Plato (3): De richtingloze democratie

ACHTERGROND - [Een korte serie over de man die de Grieken en Romeinen aanduidden als de vader van de filosofie: de Athener Sokrates.]

Hij is vaak afgebeeld als een rondbuikige man, om aan te geven hoezeer Sokrates een man van de geest was en niet van het lichaam. Maar in werkelijkheid schijnt de filosoof een grote kerel geweest te zijn, met een gespierd lichaam dat vrijwel ongevoelig scheen voor honger, kou, dronkenschap en slaaptekort. Op dat lichaam stond een lompe lelijke kop, met een oog dat vreemd naar opzij kon draaien.

In zijn jonge jaren had hij als hopliet voor Athene in de oorlogen gevochten. Daarbij blonk hij uit door zijn uitzonderlijke moed en strijdlust.

Later schijnt hij geleefd te hebben van wat hij op straat vond of mensen hem gaven. Zeer tegen de wil van zijn vrouw Xanthippe liep hij in ongewassen lompen door de straten van Athene. Als hem een interessante gedachte inviel bleef hij soms urenlang midden op straat stilstaan om deze te overdenken. Beroemd werd hij echter door zijn constante neiging zijn stadgenoten overal over te ondervragen.

De mythe van Sokrates

Sokrates stelde dat hij letterlijk een roeping had, die als volgt tot hem was gekomen. Een vriend van hem hoorde ooit van het orakel van Delfi dat Sokrates de meest wijze persoon van heel Athene zou zijn. Sokrates vond dat zelf maar belachelijk. Hij meende juist dat hij helemaal niets wist! Daarom liep hij op mensen van de stad af waarvan hij vermoedde dat ze meer zouden weten dan hij. Maar door ze te ondervragen kwam hij erachter dat hun kennis stoelde op stellingen die ze uiteindelijk niet konden verdedigen. Misschien, bedacht hij, was het orakel wel tot zijn uitspraak gekomen doordat hij, Sokrates, tenminste nog wist dat hij niets zeker kon weten.

ACHTERGROND - [Een korte serie over de man die de Grieken en Romeinen aanduidden als de vader van de filosofie: de Athener Sokrates.]

Athene versus Sparta

In de honderdvijftig jaar waarin Athene een democratie was en cultureel op haar hoogtepunt stond, was de stadstaat voortdurend in oorlogen verwikkeld. De grote rivaal was Sparta. De rivaliteit ging niet alleen om de macht in Griekenland. In de twee steden heersten verschillende culturen.

Sparta was gesticht door een Dorische stam die het schiereiland de Peloponnesos was binnengevallen en de plaatselijke bevolking aan zich had onderworpen. De Dorische beschaving gold destijds als streng en sober, en de Spartanen hadden deze eigenschappen verder gecultiveerd. De oorspronkelijke bewoners moesten het land  bewerken en de elite hield zich daarvan strikt gescheiden. Ze werkte niet, maar vormde het leger. Zij die er deel van uitmaakten, duidden elkaar aan als ‘gelijken’

In de Dorische cultuur was het land gemeenschapsbezit. Spartanen nuttigden de maaltijden gezamenlijk, en de jeugd kreeg een training waarbij samen in barakken werd geslapen. In de Spartaanse cultuur namen vrouwen aan veel ‘mannelijke’ activiteiten deel.

De verschillen met Athene waren enorm. In Athene was de zogenaamde oikos de hoeksteen van de samenleving: een soort kruising tussen een gezin en een klein bedrijf, gevormd door het huishouden van een landbezitter die de scepter zwaaide over vrouw, kinderen, slaven en ander personeel. In Athene hadden de vrouwen minder rechten dan de mannen en ze verrichten ook andere werkzaamheden. En waar de Atheense cultuur werd gekenmerkt door grote bouwwerken, theaterstukken en continu debat, focuste de Spartaanse cultuur zich op soberheid en discipline, en vervaardigde ze geen blijvende bouwwerken.