Een gastbijdrage van Daan Ficheroux.
Je moet onze Ank Bijleveld één ding nageven. Als je net 20 jaar 'nation building' zo volledig en zo abrupt in elkaar hebt zien storten, is er veel lef voor nodig om op te merken dat je het Afghaanse volk hebt laten zien “dat het anders kan”. Maar gezien het feit dat onze Minister van Defensie vrolijk naar de film ging terwijl er nog niets geregeld was om honderden Afghanen die met ons samengewerkt hebben in veiligheid te brengen, is een betere uitleg voor haar uitspraken dat het lot van de Afghaanse bevolking haar gewoonweg niets interesseert. Wat dat betreft is Bijleveld de juiste persoon om onze aftocht te begeleiden, want voor de machthebbers in het Westen konden de Afghanen de afgelopen decennia vaak letterlijk doodvallen.
Jimmy Carter en Ronald Reagan trokken zich het lot van Afghanistan bepaald niet aan toen ze het land vanaf 1979 lieten vollopen met wapens, geld en Jihadisten om de Sovjet-Unie het leven zuur te maken. Het was George W. Bush ook al worst wat er met de Afghaanse bevolking zou gebeuren toen hij op jacht was naar Osama Bin Laden. Al-Qaeda kwam overigens voort uit de hierboven genoemde 'Jihad' tegen de Sovjet-Unie, maar dat terzijde. De Taliban was bereid geweest om Bin Laden aan een neutraal land naar keuze uit te leveren om berecht te worden, maar de Amerikanen wilden hier niets van weten. Dus vielen Amerikaanse bommen op steden en op mensen die niks met 9/11 te maken gehad hadden. Na een paar weken hopeloze strijd gaf de Taliban zich over, maar de VS negeerde dit totaal en bleef Afghanistan bestoken. Hierbij werkte Bush samen met een groep Afghaanse krijgsheren die onder de bevolking net zo gevreesd waren als de Taliban en al even weinig ophadden met de rechten van vrouwen. Enkele van deze krijgsheren hadden tot het einde belangrijke posten in de regering.
Bush luisterde ook al niet naar Afghaanse vrouwen, om wie het zogenaamd allemaal te doen geweest was. Op 31 oktober 2001 sprak Tahmeena Faryal van the Revolutionary Association of the Women of Afghanistan (de oudste vrouwenrechtenorganisatie van het land) het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden op toe. Ze voorspelde dat de oorlog de Taliban en andere fundamentalisten in de regio alleen maar sterker zou maken en de Afghaanse bevolking niets dan ellende zou brengen. De VS zou volgens haar worden gezien als een vijandige bezettingsmacht en op weinig steun kunnen rekenen.
Helaas kreeg Faryal gelijk. Volgens onderzoekers van Brown University zijn ten minste 47.000 onschuldige Afghaanse burgers door direct geweld (voornamelijk van de Taliban) om het leven gekomen, om niet te spreken over ontelbare anderen die door honger en andere oorzaken gestorven zijn. Wanneer coalitietroepen de burgerslachtoffers maakten, door vanuit de lucht met bommen te strooien of in het wilde weg te schieten, zijn zowel Nederlandse als Amerikaanse politici hier nooit transparant over geweest. De Volkskrant heeft bijvoorbeeld flink moeten graven om feiten over de slag bij Chora boven tafel te krijgen, waar ten minste 50 burgers omkwamen bij Nederlandse bombardementen. Ook over de mensen die zonder proces doodgemarteld werden in Amerikaanse militaire gevangenissen of de kinderen die zijn gedood door schimmige milities, werd weinig openheid van zaken gegeven. Zelfs de Nederlandse media, die terecht ongerust is over de wreedheden van de Taliban, besteedt op dit moment nauwelijks aandacht aan de chaos en de doden die wij zelf hebben veroorzaakt.
Uit de in 2019 door de Washington Post openbaar gemaakte Afghanistan Papers werd pijnlijk duidelijk dat de VS eigenlijk maar wat deed tijdens de bezetting. Er werd heel veel geld in het land gepompt, vooral in het leger, maar niet goed gekeken wat ermee gebeurde. Zo bleef gigantisch veel geld achter allemaal strijkstokken hangen en werden hoge ambtenaren en krijgsheren steenrijk. Ook de opbrengst van de opiumhandel, die de coalitie nooit heeft weten te beteugelen, kwam natuurlijk niet bij het gewone volk terecht. Onderzoek van Mirjam Grandia bevestigt dit beeld ook voor Nederland. Volgens haar zaten wij in Afghanistan om te laten zien dat we een betrouwbare bondgenoot waren en om het trauma van Srebrenica van ons af te schudden. Verder was het hoe en waarom van de missie volstrekt onduidelijk. Geen wonder dus dat veel van de scholen die door de coalitie (waaronder Nederland) met veel bombarie gebouwd zijn, nooit een leerling ontvangen hebben. Maar dat is niet het ergste. Volgens Associated Press bestond het budget van de Afghaanse overheid vorig jaar voor 75% uit buitenlandse noodsteun, terwijl tussen 2012 en 2020 het percentage Afghanen onder de armoedegrens (minder dan 1 dollar per dag!) steeg van 37% naar 55%. Dit is geen goede basis voor een sterke staat, maar het is helaas wel onze nalatenschap in Afghanistan.
De krijgsheren die in de Afghaanse provincies effectief de macht hadden, waren vaak nauwelijks beter dan gangsters. Zo zijn er sterke aanwijzingen dat Asadullah Khalid (tussen 2005 en 2008 gouverneur van Kandahar) persoonlijk gevangen gemarteld heeft, vrouwen en meisjes verkracht heeft en een aantal VN-medewerkers liet vermoorden omdat ze zijn drugsimperium op het spoor waren. Khalid 'diende' tot een paar maanden geleden als minister van Defensie. Met zulke vrienden heeft het Afghaanse volk geen vijanden nodig. Bush, Obama, Trump en andere Amerikaanse beleidsmakers van allerlei niveaus waren zo begaan met het lot van Afghanistan dat ze jarenlang de hele zooi onder het tapijt geschoven hebben. Ze logen over de misstanden in de Afghaanse regering, de eigen oorlogsmisdaden en het gebrek aan resultaat van zowel de militaire campagnes als de wederopbouw. Is het heel gek dat de Afghaanse bevolking dit regime niet tot het einde bleef verdedigen?
De manier waarop de Amerikaanse aftocht tot stand kwam, gaf ook maar weer eens aan hoeveel het Trump, en later Biden, interesseerde hoe we Afghanistan zouden achterlaten. De regering van Ashraf Ghani werd buiten de onderhandelingen gehouden die de VS voerde met de Taliban. Het akkoord richtte zich puur op de militaire aspecten, met garanties dat Afghanistan niet als thuisbasis voor aanvallen op de VS gebruikt zou worden. De rest, inclusief blijkbaar opeens onbelangrijke zaken als de status van vrouwen in Afghanistan, moest Ghani vanuit een vreselijk verzwakte onderhandelingspositie maar met de Taliban uitvogelen. Hebben we Bijleveld de afgelopen dagen over deze laatste messteek gehoord?
Het is dus geen wonder dat de staat die wij achterlaten de strijd gewoon opgegeven heeft. De afgelopen twintig jaar zijn door het Afghaanse volk al duur genoeg betaald: volgens Brown University hebben naast de eerder genoemde 47.000 burgers ruim 60.000 Afghaanse soldaten en agenten de dood gevonden in de strijd tegen de Taliban en andere rebellen. Dit tegenover zo'n 3.500 coalitietroepen, waarvan 25 Nederlanders, en 3.800 huurlingen. De volgende keer dat Bijleveld of Biden zegt dat de Afghanen niet bereid waren om hun eigen vrijheid (in de praktijk dus vaak de vrijheid om overheerst te worden door gangsters) te verdedigen, zijn dit nuttige cijfers om in het achterhoofd te houden.
Daan Ficheroux studeerde geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en heeft een master in de Geschiedenis van de Internationale Betrekkingen.
