Nederland en de Amerikaanse kernwapens

In mei 2020 onthulde de Amerikaanse National Security Archives een geheim document over de rol van Amerikaanse kernwapens en de opslag daarvan op overzeese bases. Nederland blijkt met enkele andere bondgenoten te behoren tot een categorie landen die de beoordeling om kernwapens in te zetten, en of dat die inzet conform NAVO-beleid is, geheel overlaten aan Washington. Het is opmerkelijk dat het wettelijke openbaarheidstraject in de VS kennelijk meer onthult over het Nederlandse veiligheidsbeleid dan de regering in Den Haag zelf wenst prijs te geven. Antimilitaristen zullen niet verrast zijn over deze onthulling, maar het is, zoals defensieanalist Ko Colijn in een commentaar in het Historisch Nieuwsblad opmerkt, toch schokkend om daarvan een bevestiging te vinden in een ‘top secret’-document uit 1961. Ook een aanval op de VS zelf, waarmee Nederland niets te maken zou hebben, zou de Amerikanen de bevoegdheid geven om de in Volkel opgeslagen kernbommen te gebruiken. Colijn stelt vast dat, nu in Amerikaanse documenten eindelijk man en paard genoemd worden, de Nederlandse regering haar verkrampte geheimhouding moet loslaten. Het kan nu immers niemand meer ontgaan dat Nederland een nucleaire vazal is van de VS. Soesterberg Over Soesterberg hebben altijd geruchten de ronde gedaan dat daar kernwapens waren opgeslagen, maar de vredesbeweging kon er nooit de vingers achter krijgen. Een belangrijke onthulling in de documenten van het National Security Archive is, dat er begin jaren zestig concrete plannen zijn geweest om ook in Soesterberg een kernwapendepot in te richten voor de daar aanwezige Amerikaanse eenheid. Er was een verzoek van de commandant van United State Air Forces in Europe (USAFE) van 11 december 1961 aan de Nederlandse luchtmacht om voorzieningen te treffen voor de opslag van kernwapens op Soesterberg. Bij de documenten in het Nederlandse Nationaal Archief is het antwoord van de Nederlandse plaatsvervangend luchtmachtcommandant, commodore Thijssen, aangetroffen. Hij zegt dat hij “nu in staat is om te verklaren dat hij in principe instemt met de opslag van de wapens op voorwaarde dat er overeenstemming wordt bereikt over de te treffen voorzieningen”. Die moeten worden vastgelegd in een Technische Overeenkomst tussen USAFE en de Nederlandse luchtmacht “betreffende de ondersteuning van kernwapens voor het Tactical Fighter Squadron van de USAF dat is gestationeerd op het vliegveld Soesterberg.” Een voorstel zit bij die brief. Daarin worden de bevoegdheden van de Nederlandse luchtmacht en van de VS omschreven en de plaats van het kernwapendepot op een bijgevoegde kaart aangewezen. De wapens vallen onder het gezag van de US Air Force en worden bewaakt door Amerikanen. De wapens zullen worden vrijgegeven door “de bevoegde autoriteit” en ingezet “alleen in overeenstemming met de militaire planning van de NAVO en de procedures die zijn vastgesteld door SACEUR”. SACEUR is de opperbevelhebber van de NAVO in Europa, dit is altijd een Amerikaanse generaal. De overeenkomst bepaalt dat het transport van de kernwapens via de lucht plaatsvindt onder verantwoordelijkheid van de VS, in coördinatie met de Nederlandse luchtmacht. De Nederlandse en Amerikaanse luchtmacht moeten samen een beveiligingsplan voor de kernwapens opstellen, in het bijzonder voor “het geval van subversieve activiteiten, een oproerige beweging of vergelijkbare noodsituaties”. De Nederlandse luchtmacht zal een snelle interventiegroep paraat houden ter grootte van een infanteriecompagnie met een waarschuwingstijd van vier uur. Interessant is ook dat wordt bepaald: “Samen met de bevoegde civiele autoriteiten zal de Nederlandse luchtmacht voortdurend het oog houden op de lokale bevolking om de actuele en mogelijke dreiging te kunnen beoordelen, die uitgaat van vijandige inlichtingenactiviteiten of subversieve sabotagegroepen.” Het is niet duidelijk of dit niet ondertekende concept ooit is omgezet in een geldende overeenkomst. Het National Security Archive zegt hierover: “Vanwege redenen die we nog niet kennen bleef het kennelijk hierbij.” De Volkskrant, die vorige maand uitgebreid over de documenten publiceerde, gaat een stap verder: “Op oude foto’s van Soesterberg en een geheime kaart was te zien dat direct naast de alarmhangar voor het F-102-vliegtuig een munitieopslagplaats was met dubbel hekwerk. ‘Algemeen werd dat gezien als indicatie voor de opslag van nucleair materiaal’, zegt een militaire bron.” Lagen er dus toch kernbommen op Soesterberg? De beoordeling door de Volkskrant maakt aannemelijk dat er in elk geval een kernwapendepot was. Of het ook gevuld was, is een andere zaak. Het is ook mogelijk dat het een leeg reservedepot is gebleven. In NAVO-documenten uit die tijd wordt vaak nadruk gelegd op het belang van verspreiding van wapens en munitie om de luchtoperaties van het Warschau Pakt te bemoeilijken. Verder dateren de documenten uit het hoogtepunt van de Koude Oorlog (Berlijncrisis, Cubacrisis). Het is mogelijk dat daarna de urgentie om kernwapenarsenalen verder uit te breiden afnam. Het zou geen uitzondering zijn als nucleaire plannen van de NAVO in Europa uiteindelijk niet werden uitgevoerd. Zelf heb ik in de jaren zeventig als dienstplichtige gewerkt bij de 44ste Afdeling Veldartillerie in ‘t Harde. Bij ons was algemeen bekend dat dit 155 mm geschut bestemd was om genucleariseerd te worden. Je vindt dat plan ook terug in de documenten. Het is echter uiteindelijk nooit gebeurd. Verdere declassificatie van documenten is nodig om het definitieve antwoord te vinden over het geheim van Soesterberg. Nederlandse dieptebommen in Cornwall Het is tamelijk onbekend dat ook de Nederlandse marine ooit een kerntaak had. De verzameling documenten levert hierover nieuws op. Dit betreft nucleaire dieptebommen die konden ingezet worden tegen Russische onderzeeërs op de Atlantische Oceaan als het Warschau Pakt zou proberen de aanvoer van versterkingen naar Europa te verhinderen. De taak viel onder het Atlantische Commando van de NAVO. Aanvankelijk was de bedoeling dat de kernwapens aan boord zouden komen van Nederlands enige vliegdekschip, de Karel Doorman. Vanwege de risico’s werd echter besloten de maritieme patrouillevliegtuigen Neptune van de Nederlandse marine uit te rusten met de dieptebommen. Vanaf 1968 werd met de Britten afgekaart dat zes Nederlandse Neptunes zouden vliegen vanaf het vliegveld in St Mawgan in Cornwall. Daar werd ook een Special Ammunition Storage Site ingericht, waar de Nederlanders hun kernwapens konden ophalen. Er lagen daar ook kernwapens voor de Britten en de Amerikanen. Er was wel een klein probleem. De Britse regering had een vetorecht bedongen op inzet van Amerikaanse kernwapens vanaf hun grondgebied. Moest dit nu ook gelden voor de ‘Nederlandse’ dieptebommen? Uiteindelijk werd besloten deze ook onder de eerdere Btits-Amerikaanse afspraak te brengen, maar daar moesten de Britse premier Wilson en de Amerkaanse president Johnson wel aan te pas komen. Een handgeschreven aantekening op een juridisch document (mogelijk van premier Wilson himself) zegt: “Dit is onvoldoende. Ik wil sowieso een veto op de inzet.” Geheimhouding blijft troef Dat er wat betreft de geheimhouding over de Amerikaans-Nederlandse militaire betrekkingen sinds de jaren zestig weinig is veranderd blijkt uit de behandeling van het ‘Verdrag tussen de regering van het Koninkrijk der Nederlanden en de regering van de Verenigde Staten van Amerika inzake de totstandkoming van een raamwerk voor samenwerking op het gebied van defensieaangelegenheden’ in de Tweede Kamer. Tijdens een door haar afgedwongen debat deed SP-kamerlid Karabulut met nota bene alleen enige steun van haar VVD-collega Bosman wanhopige pogingen om de gevolgen van dit verdrag boven water te krijgen. Ze stuitte daarbij slechts op een wolk van wollige argumenten van de kant van minister van defensie Bijleveld. Karabulut: “Het is ook bijzonder, want we behoren hiermee tot een selecte groep landen waarmee dit verdrag wordt gesloten: naast Australië, Canada en het Verenigd Koninkrijk het eerste niet-Angelsaksische land. Wat is het eigenlijk voor verdrag, als dit zo'n bijzonder verdrag is? Ik ben erg benieuwd.” De minister: “Zoals u zult begrijpen, zijn gedetailleerde afspraken in dergelijke MoU's [Memorandums of Understanding – KK] in beginsel vertrouwelijk.” De kern van de zaak is dat Nederland toetreedt tot een selecte groep bondgenoten van de VS met een nieuw juridisch betekenisvol raamverdrag dat leidt tot verplichtingen voor Nederland via een reeks uitgewisselde memoranda en technische overeenkomsten, waarover de minister verder geen informatie wil prijsgeven. Meer onderzoek gewenst!   Dit artikel is samengesteld uit bijdragen van Kees Kalkman en Henk van der Keur aan het Onderzoeksdossier 'Kernwapens weg' van VD/AMOK, in Vredesmagazine jrg. 14, nr. 2, 2e kwartaal 2021.

Door: Foto: IISG (cc)

Closing Time | Tous les garçons et les filles

, door

In de Closing Time van gisteren werd al naar haar verwezen: Françoise Hardy. En Tous les garçons et les filles is natuurlijk een enorme nostalgische kneiter, een romantische klassieker van jewelste. De chanson heeft na bijna 60 jaar nog niets van zijn aantrekkelijkheid verloren. Een lief zoet wiegend weemoedig stemmend zomers walsje. Ik zit hier als vanzelf zachtjes meedeinend achter het toetsenbord. En ja we worden ouder, we laten de jeugd achter ons, we worden sterfelijk. En Françoise Hardy is nu ziek. Klik je nu een artikel over haar aan, dan is het eerste dat je leest: kanker en euthanasie. Dat is wel een erg bruut slotakkoord.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Mededeling

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Katholiek zijn in de jaren zestig

, door

Ik ben geboren in Limmen, op 24 september 1953. Limmen, zo’n 8 kilometer ten zuiden van Alkmaar, was een katholiek vlekje temidden van wereldser plaatsen zoals Castricum, Uitgeest, Heiloo en Egmond. Daar woonden de Hervormden en Gereformeerden, volgens mij, hoewel ik nog niet wist wat dat was. Ik weet het trouwens nog steeds niet, ik weet alleen dat ze geloviger zijn dan de katholieken, dat ze geregeld lezen in de bijbel en dat ze de psalmen uit hun hoofd kennen.

Om aan te geven op welk niveau dat katholicisme zich in het begin van de jaren zestig bevond, deze anekdote. Ik had, vlakbij ons huis, aan de Kerkweg een tante Anna wonen. Een vriendelijk, oud mensje. Ik was eens bij haar op bezoek en het begon te bliksemen. Tante Anna schrok ook van het gedonder en zei, bijna angstig: ‘Lieve heertje, kalm toch!’ Dat ‘Lieve heertje’ kwam ook terug in zinnen als ‘Daar zal lieve heertje nog wel voor zorgen’, als je bijvoorbeeld had opgemerkt dat de appelboom in haar achtertuin geen fruit droeg.

Bij ons thuis ging het er betrekkelijk ontspannen aan toe. We moesten niets, behalve op zondag naar de kerk. Toen ik zes zeven acht jaar was, moest er ook gebiecht worden bij pastoor Bangert. Dat werd van school uit geregeld: je ging met de hele klas op een middag naar de kerk, je ging in de mannenzijbeuk zitten en dan moest je om de beurt het donkere biechthokje in. Het was zaak je te herinneren wat je zoal fout had gedaan en gedacht. Eén van de eerste keren zei ik opgewekt: ‘Ik heb volgens mij niets fout gedaan, pastoor.’ Daarop zei pastoor Bangert bestraffend: ‘Dan zou ik er nog maar eens goed over nadenken!’ Ik moest terug naar mijn plaats, maar ik liep de kerk uit, want ik had inderdaad een geheel schone ziel en was zondenvrij. De volgende keren bedacht ik, om de lieve vrede te bewaren, maar dingen zoals appeltjes gestolen, belletje getrokken, schuin overgestoken over de Rijksweg enz. Dingen waaraan je je geen buil valt. Je moest dan vervolgens knielend in de kerkbank je penitentie gaan doen: bijvoorbeeld drie Onzevaders en drie Weesgegroetjes bidden.

Closing Time | Alons-y

, door

Waar heb ik nou naar zitten kijken, een genrestukje, een parodie, een historiserend flauwekulletje, een eerbetoon, of de lentehit van dit jaar? Een aanstekelijk nummer blijft het sowieso. En je vraagt je af hoe de Franse pop van nu had geklonken als Françoise Hardy niet zou hebben bestaan. April March en Olivia Jean geven hun eigen dansbare draai eraan met jaren zestig invloeden maar ook met een jaren tachtig Nile Rogersgitaartje. Curieus duo wel, Olivia Jean is van 1990 en April March is 25 jaar ouder.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

Mededeling

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Closing Time | My Mistakes Were Made For You

, door

Je heet Alex Turner en je hebt je eigen hippe young loud and snotty bandje The Artic Monkeys, en dan besluit  je samen met Miles Kane  ­een project te beginnen The Last Shadow Puppets, waarin je barokke jarenzestigpop met omineuze strijkpartijen maakt. Een genrestukje dus, historiserende pop-noir, maar erg weelderig en romantisch gespeeld. Liedjes vol zwoele dreiging en theatrale onheilspellende Ennio Morricone muziek. En als het dan toch over films gaat, dit nummer zou niet misstaan in een James Bond film.

Closing Time | Hard To Handle

, door

Mijn vriendin vertrok voor een maand naar een ver buitenland en ik wist niks van Otis Redding. Bijna niets dan. Ik kende dat hitje van hem Sitting On The Dock Of The Bay, met dat gefluit. Zo’n Arbeidsvitaminennummer. Maar ik had dingen over hem gelezen. Dat hij zo goed was in de jaren zestig. Dat als je met je bandje na Otis gepland stond op een festival, dan wist je dat je het heel moeilijk zou krijgen. Want Otis had de lat heel, heel hoog gelegd. Kwam je niet meer overheen. Dus ik kocht de 3 cdelige box The Otis Redding Story, dat zijn 60 songs. En die heb ik die hele maand gedraaid. Ik was alleen thuis en niemand had last van mijn monomanie. En elke keer maar weer proberen om tenminste dat refrein van Hard To Handle mee te zingen. Lukte niet.

Closing Time | Muddy Waters – Mannish Boy

, door

Jeansbroekenfabrikant Levi Strauss maakte een aantal dagen geleden bekend (tijdelijk) te stoppen met het maken van reclame op Facebook en Instagram in de Verenigde Staten, omdat Facebook en Instagram niet genoeg doen tegen haatzaaien. In 1988 gebruikte ditzelfde Levi’s in televisie reclames onder andere het nummer Mannish boy van Muddy Waters (1913 – 1983).

Muddy Waters nam het nummer Mannish boy in 1955 op als vervolg op zijn hit Hoochie Coochie Man en als reactie op Bo Diddleys I’m a man. Op het eerste gehoor gaan alle drie de nummers over mannen die opscheppen over hun seksuele dadenkracht. Wanneer we nog eens naar het refrein luisteren horen we ook een andere betekenis:

https://www.youtube.com/watch?v=Z5sreJS12bA

Closing Time | James Brown at Boston Garden

, door

Op 4 april 1968 werd Martin Luther King vermoord in Memphis. Vrijwel direct nadat dit nieuws bekend werd gemaakt, werd het in veel Amerikaanse steden onrustig op straat. President Johnson riep de noodtoestand uit en in de straten rond het Witte Huis in Washington patrouilleerde soldaten van het Amerikaanse leger. In de ochtend van vrijdag 5 april 1968 evalueerde het stadsbestuur van Boston wat er de nacht ervoor was gebeurd en maakte men zich zorgen over de komende avond en nacht. Die avond stond namelijk een concert gepland van James Brown in de Boston Garden.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Taartengooien

, door

A 1960’s TV commercial for Hasbro’s Pie Face game that challenged children to hit themselves in the face with whipped-cream pies. Does anyone remember this game? I had never heard of it.

Meer bij The Presurfer.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Mededeling

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Volgende