Canon van onze zwarte bladzijden

Wat zijn de zwarte bladzijden in de vaderlandse geschiedenis? De Groene heeft deze week een interessant stuk van Chris van der Heijden, een historicus die de controverse niet schuwt (heeft u Grijs Verleden nog niet gelezen? Doen!). Nu het geëmmer over de canons een beetje is uitgesputterd, wordt het ook tijd om een canon van minder florissante geschiedkundige feiten te presenteren. Voor het hele verhaal verwijs ik u naar De Groene, maar hier komt dan de top 10 van Van der Heijden, ik ga ervan uit dat uw historische kennis voldoende is. Wat vindt u van de selectie en is de canon nodig?

Door: Foto: copyright ok. Gecheckt 18-10-2022
Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Schrikkeldagen en schrikkelmaanden

, door

Eens in de vier jaar een schrikkeldag, maar niet in jaren deelbaar door honderd en weer wel als het jaarnummer deelbaar is door vierhonderd: echt makkelijk is het niet, maar nuttig is het wel. Door te schrikkelen, loopt de kalender namelijk in de pas met de seizoenen. Augustus blijft een zomermaand, februari blijft een wintermaand.

Voor ons is dat niet meer zo heel belangrijk, maar toen Julius Caesar de kalender met de schrikkeldag invoerde en toen paus Gregorius XIII de huidige regels invoerde, waren er nog religieuze feestdagen die aan de seizoenen waren gekoppeld. Het was handig als het feest voor de graanoogst ook plaatsvond als er iets te oogsten viel, en het was eveneens gemakkelijk als de vastentijd viel in een tijd waarin het eten toch al bijna op was.

Het blijft echter een raar ding, zo’n schrikkeldag, en we mogen blij zijn dat Julius Caesar een einde maakte aan het daarvoor bestaande systeem, waarin men complete maanden invoegde. Dat was immers het principe van de oudste kalenders, waarin men probeerde twaalf manen in één zonnejaar te stoppen.

En dat kan dus niet. De periode tussen twee volle manen is 29½ dagen, zodat twaalf maanmaanden 354 dagen duren, ofwel elf dagen minder dan één zonnejaar. De oude Babyloniërs, die zich er als eersten het hoofd over hebben gebroken, ontwierpen daarom eerst een cyclus van acht jaar, waarvan er vijf twaalf maanden hadden en drie dertien. Later werd dit verfijnd tot een cyclus van negentien jaar, waarvan er zeven een schrikkelmaan hadden.

Foto: copyright ok. Gecheckt 23-11-2022

Hedendaagse tempeliers (1)

, door

De Standaard (hier te lezen in de Google cache) vermeldt het op zich triviale feit dat de Vlaming Guy Fosté, in het dagelijks leven marketeer voor een energiebedrijf, is verheven tot “personal piper to the most noble comte Eric Hugh de Montgomery”. Ik houd van dit soort titels, en geniet dubbel als ik vervolgens lees dat Eric Hugh de Montgomery “Sovereign Grand Commander” is van “The Order of the Fleur de Lys“.

En daarmee hebben we het ineens over de Tempeliers. U weet wel, de geheimzinnige ridderorde die opduikt in alle complottheorieën en die te maken heeft met alle gebeurtenissen uit de wereldgeschiedenis. Het is weinig bekend dat ze onder een andere naam nog altijd bestaan.

Het begint met de Kruistochten. In 1071 versloegen de Seljukische Turken de Byzantijnen in de slag bij Manzikert, waarover ik al eens blogde. De verslagen partij zocht steun in het westen, die in groten getale kwam: tienduizenden soldaten hielpen de Byzantijnen een deel van het verloren gebied heroveren, en trokken vervolgens naar Jeruzalem, dat in 1099 werd ingenomen. Vanaf dat moment lagen er verschillende vorstendommen aan de oostkust van de Middellandse Zee, bestuurd door christelijke heersers, waarvan er een de trotse titel “koning van Jeruzalem” voerde. Onthoud die even, ik kom erop terug.

Foto: copyright ok. Gecheckt 23-11-2022

Wat als we Brazilië hadden gehouden?

, door

Aan ‘wat-als’-geschiedenis heb je weinig, maar het is wel een leuke exercitie. Brazilië had een Nederlandse kolonie kunnen zijn. In twee gastbijdragen kijkt journalistiekstudente Esmee Verbeek naar de Nederlands-Braziliaanse verhoudingen. In dit eerste deel komt de geschiedenis aan bod. Waarom hebben we Brazilië eigenlijk afgestaan? Esmee zal de komende maanden vanuit Rio voor Sargasso schrijven.

Honderden jaren geleden stonden Nederlanders de Braziliaanse kolonie af aan de Portugezen, mede omdat we Suriname en de Caribische eilanden al hadden voor plantages en strategische posities. Anno 2012 lijkt die keuze een verkeerde.

Tussen 1600 en 1700 voeren Nederlanders wat af om ‘nieuwe’ landen te veroveren en heroveren in Midden- en Zuid-Amerika. Het doel? Meer economische en politieke macht. Curaçao namen we in 1634 over van de Spanjaarden; de positie was gunstig voor handel en kaapvaart en er was campêchehout (natuurlijke verfgrondstof). Ook andere Caribische eilanden als Saba, Sint Maarten en Bonaire veroverden we om zoutwinning en plantages. Maar eerste pogingen om Suriname over te nemen van Engeland mislukten. Pas in 1667 was Suriname officieel in ons bezit. In de tussentijd richtten de Nederlandse zeevaarders zich daarom op buurland Brazilië.

Het enorme ‘Terra Nova’ (nieuwe land) werd in 1500 ontdekt door de Portugese ontdekkingsreiziger Pedro Alvares Cabral. De WIC meerde ruim honderd jaar later aan in Bahia. Een bezetting die niet langer duurde dan een jaar. Niet echt noemenswaardig. De verovering van suikerkolonie Pernambuco in 1630, met als hoofdstad Olinda, is dat wel.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Mededeling

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

De farce van het Nationaal Historisch Museum

, door

De farce rond het Nationaal Historisch Museum blijft de gemoederen bezig houden. Bas Heijne wijdde er onlangs een boek aan en medievist Henk ‘t Jong zei er gisteren verstandige dingen over (hier). Beide heel lezenswaardig.

Ik heb er zelf voortdurend een ongemakkelijk gevoel bij gehad. Eén reden was persoonlijk, namelijk dat ik in een vroeg stadium ben geciteerd als voorstander van de nationale canon die het museum aanvankelijk geacht werd te zullen presenteren. De reden was dat ik in een boekje aan immigranten had uitgelegd hoe Nederlanders hun verleden graag zien. De eerste zin maakte al duidelijk dat ik het beschouwde als een mythografie. Dat de voorstanders van een canon me als geestverwant rekruteerden – en dat ze dus een mythe niet van geschiedenis konden onderscheiden – gaf mij een ietwat nare bijsmaak bij wat op zich leuk projecten hadden kunnen zijn: vijftig vensters op het verleden en een daaraan gewijd museum.

Voor het goede begrip: ik had, en heb, er geen eenduidige mening over. Ik zie het voordeel van een canon voor het onderwijs, maar het is wel een ladder die, na te zijn beklommen, dient te worden weggeworpen. Geschiedenis is immers vooral een open dialoog, een discussie zonder einde, die echter toch ten einde komt als er een canon is.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Crisis in 1458

, door

Arthur van Schendel twitterde al in 1906

Google kan wel inpakken. Gisterenavond kreeg ik een seintje dat er een nieuwe kleine zoekmachine voor het Nederlands online is, Kronos. Hij is nog in staat van ontwikkeling, ik heb hem nog nergens aangekondigd gezien, de interface is wat eenvoudiger dan die van andere zoekmachines. Maar hij biedt iets anders: historische diepte.

Je gebruikt Kronos om oude voorkomens van Nederlandse woorden te zoeken. Als basis gebruikt het systeem het Chronologisch Woordenboek dat Nicoline van der Sijs tien jaar geleden samenstelde en waarin ze van zeer veel Nederlandse woorden vermeldde wanneer ze voor het eerst werden opgetekend. Dat woordenboek is in Kronos uitgebreid met heel veel nieuwe bronnen — vooral oude teksten die te vinden zijn bij de Digitale Bibliotheek der Nederlandse Letteren of het al Project Laurens Jz. Coster. Je kunt daardoor ineens de woorden zien in de omgeving waarin ze echt gebruikt werden.

Soms worden Van der Sijs’ bevindingen ook nog eens sterk verbeterd. In 2002 kwam de eerste vindplaats voor crisis bijvoorbeeld nog uit 1763. Dankzij Kronos weten we nu dat Bartholomeus Engelsman het al in 1485 gebruikte (so en salmen die lopinge int begin niet stempen op dat crisis niet belet en wert).

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

Mededeling

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Mededeling

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Hedendaagse fascisten

, door

De vraag of een persoon of partij al dan niet fascistisch of nationaal-socialistisch genoemd kan worden, kan niet echt worden beantwoord aan de hand van Mussolini of Hitler. Zij kwamen beide voort uit de Eerste Wereldoorlog; hun radicaliteit ontsproot aan die oorlog en hun bewegingen werden gedragen door andere veteranen uit die oorlog. Rudolf Hess, Hermann Goering, Italo Balbo, Emilio de Bono – zomaar vier van de vele oudstrijders die tot de vroegste aanhangers van NSDAP of PNF behoorden.

Wij leven in een tijd waarin de veteranen van de Tweede Wereldoorlog langzaam uitsterven. Een historische vergelijking tussen 2012 en 1922 gaat altijd mank. Een poging om een hedendaagse partij aan fascisme te koppelen, moet dan ook het hedendaagse fascisme omvatten in plaats van het historische. Fascisten zijn er nog genoeg en dan bedoel ik niet zomaar xenofobe figuren maar mensen die zich letterlijk bewonderaars of volgelingen van of Mussolini noemen.

Casa Pound

Casa Pound bijvoorbeeld. Gianluca Casseri, die op 13 december een extreemrechtse aanslag pleegde op twee Senegalezen, was een aanhanger van deze ongeveer 5000 man sterke beweging die zegt een sterke natiestaat te willen in de […] ‘mussoliniaanse’ traditie (programma, PDF) – de Italiaanse wet verbiedt de club om zich rechtsreeks fascistisch te noemen.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

De Islam in China

, door

Even vooraf: dit boek biedt meer dan de titel suggereert. De schrijfster (1936), reisbegeleidster sinds 1986, geeft ook een beeld van de islam op zich: inhoud, symbolen, rituelen, militaire expansie in Azië, kunst, handel, Zijderoute. Ze geeft ook een beknopt schematisch overzicht van de Chinese geschiedenis en parallel daarmee van de gebeurtenissen in andere culturen in de rest van de wereld.

Het boek zelf begint met het ontstaan van de islam in de zevende eeuw in Arabië. In minder dan een eeuw (651-751)stonden de Arabische legers in Spanje, aan de Indus en aan de grenzen van China. De schrijfster verklaart die snelle veroveringen door de efficiënte militaire kracht, de mobiliserende ideologie, de religieuze en culturele band, die ook vandaag nog altijd bestaat. Allicht speelde de zwakheid van de tegenstanders ook een rol. Vervolgens geeft ze een introductie in de islam, met verklaring van een aantal begrippen en symbolen.

Vanaf 650, 100 jaar dus voor de veldslag bij de Talas rivier, stuurden Arabische kaliefen gezanten naar China. Dat was blijkbaar al de wens van Mohammed. Vele Arabische kooplieden vestigden zich in Chinese steden, o.a. in Kanton/Guangzhou. De zijderoute, een naam die pas in 1870 gegeven werd door de Duitse geograaf Ferdinand von Richthofen, verbond Xi’an (“Westelijke Vrede”) met de Middellandse zee. De route was 11.265 km lang. De auteur zegt niet wanneer ze precies ontstond.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

Mededeling

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

Mededeling

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Vorige Volgende