‘De EU verdient betere waakhonden’

Lise Witteman stelt in de inleiding van haar boek Wie let er op Brussel? de vraag: ‘hoe democratisch is een machtsbolwerk waarvan bijna niemand begrijpt wat er speelt, of hoe beslissingen precies worden genomen, laat staan hoe je daar als burger invloed op kunt uitoefenen?’ Het is een terechte vraag, maar geldt die alleen voor het ‘machtsbolwerk Brussel’? En verder: moeten we voor de oorzaak van het gebrek aan democratie in de EU niet op de eerste plaats kijken naar de machtsbolwerken in de hoofdsteden van de lidstaten? In de aanloop naar de Europese verkiezingen volgende maand geeft het boek van Witteman, journalist van Follow the Money, een goed geïnformeerde en kritische blik op wat er de afgelopen vijf jaar zoal gespeeld heeft in Brussel en hoever de ‘prille democratie’ in Europa is gevorderd. Met als eindconclusie dat de EU ‘betere waakhonden verdient’. En met die ‘waakhonden’ bedoelt ze niet alleen de Europarlementariërs, maar ook de media, maatschappelijke organisaties en daartoe aangewezen ambtelijke instanties, zoals de Europese Ombudsman, de Europese Rekenkamer en het Europese Openbaar Ministerie. Aan toezicht en capaciteit ter bestrijding van corruptie en andere vormen van ondemocratisch handelen geen gebrek, zou je zeggen. Maar dat valt nog niet mee. Een langer bestaande instantie als het anti-corruptiebureau OLAF blijkt in de praktijk weinig te kunnen doen. Het bureau onderzoekt klachten over de besteding van EU-geld en geeft ze vervolgens door aan de nationale autoriteiten. In slechts 12% van de gevallen heeft dat in de periode 2016-2022 tot vervolging geleid. ‘Het meest schrijnende voorbeeld’, schrijft Witteman ‘is Nederland’. Met de minstens tien aanbevelingen die OLAF Nederland in deze periode heeft gestuurd heeft het Nederlandse OM eind 2023 nog niets gedaan. Het recent geïnstalleerde Europese Openbaar Ministerie biedt hoop, ook al is het nog niet in alle lidstaten geaccepteerd. Het is onafhankelijk en kan misdrijven rechtstreeks bij de nationale rechtbanken aanhangig maken. Media Dat ‘bijna niemand begrijpt wat er speelt in Brussel' is natuurlijk overdreven. Het probleem van het informatietekort ligt echter niet in de Europese hoofdstad. Witteman is terecht kritisch op haar eigen beroepsgroep. Ze wijst op de enorme ‘disbalans’ die er bestaat tussen ‘het perslegertje dat in Brussel de macht controleert, en de reikwijdte van de Brusselse macht’. Er zijn gewoon te weinig journalisten in Brussel om wat er speelt te verhelderen. En degenen die er zijn beperken zich nogal eens tot ‘lekkere verhalen met een menselijk gezicht’ (en ook dat gebeurt niet alleen in Brussel natuurlijk). Ja, de Brusselse politiek is complex. Het kost tijd om er de weg te vinden en de relevantie te begrijpen van wat er speelt. Maar een professionele ‘waakhond’ met democratisch besef moet zich hier doorheen kunnen slaan. Als zijn of haar uitgever daarvoor de ruimte biedt, tenminste. Dat het publiek er niet in geïnteresseerd zou zijn is een smoes. Het gaat allemaal over dezelfde zaken waarvoor in eigen land honderden journalisten dag en nacht in touw zijn. Alleen hebben ze op de EU-schaal veel verder reikende consequenties dan binnen het beperkte Haagse circuit. Ministers als Adema en Van der Wal worden hier op de voet gevolgd door tientallen journalisten. Maar voor landbouwpolitiek moet je in Brussel zijn. Boeren en burgers worden helaas nog steeds afgeleid door irrelevante nationale politiek. Vooruitgang Lise Witteman geeft in dit boek wat mij betreft het goede voorbeeld. Ze beschrijft Ursula Von der Leyens ‘buitenparlementaire’ alleingang in de migratiedeals en haar gebrek aan transparantie inzake de vaccin-aankopen tijdens de coronapandemie. Volgens Witteman ligt de loyaliteit van de Commissievoorzitter meer bij de regeringsleiders die haar vijf jaar geleden hebben voorgedragen dan bij het parlement dat in 2019 feitelijk is gepasseerd. Ondanks de ‘Spitzenkandidaten’. We zullen zien hoe dat dit jaar afloopt. Dat Commissie en Raad altíjd het laatste woord hebben, zoals ze beweert, valt echter te betwijfelen. Zeker als we de verhouding tussen parlement, Commissie en Raad op de wat langere termijn bekijken is er toch wel enige vooruitgang geboekt voor de volksvertegenwoordiging. We zien dat ook in de resultaten die in het parlement behaald zijn, bijvoorbeeld op sociaal gebied, een terrein waarop de EU tot nu toe nog niet bepaald heeft uitgeblonken. De richtlijn minimumloon, de wetgeving voor platformwerkers, en die voor de ketenaansprakelijkheid voor werkgevers, zijn voorbeelden uit de afgelopen periode die de tanden laten zien van waakzame, dóórbijtende parlementariërs. Ze hadden in een boek over de waakhonden van de EU wel wat meer aandacht verdiend. Ze laten trouwens ook zien dat er straks wel degelijk wat te kiezen valt. Lise Witteman, Wie let er op Brussel? Waarom de EU betere waakhonden verdient. Follow the Money, 2024. Hardcover, 120 p., €17,50

Door: Foto: ElTico68 (cc)
Foto: shankar s. (cc)

Noorwegen zet diepzeemijnbouw door

‘Dit is wat je noemt ecocide,’ schrijft een aantal milieuexperts in de EU-Observer. Het besluit van Noorwegen om te starten met diepzeemijnbouw heeft veel afwijzende reacties opgeleverd. Het Europees Parlement dringt er in een deze week aangenomen resolutie op aan dat Noorwegen voorlopig stopt met diepzeemijnbouw. Eerst moet er meer duidelijkheid komen over de gevolgen voor het milieu en de biodiversiteit. ‘Dit is de grootste schande in de moderne geschiedenis van het Noorse maritieme beheer en het einde van de reputatie van Noorwegen als verantwoordelijke maritieme natie’, zei Karoline Andaur van het Wereld Natuur Fonds vorig jaar toen de Noorse minderheidsregering met de oppositie een akkoord bereikte over diepzeemijnbouw.

Noorwegen is geen lid van de EU, al volgt het normaal gesproken alle Europese wetgeving. Dat het Europarlement zich nu met de Noorse diepzeemijnbouw bemoeit heeft te maken met het feit dat gevreesd wordt voor onomkeerbare gevolgen voor de oceaan die heel Europa raken. Juridisch heeft dat gebied een aparte status: de bodem is van Noorwegen, het zeewater van de internationale gemeenschap. En dus vindt het Europees Parlement dat het óók wat te zeggen heeft over de plannen van de noorderbuur. “Het besluit heeft consequenties voor ónze wateren, ecosystemen en economische bedrijvigheid. Veel Europese vissers verdienen in het gebied hun brood”, zegt Mohammed Chahim (PvdA).

Europarlementsvoorzitter Tajani vraagt om verdubbeling van het EU-budget

Europarlementsvoorzitter Tajani spreekt zich uit in Duitse media:

  • Het EU-budget bedraagt nu 140 miljard, dat is minder dan 1% van het BNP van alle lidstaten. Dat bedrag moet verdubbeld worden.
  • Daarvoor moet de EU rechtstreeks belasting gaan heffen en de ondernemerstarieven gelijkschakelen
  • Een parlement voor de eurozone is niet nodig
  • Wel een Europese minister van Financiën
  • Duitsland, Frankrijk, Italië en Spanje moeten de leiding nemen in de EU
  • Voor de migratiecrisis is een Marshallplan nodig van 40 miljard om Afrika meer perspectief te bieden
  • Het conflict tussen Catalonië en de Spaanse regering is een puur Spaans probleem, de EU heeft daarin geen rol
Foto: Emory Allen (cc)

Grieks afluisterschandaal in de doofpot

Griekenland is volgens de geschiedenisboekjes het land waar de democratie is geboren. Beetje respect voor de persvrijheid, een van de grondslagen van de democratie, zou je daar dus wel mogen verwachten. Helaas. De moord op een misdaadverslaggever, brandstichting bij mediabedrijven, rechtszaken tegen journalisten die een schandaal aan het licht brachten: het zijn voorbeelden waaruit blijkt dat het leven van een journalist in Griekenland bepaald niet eenvoudig is. En dan is er nog het ‘Predator’-afluisterschandaal. Vorig jaar werd onthuld dat journalisten en politici van de oppositie door de regering zijn afgeluisterd. Het bracht premier Kyriakos Mitsotakis van de conservatieve partij Nieuwe Democratie even in de problemen, maar  hij won deze zomer tussentijdse verkiezingen met grote overmacht. Recente lokale verkiezingen met een extreem lage opkomst leverden opnieuw winst op voor Mitsotakis. Links won alleen in de twee grootste steden, Athene en Thessaloniki.

Onderzoekers aangeklaagd

Intussen is het ‘Predator’-schandaal, genoemd naar de oorspronkelijk Israëlische software die het afluisteren mogelijk maakte, nog steeds niet afgehandeld. De regering ontkent alles. En nu gaat men ook nog in de verdediging door medewerkers van de ADAE, de Griekse Autoriteit Persoonsgegevens aan te klagen wegens het lekken van informatie naar een van de slachtoffers, de journalist Thanasis Koukakis. De Griekse Autoriteit voor Communicatiebeveiliging en Privacy (ADAE) is opgericht om de privacy en het vrije verkeer van informatie op elke mogelijke manier te beschermen. ADAE-president Christos Rammos noemt het ‘opmerkelijk dat het Griekse rechtssysteem, dat tot nu toe – na 18 maanden – niets heeft gedaan, niemand heeft aangeklaagd voor het gebruik van spyware, zich nu haast om twee leden van het toezichthoudende orgaan te vervolgen, die gewoon hun plicht hebben gedaan.’ De aanklacht tegen de ADAE volgt op een ingreep van de nieuwe regeringscoalitie van Nieuwe Democratie en met de ultranationalistische Griekse Solution-partij waardoor de samenstelling van het bestuur veranderde en Rammos’ pogingen om licht op de zaak te werpen, werden stopgezet. Het nieuwe bestuur heeft ook voorkomen dat de ADAE volgens het plan van Rammos de Griekse geheime dienst een boete van €100.000 kan opleggen vanwege het achterhouden van informatie.

Foto: Prachatai (cc)

SLAPP: een klap in het gezicht van de persvrijheid

ACHTERGROND - Een SLAPP is een Strategic Lawsuit Against Public Participation. Ik had er tot voor kort ook nog nooit van gehoord. Tot ik stuitte op CASE, de Coalition against SLAPPs in Europe. Dat is een breed samenwerkingsverband van organisaties van journalisten en merendeels internationale NGO’s op het gebied van persvrijheid,vrijheid van meningsuiting, bescherming van klokkenluiders en mensenrechten. De coalitie is opgericht om de strijd aan te binden met grote bedrijven die proberen politieke activisten de mond te snoeren via merendeels civiele procedures. Vaak met smaad als aanklacht.

Vanwaar de term ‘strategisch’? In veel gevallen gaat het de bedrijven er niet direct om een proces te winnen. Dat ze weinig kans maken kan op voorhand wel duidelijk zijn als de klacht bijvoorbeeld met een beroep op de vrijheid van meningsuiting eenvoudig weerlegd kan worden. Voor het bedrijf is het verlies van een zaak geen probleem. Ook al is er flink geïnvesteerd in dure verdedigers. Het gaat er om met eisen van torenhoge boetes de milieuactivisten of mensenrechtenactivisten en de media te dwingen af te zien van ruchtbaarheid over laakbaar gedrag.

Dergelijke juridische praktijken stammen uit de VS. Maar in verschillende Europese landen zien we  nu ook steeds vaker processen tegen media en activisten. Een bekend voorbeeld is de Maltese journalist Daphne Caruana Galizia (foto) die 47 aanklachten aan haar broek kreeg en later in koelen bloede is vermoord. In Duitsland, bijvoorbeeld, heeft kolenreus RWE een 24-jarige klimaatactivist aangeklaagd voor het aanmoedigen van daden van burgerlijke ongehoorzaamheid als reactie op de klimaatcrisis. In Frankrijk, is bouwbedrijf VINCI een zaak begonnen tegen een NGO die een dochteronderneming van het bedrijf beschuldigde van dwangarbeid in Qatar bij de bouw van een voetbalstadion. In Polen heeft de staatsomroep TVP professor Wojciech Sadurski aangeklaagd voor kritiek op Twitter. Dit zijn voorbeelden uit een rapport van Greenpeace uit 2020 onder de titel ‘Sued to silence; how the rich and powerful use legal tactics to shut critics up’. In 2019 demonstreerden honderden journalisten in Zagreb tegen dit soort praktijken. Zij beweerden dat er in Kroatië op dat moment al 1100 van dit soort rechtszaken. Amnesty noemt een zaak in Kosovo die goed afliep. Het Oostenrijkse bedrijf Kelkos Energy trok zijn ongefundeerde rechtszaken vanwege smaad tegen de Kosovaarse milieuactivisten Shpresa Loshaj en Adriatik Gacaferi in. De activisten spraken hun zorgen uit over de milieu-impact van de waterkrachtcentrales van het bedrijf in een beschermd natuurgebied.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Foto: Fotomovimiento (cc)

Catalaanse ballingen in Brussel onder vuur

De Commissie voor Juridische Zaken in het Europarlement stelt voor de onschendbaarheid van drie Catalaanse leden op te heffen. Carlos Puigdemont, Toni Comin en Clara Ponsati, voormalige leden van de regionale regering in Barcelona, worden door de Spaanse Justitie vervolgd vanwege de organisatie van het referendum voor onafhankelijkheid van Catalonië in 2017. De politici leven in ballingschap in Brussel. In 2019 zijn zij door hun aanhangers gekozen als lid van het Europese Parlement. Spanje probeerde nog te voorkomen dat ze hun zetels konden innemen, maar daar was geen goede grond voor te vinden.

Het Spaanse Europarlementslid Esteban González Pons, lid van Juridische Commissie, meent nu alsnog dat er in het Europarlement geen plaats is voor ‘voor degenen die de rechtsstaat in een EU-lidstaat aanvallen, waardoor de stabiliteit van de Unie als geheel wordt geschaad.’ Als de meerderheid van het voltallige parlement hiermee akkoord gaat zal Spanje bij België waarschijnlijk het uitleveringsverzoek van de drie politici herhalen. Of België dat dan gaat inwilligen is de vraag, omdat er in dat land veel steun is voor regionale onafhankelijkheidsbewegingen. Puigdemont speelde daarop in bij zijn aankondiging de strijd voort te zetten na het besluit van de parlementscommissie: ‘Dit gaat niet over het steunen van de onafhankelijkheid van Catalonië, maar over het steunen van politieke minderheden en hun recht om zich te uiten en net als grote meerderheden vertegenwoordigd te worden.’

Foto: cc commons.wikimedia.org File:Irene Montero, durante la entrevista con eldiario.es (cropped).jpg

Nieuwe Spaanse regering een gedurfd experiment

ELDERS - Spanje heeft na twee verkiezingen weer een nieuwe regering.

Wat Pedro Sanchez afgelopen zomer na moeizame onderhandelingen uiteindelijk niet voor elkaar kreeg was nu in recordtijd gepiept: een coalitie van zijn Spaanse sociaaldemocratische PSOE met de linkse alternatieven van Podemos. Omdat deze partijen in het parlement samen nog niet genoeg stemmen hebben voor een meerderheid was de goedkeuring voor de coalitie afhankelijk van een aantal kleinere, regionale partijen. Dinsdag behaalde de coalitie een meerderheid van slechts twee stemmen bij achttien onthoudingen, waaronder de stemmen van de linkse Catalaanse ERC. Erg stabiel kun je het niet noemen. Maar ook om een aantal andere redenen kan deze regering als een gedurfd experiment beschouwd worden.

Sinds het herstel van de democratie eind jaren zeventig kende Spanje nog nooit een coalitieregering. De Sociaaldemocraten en Conservatieven van de Partido Popular (PP) wisselenden elkaar af in regeringen die op een meerderheid in het parlement konden rekenen. Er is dus geen ervaring in het overeind houden van een coalitie. Daarbij komt nog dat de Sanchez het zal moeten rooien met een partij die is voortgekomen uit een opstandige beweging die juist een radicaal einde wilde maken aan alle ‘oude politiek’, inclusief de PSOE. Het mislukken van de onderhandelingen in september j.l lag dus meer voor de hand dan de overeenkomst die direct na de verkiezingen in november tussen de twee partijen werd gesloten. Sanchez en de voorman van Podemos, Pablo Iglesias, hebben kennelijk geleerd van hun aanvaringen deze zomer en, gegeven de winst van rechts bij de verkiezingen, eieren voor hun geld gekozen.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: European People's Party (cc)

Europese familiebanden

ELDERS - Europese politieke partijen beschermen hun dissidente leden.

Votewatch registreert alle stemmingen in het Europese Parlement. Wie voor is en wie tegen, wie zich onthouden heeft en wie afwezig was, alle 751 parlementsleden zijn op de voet te volgen. Beter en eenvoudiger dan de leden van de Nederlandse Tweede Kamer. Zo zien we bijvoorbeeld dat de meeste leden van de Groenen en de GUE/NGL groep (SP, Die Linke) begin mei tegen een motie hebben gestemd waarin werd opgeroepen de presidentsverkiezingen in Venezuela van afgelopen zondag uit te stellen totdat aan alle internationale voorwaarden zou zijn voldaan. De Nederlandse Groenen Eickhout en Sargentini onthielden zich van stemming.

Votewatch analyseert ook de data van alle stemmingen om trends in de besluitvorming te kunnen ontdekken. Zo bracht het aan de hand van een reeks van stemmingen de verdeeldheid in kaart inzake de houding van de EU tegenover het Midden-Oosten. Daaruit blijkt bijvoorbeeld dat de grootste partij, de EPP (Europese Volkspartij van Christendemocraten met o.a. het CDA), goede relaties met Saoedi-Arabië wil onderhouden en daarom tegen een verbod op wapenleveranties aan dit land stemt.

Een recent rapport van Votewatch gaat over de houding van verschillende fracties tegenover landen die op een of meer punten handelen tegen de Europese waarden, wetgeving of procedures. Europese politieke partijen zijn allemaal los-vaste verbanden van nationale partijen. Binnen die verbanden blijkt de onderlinge loyaliteit een belangrijke rol te spelen. Een EP-fractie roept een land dat de regels overtreedt minder snel op het matje als de regering gevormd wordt door leden uit de eigen groep. Dat blijkt uit stemmingen over Hongarije, Polen en Malta.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Herstel vertrouwen in EU

ONDERZOEK - Ondanks alle twijfels die worden geuit over de continuïteit van de Europese samenwerking geven Europese burgers de EU dit jaar weer wat meer krediet. De prioriteiten die burgers stellen wijken wel af van de focus op vrijhandel bij de meeste Europese politici.

Een moeizaam verlopende Brexit, de winst van eurosceptische partijen in verschillende landen, voortdurende onenigheid over het immigratiebeleid, de openlijke oppositie van de Hongaarse en Poolse regeringen en het conflict over de onafhankelijkheid van Catalonië: een somber beeld van de toekomst van de samenwerking tussen de lidstaten van de Europese Unie is niet moeilijk te schetsen. Toch blijkt uit de nieuwe Eurobarometer van het Europese Parlement dat burgers de EU voorzichtig weer wat meer vertrouwen geven.

Voor het onderzoek in opdracht van het Europese Parlement interviewde Kantar Public tussen 23 september en 2 oktober 27.881 mensen in alle 28 lidstaten. Gemiddeld vindt 47% van de Europese burgers dat hun stem telt in de EU. Dat is het beste resultaat sinds de verkiezingen van 2009. Nog net iets meer, 48% is het niet met deze stelling eens. Dat is een daling van 11 procentpunten vergeleken met vorig jaar. Voor de nationale context ligt het gemiddelde van ‘mijn stem telt’ op 61%. Zweden en Denemarken scoren het hoogst in het vertrouwen dat een stem van de burger er toe doet, zowel nationaal als Europees. De laagste cijfers worden behaald in Griekenland.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Volgende