering

COLUMN - In 70 n.Chr. verwoestten de Romeinen de Tempel in Jeruzalem, de plaats waar joden al eeuwenlang de offers brachten waarmee ze de Verbondsrelatie met God onderhielden. De herbouw van de Tempel is sindsdien een utopie gebleken, al heeft de Romeinse keizer Julianus er ooit toestemming voor verleend. Zijn opvolger draaide het terug en sindsdien is er weinig van het project vernomen.

Nadat de Arabieren Palestina hadden veroverd, bouwden ze de Rotskoepel. Omdat ze het tempelterras beschouwen als de plaats waarvandaan Mohammed zijn reis naar de hemel heeft gemaakt en daarom de Haram al-Sharif, zoals moslims de Tempelberg noemen, beschouwen als heilige plek, wordt het gebied bestuurd door Jordanië. De Israëlische premier Netanyahu heeft zijn buurland verzekerd geen plannen te hebben daarin verandering te brengen.

Hij was tot die uitspraak gedwongen omdat hij zich moest distantiëren van het Temple Institute, dat de Tempel wil herbouwen. De Volkskrant wijdde er afgelopen zaterdag een artikel aan, maar de problemen zijn al ouder. De Palestijnen zijn er namelijk niet gerust op dat het Temple Institute een marginale organisatie blijft. De kwakhistorische theorie dat de joodse Tempel op een andere plaats heeft gestaan, geniet in de islamitische wereld een even onterechte als begrijpelijke populariteit.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Mededeling

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Mededeling

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | Joodse piraten

17 februari 2014 , 15:30 , door Jona Lendering

COLUMN - De synagoge van Willemstad op Curaçao is de oudste in de Nieuwe Wereld. De gemeente is gesticht in 1651, de ‘snoa’ dateert uit 1732 en is een kleine kopie van de Portugese Synagoge in Amsterdam. Uiteraard zijn er verschillen, waarvan het meest opvallende is dat je in Nederland nooit bij de ingang van een godshuis vrolijke Caraïbische dansmuziek hoort spelen.

Een ander verschil is dat er in Willemstad zand op de vloer van de synagoge ligt. Dit is een herinnering aan de tijd waarin de joden, vervolgd door de Spaanse Inquisitie, samenkwamen op geheime plaatsen. Om zo min mogelijk geluid te maken, legde men zand op de bodem. De Curaçaose joden, zo zegt men, wilden die tijd niet vergeten en handhaafden de opmerkelijke vloerbedekking.

In Curaçao was er overigens weinig reden om bang te zijn voor vervolging. De West-Indische Compagnie erkende de godsdienstvrijheid in de koloniën, die daardoor aantrekkelijke vestigingsplaatsen waren voor mensen uit de Republiek die de ‘ware gereformeerde religie’ niet beleden. Volgens een officieel document zouden de joden dezelfde ‘vryheyt van conscientie met publicque exercitie, Cinagoge en schoolen’ hebben als ze gewend waren in de stad Amsterdam, en hadden ze dezelfde rechten als andere burgers.

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | Botsende categorieën

10 februari 2014 , 15:30 , door Jona Lendering

COLUMN - Seksuele identiteiten zijn, om eens een open deur in te trappen, moderne constructen. In de negentiende eeuw vielen erotische verlangens, ideeën en handelingen onder de moraaltheologie, de psychiatrie, het strafrecht en de biologie. Pas betrekkelijk recent werd seksualiteit bevrijd uit de religieuze, morele, medische, juridische of biologische sfeer, ontstond seksualiteit als zelfstandige categorie en begonnen mensen te zeggen dat ze hetero of homo waren.

Iets dergelijks gebeurde in de vierde eeuw, toen religie als categorie kwam te ontstaan. In mijn vorige column wees ik erop dat ze ontstaan móest om ruimte te maken voor een christelijke identiteit. Tot dan toe bestonden er wel religieuze ideeën en handelingen, maar je deelname daaraan was onderdeel van bijvoorbeeld je nationale identiteit. Pas toen de christenen meer invloed kregen, wijzigden de categorieën die in het debat werden gebruikt. In universiteitsbargoens: het discours veranderde.

Helaas is het mensen eigen om wél te kunnen omgaan met informatie die zich in bepaalde hokjes laat passen maar geërgerd te raken als dat niet lukt. De Joden pasten niet goed in de nieuwe, door het christendom bepaalde categorieën, en ergernis hierover moet een gedeeltelijke verklaring zijn voor het feit dat de Joden in de Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd werden vervolgd. Niet als aanleiding of oorzaak, maar wel als versterkende factor. Eerdere generaties christenen, die hadden geleefd voordat de categorieën waren aangepast, zouden het hebben herkend.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

Mededeling

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Doe het veilig met NordVPN

Mededeling

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | De uitvinding van het jodendom

3 februari 2014 , 15:30 , door Jona Lendering

COLUMN - De vraag was simpel: als Jezus een jood was, waarom vormen de christenen dan een zelfstandige religie en geen joodse sekte? Ik heb vorige week al aangegeven dat er weinig of niets in het Nieuwe Testament staat dat niet door althans een deel van de joden voor hun rekening kon worden genomen. Sommige ideeën waren zelfs behoorlijk gangbaar of behoorden althans tot actuele discussies.

Er waren destijds verschillende joodse groepen, verdeeld door heftige polemieken. Nadat de Romeinen in 70 n.Chr. de tempel hadden verwoest, bleven de polemische teksten in gebruik, maar was de discussie beperkt tot eigenlijk slechts twee groepen: de liberale stroming binnen het farizeïsme (het ‘Huis van Hillel’), waaruit het rabbijnse jodendom is voortgekomen, en enkele christelijke groeperingen die ook heidenen in hun gelederen hadden. Dit laatste was niet onjoods maar betekende wel dat het christendom als religieuze identiteit niet langer samenviel met een etnische identiteit.

Het is makkelijk te onderschatten hoe problematisch dit is geweest. Je denkt immers dat, zoals je nu christenen hebt uit diverse landen, je ook destijds Griekse, Romeinse, Gallische, Egyptische, Bataafse en Joodse christenen kon hebben. Naast een nationaliteit kun je een religie hebben. Daarmee denk je echter vanuit een modern perspectief. Erger nog, dat je religie kunt loskoppelen van nationaliteit is nou net een christelijke uitvinding en dus ongeschikt om over joden te schrijven.

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | Joden en christenen

27 januari 2014 , 15:30 , door Jona Lendering

COLUMN - Als Jezus een jood was, waarom is het christendom dan geen stroming binnen het jodendom? Of, anders gezegd: hoe kan een klein koninkrijkje transformeren in twee godsdiensten? Zo simpel als de vraag is, zo complex is het antwoord. Het boek dat ik erover aan het schrijven ben, dreigde een pil van 600 pagina’s te worden, dus ik heb een week of drie geleden maar besloten dat het twee boeken moesten worden. Minder complex wordt het zo niet, overzichtelijker wel. Hoop ik dan.

Het oudste antwoord staat bekend als de vervangingstheologie. Christenen meenden dat het jodendom een verstarde religie was, dat Jezus een nieuwe boodschap bracht, dat de joden blind waren en dat zij daarom als Gods uitverkorenen waren vervangen door de christenen. De beelden van een geblinddoekte synagoge die je in wat oudere katholieke kerken nog wel eens ziet, herinneren aan deze visie.

Omgekeerd zeiden joden dat de timmerman-messias een afvallige was. De messiasbekennende joden, die Jezus zien als een joodse wijsheidsleraar, worden door de meeste joden beschouwd als buitenbeentjes.

Zowel in de vervangingstheologie als in het idee dat Jezus een afvallige was, wordt aangenomen dat de breuk stamt uit de tijd van Jezus. Al in de negentiende eeuw was echter duidelijk dat dit niet kon kloppen en wie in de twintigste eeuw zei dat Jezus een jood was, trapte een wagenwijd openstaande deur in. De vraag werd nu echter wel hoe joden en christenen dan uit elkaar waren gegaan.

Steun ons!

Mededeling

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

Mededeling

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.