ANALYSE - Het SCP publiceerde recent De sociale staat van Nederland, met bijzondere aandacht voor wat er is veranderd – en wat niet – in de afgelopen 25 jaar. Wat valt op? Deel 2: steun voor het referendum.
Uit het rapport: “het verschil tussen hogeropgeleiden en lager- en middelbaar opgeleiden is pas in 2016 en 2017 aanzienlijk, en wordt waarschijnlijk vooral veroorzaakt door de verschillende waarderingen van recente referenda.”
Het eerste landelijk raadplegend referendum, over de Europese Grondwet, werd gehouden in 2005. Het is dus vooral het laatste referendum van 2016, over het associatieverdrag tussen de EU en Oekraïne, dat de steun voor referenda onder een deel van de hogeropgeleiden heeft doen kelderen.
Wat het SCP nog vergeet de vermelden is dat de grotere steun voor directe democratie onder lageropgeleiden doorgaans wordt verklaard door grotere onvrede met het functioneren van de politiek binnen deze categorie. Het valt dus te raden wat het afschaffen van referenda, in de context van onze diplomademocratie, zal doen met die onvrede.
Reacties (35)
Weer zo’n misleidende grafiek die de indruk wekt dat de steun onder hoogopgeleiden tot bijna nul is gedaald.
En slap van die 30% hoogopgeleiden die na één referendum dat niet naar hun zin verloopt alweer het hazepad kiest.
Ik denk niet dat de onvrede van lage opgeleiden afhangt van referenda of niet. Het probleem is dat de huidige politiek zoals Oekraïne verdragen uitermate ingewikkeld is, en daarnaast steeds meer beïnvloedbaar is geworden door het internet. Opeens blijkt een referenda een ordinaire publiciteitsstunt te kunnen worden voor een commerciële partij als Geenstijl. Het democratisch “ideaal” van een referenda blijkt in de praktijk heel anders uit te pakken.
Daar komt bij dat de partijen waar lager opgeleiden op stemmen consequent in de oppositie bankjes zitten, al dan niet door eigen keuze of imago. Logisch dat je als PVV/SP kiezer dan minder tevreden bent over het functioneren van de politiek dan de gemiddelde VVD/D66/PvdA stemmer.
De uitslagen van het SCP beginnen wel wat weg te krijgen van de peilingen van M de Hond. Ook zo betrouwbaar.
@3 want?
@4: een afname onder hoogopgeleiden van 30% voor steun aan een referendum is nogal, ….. sja beetje veel. Overigens uitgaande van dit “onderzoek” is nog steeds een overgrote meerderheid voor referenda.
Maar goed M de Hond is minstens zo betrouwbaar met zijn onderzoeken en de werkelijke uislag week daar nogal eens vanaf dus ja wat zegt dit onderzoek eigenlijk?
@5: Dit onderzoek publiceert gewoon z’n dataset en methodes, itt Maurice de Hond. Ik zie niet in waarom de gegevens onbetrouwbaar moeten zijn.
@5: Fake news, give us the alternative facts!
Ik moet zeggen dat ik dit wel onthutsende data vind …
Kan ik mooi weer wat mensen mee bashen aan de koffie tafel. Jippie! Invers-populisme FTW!
(PS is er op een of andere manier achter te komen wanneer/op welke onderwerpen “de hoger opgeleiden” het “fout” hadden en de “de lager opgeleiden” het “goed” hadden en vice versa?)(niet dat het zo 100% zwart-wit is, maar bijvoorbeeld de europese grondwet hoe was daarover gemiddeld gestemd, en hoe weten wie daar gelijk had of niet?)
D66 heeft zich goed aangepast aan hun doelgroep …
@8: “en hoe weten wie daar gelijk had of niet”
In sommige situaties kunnen ook beiden “gelijk” hebben. Dat wil zeggen: het kan voor de één in belang zijn tegen te stemmen en voor de ander om voor te stemmen.
@1: Ik denk eigenlijk, dat het Ukraine-referendum voor veel mensen een soort eye-opener is geweest. Plotseling werd het heel erg duidelijk hoe referenda misbruikt kunnen worden door commerciele en buitenlandse partijen voor eigen gewin, en hoe makkelijk het is om groepen burgers te misleiden.
@9: D66 is in ieder geval aardig afgegleden; Ze willen graag een rampscenario waarin 1 Kamerlid en een (eventueel ongekozen) minister alle macht krijgen, in het kader van de “democratische legitimatie”. Ik zie het al helemaal voor me, een backbencher die 621 stemmen kreeg en iemand als Opstelten als designated dictators.
@11: En dat ‘qui bono’ moet je dus voor elk referendum opnieuw bekijken, nog los van de uitslag. Het referendum over de Europese grondwet in 2005 ging ergens over was het gevolg van een initiatiefwetsvoorstel van een paar Kamerleden. De uitslag werd vervolgens door Balkenende cs. genegeerd. Het Oekraïnereferendum ging eigenlijk nergens over en was inderdaad een vrij willekeurig potje stijlloos zieken. Vervolgens deed Rutte alsof hij er wat mee deed. Het komende referendum over de sleepwet gaat zeer zeker ergens over en opkomst, uitslag en gehoor zullen nog spannend worden.
Als je in je achterhoofd houdt dat er in elk postcodegebied wel een ‘interessant persoon’ woont en dat daardoor alles uit dat hele gebied ongecontroleerd en ongefilterd mag worden opgeslagen, gekoppeld en doorgegeven aan buitenlandse diensten, dan zijn we dus allemaal een weerloze sitting duck. Dat een meerderheid aan Kamerleden met het volle verstand voor deze wet heeft gekozen is niet met logica te rijmen. Net als dat een meerderheid van de bevolking dat soort Kamerleden opnieuw kiest. Had Nietzsche toch gelijk: ”Der Irrsinn ist bei Einzelnen etwas Seltenes – aber bei Gruppen, Parteien, Völkern, Zeiten die Regel.”
@11: Een mes kan ook misbruikt worden.
Enerzijds heb je de kiezers waarvan blijkbaar de hoger opgeleiden liever van iets afzien vanwege één enkele soortgelijke uitslag in hun nadeel.
Anderzijds heb je de politici die zich vooraf verplicht voelden zich solidair te verklaren met de niet-bindende-uitslag in plaats van ballen te tonen en vooraf stelling te nemen. Dus moest het merendeel in een omzichtige procedure overstag waarmee het vertrouwen in de politici wederom ondermijnd is.
In plaats daarvan een les te leren, je af te vragen waarom het in talloze andere landen wel werkt en een verbeterplan op te stellen, gaan ze het (niet-bindend) referendum direct overhaast weer afschaffen. Jammer dat Van Mierlo niet meer leeft, ik had graag gezien hoe hij hiermee was omgegaan, ik vermoed dat hij niet zulke slappe knieën had als Pechthold.
P.S. Ik denk dat je niet zomaar 1,4 miljard dividendbelasting kunt weggooien als gevolg van politiek chantage als er een bindend referendum gestart kan worden door de kiezers (die daarover immers NOOIT hun stem hebben kunnen uitbrengen en die overduidelijk in meerderheid tegen zijn).
@12: Hm. Dus in 1 klap alle minsters, kamerleden, en ook nog de Koning kassie wijle ? Waarom borrelt in mijn achterhoofd de gedachte “misschien zou dat nog niet eens zo’n gek idee zijn …”
Alle gekheid op een stokje, het is allemaal behoorlijk onwaarschijnlijk, maar ergens heeft D66 natuurlijk wel iets van een puntje. Als je de complete volksvertegenwoordiging opblaast, dan heb je per definitie geen democratisch bestuur meer, in ieder geval niet tot aan de volgende verkiezingen. Op zich is de gedachte om dan 1 volksvertegenwoordiger en 1 bewindspersoon in leven te laten niet zo gek. Ik weet niet precies hoe het in Nederland was geregeld, maar in de Koude Oorlog waren er in de VS en het UK meer van dit soort regelingen. Maar ja … in de Koude Oorlog, met continue “dreiging” van atoomwapens, kon je je zoiets nog wel voorsrtellen. Anno 2017, echter, zien we terrorisme eigenlijk alleen maar steeds amateuristischer worden; ik zie niet ISIS nog niet zo snel de Ridderzaal opblazen, om eerlijk te zijn. Dit voorstel komt enigszins wereldvreemd over, wat dat betreft.
@13: [ Dat een meerderheid aan Kamerleden met het volle verstand voor deze wet heeft gekozen is niet met logica te rijmen. ]
We zouden eens moeten weten hoeveel kamerleden écht vóór zijn, of dat eigenlijk de partijdiscipline van tegenwoordig betekent dat een handvol kamerleden/fractievoorzitters de rest van de kamer hun wil oplegt. En hoe worden die handvol leden in de Commissie Stiekem gekneed tot volgzame leden?
@14: Sorry hoor, maar er zijn echt heel erg weinig hoger-opgeleiden die nadeel zouden ondervinden als Nederland zich uit dat Ukraine-verdrag zou terugtrekken. Dat is misschien nog wel het meest idiote aan dat hele referendum: het ging over iets dat zo goed als geen consequenties heeft voor Nederlandse burgers. Dat hoger-opgeleiden zich nu tegen een referendum keren heeft een andere oorzaak, volgens mij. Laat ik dat proberen uit te leggen met een persoonlijk voorbeeld.
Ik was altijd voorstander van referenda, om de gebruikelijke redenen. Maar nadat ik twee referenda in de praktijk had meegemaakt ben ik van mening veranderd. Het eerste referendum was in Groningen, over een plan voor de Groote Markt. Wat mij opviel, is dat de discussie volledig gekaapt werd met slogans en onzin-argumenten. Vooral vanuit de SP hoek werd nogal wat angst gezaaid met beelden van verzakkende gebouwen, bijvoorbeeld. Mensen waren nauwelijks op de hoogte van de echte pro- en contra-argumenten, en hun stem werd vooral ingegeven door agitprop. Nu was dit nog een lokaal referendum dat niet zo heel erg belangrijk was, maar precies hetzelfde zag je bij het EU grondwet referendum. Een heleboel mensen dachten, dat dat over toetreding van Turkijke tot de EU ging, bijvoorbeeld. Wat ik elke keer zie bij referenda, is dat rationele argumenten het onderspit delven in de propaganda-campagnes van voor- en tegenstanders. Het Ukraine-referendum was, wat dat betreft, de overtreffende trap. en ik denk dat veel mensen daarna dezelfde beslissing hebben genomen die ik na het EU referendum al had genomen.
Als je kijkt hoe referenda in andere landen gebruikt worden, dan zie je juist nergens de idiote constructie die we hier (nu nog) hebben. Zwitserland, bijvoorbeeld, heeft een compleet ander politiek systeem, waar referenda een onderdeel van zijn. Ons “raadgevend referendum” is eigenlijk een nepreferendum, want de politiek kan het gewoon naast zich neer leggen. Verder, een opkomstgrens van 30 % is natuurlijk, vanuit democratisch oogpunt, volstrekt onvoldoende om ook maar enige legitimiteit te kunnen claimen. Als je dan toch iets met referenda wilt, dan moet je een bindend referendum gebruiken. En om te voorkomen dat kleine, actieve minderheden dan alsnog de besluitvorming kunnen kapen, zou ik dan stellen dat je meer dan de helft van het aantal uitgebrachte stemmen in de laaste kamerverkiezingen nodig hebt. Pas dan weet je zeker, dat je een legitieme, democratische beslissing hebt genomen.
@13: Het gaat niet over “cui bono”. Waar het om gaat, is dat referenda nogal de neiging hebben om feiten en argumenten uit het debat te verwijderen, en te vervangen door agitprop en zwartmakerij.
@17: [ Sorry hoor, maar er zijn echt heel erg weinig hoger-opgeleiden die nadeel zouden ondervinden als Nederland zich uit dat Ukraine-verdrag zou terugtrekken.]
Waar slaat dat nu weer op, in ieder geval niet op mijn reactie.
Dat verhaaltje van jou over dat in jouw ogen “rationele argumenten het onderspit delven in de propaganda-campagnes” geldt net zo goed voor gewone verkiezingen en mensen kunnen leren er net zo mee om te gaan als de Zwitsers en Fransen en .. en ..
De in jouw ogen schandelijke SP instortende huizen zijn niet half zo schandelijk als VVD/Kamps ogen dicht en niks zeggen niks horen niks doen beleid.
Die 30% en helft van de stemmen is al eerder uitgebreid bediscussieerd en leidt slechts tot een overmacht van de nee-stemmers van welk kamp dan ook die door gewoon thuis te blijven altijd kunnen winnen.
@19: kun je toch zien wat een lamzakken die anti-Brexiteers zijn geweest. Thuisblijven. En verliezen.
@19: Nou, jij had het erover, dat “hoger opgeleiden liever van iets afzien vanwege één enkele soortgelijke uitslag in hun nadeel.” Ik heb je een beetje verkeerd begrepen; ik dacht, dat je bedoelde dat de daling in steun voor het referendum werd veroorzaakt omdat het Ukraine-referendum in het nadeel van hoger opgeleiden zou zijn uitgepakt. Maar kennelijk bedoelde je iets heel anders; wat probeerde je hier precies duidelijk te maken ?
Natuurlijk zie je bij gewone verkiezingen net zo goed, dat rationeel discours (om het maar zo te noemen) het onderspit delft. Maar dat lijkt me nu juist een reden om geen referendum in te voeren in Nederland; dat zou namelijk betekenen, dat er meer mogelijkheden komen om het rationeel discours de nek om te draaien. Waarom zou je iets invoeren, waarvan je weet dat het de situatie eigenlijk alleen maar zal verergeren ?
Well, omdat het geen kwaad kan om een soort stok achter de deur te hebben, voor als politici te veel hun eigen gang gaan. Maar dan moet het ook een echte stok zijn, dus een bindend referendum, en geen raadgevend referendum. En het moet democratische legitimiteit hebben, oftewel een bepaalde meerderheid. Om strategisch niet-stemmen te voorkomen moet je die meerderheid niet van de opkomst laten afhangen; het meest voor de hand ligt dan om te kijken naar hoeveelheid kiezers van de laatste verkiezingen. Je kan veel mensen misleiden, maar meer dan de helft van het electoraat misleiden is toch wel een uitdaging, zeg maar.
Ik vind de leugens van zowel de SP toen als die van Kamp even schandelijk. In beide gevallen gaat het om beleid, dat verkocht wordt met onwaarheden. In beide gevallen ontneem je eigenlijk de burgers hun beslissingsmacht; als burgers de argumenten niet kennen, dan kunnen ze eigenlijk geen goede beslissingen maken. Het enige verschil is, dat het in het geval van Kamp hele serieuze gevolgen had voor honderdduizenden mensen; maar dat verandert niet zoveel aan het principe.
@1
Ik zag al vóór het Oekraïne referendum dat het instrument wat referenda heet, waardeloos is en alleen populisten aantrekt. Dat bleek ook zo te zijn. Baudet, Roos, Roemer waren prominent aanwezig.
En wie het nu ná het referendum nog niet ziet, die gaat het nooit meer zien. Dan heb ik het nog niet eens over de brexit gehad.
@15: “Op zich is de gedachte om dan 1 volksvertegenwoordiger en 1 bewindspersoon in leven te laten niet zo gek.”
Ik vind dat wel zo gek. één volksvertegenwoordiger vormt feitelijk geen democratische legitimatie en een bewindspersoon niet eens een democratisch mandaat. Wat mij betreft ligt het wetgevingsproces na zo’n ramp gewoon even stil tot na de volgende verkiezingen (voor de 1e Kamer kunnen die in principe vrijwel direct gehouden worden, dat moet zelfs binnen anderhalve maand). Nieuwe ministers kunnen feitelijk direct benoemd worden (en mogen zich in zo’n geval toch alleen met de uitvoering van bestaande wetten bezighouden). Er is geen enkele reden om “macht” (wat D66 daar ook precies mee moge bedoelen) bij twee personen te leggen (nog afgezien van de vraag hoe de machtsverhouding dan ligt, wat als de stemmen staken, hetgeen bij twee stemgerechtigden nogal eens kan gebeuren).
@22: Ik zag al vóór de invoering van het mes dat er slachtoffers zouden vallen.
Dat referendum over de sleepwet, ook typisch van poplisten?
Ik vermoed dat de daling van de steun voor het referendum onder hoger opgeleiden te maken heeft met een gebrek aan vertrouwen in de ‘stem des volks’. En dat is best verontrustend uit democratisch oogpunt bezien. Hoger opgeleiden wantrouwen de smaak en (politieke) voorkeuren van lager opgeleiden. En omgekeerd ook. Maar hoger opgeleiden hebben meer binding met het bestuur dan lager opgeleiden. Zij hebben ook meer vertrouwen in het parlement en zien grote risico’s in ‘wilde’ uitspraken van ‘slecht geïnformeerde’ burgers.
Met wat meer vertrouwen (en investeringen) in onderwijs en informatievoorzieningen kan een correctief referendum voor bijzondere kwesties (geen internationale verdragen bijvoorbeeld) en onder strikte voorwaarden zeker wel een uitbreiding geven aan de bestaande democratie. Op dat punt eens met Lennart in @21:
@18: De referenda zelf hebben die neiging niet. Wel partijen die zich er in mengen. Want belangen.
@23: Ja … maar helaas kan je het landsbestuur niet zomaar even stilleggen als er net een enorme aanslag is geweest waarbij de Ridderzaal is opgeblazen. Het gaat natuurlijk niet alleen om wetgeving, alhoewel je ook daar ook niet zomaar een paar maanden mee kunt stoppen. Het gaat ook om gewoon bestuur; beslissingen, benoemingen, dat soort zaken. Je zult toch op een of andere manier ergens macht neer moeten leggen, als je het land nog enigszins intact wilt houden.
Natuurlijk kunnen nieuwe ministers meteen benoemd worden. Wie stel je voor dat dat gaat doen ? Je zult die persoon toch de macht moeten geven om ministers te benoemen.
@22
was nu juist niet ook het probleem dat we de gevestigde partijen niet hoorden? om nu daar de populisten de schuld van tegeven lijkt me wat ver gaan. Ik neem aan dat geenstijl c.s. niet kunnen zorgdragen dat de NPO en RTL de standpunten van mark rutte of lodewijk asscher onvoldoende over het voetlicht brengen.
En zoals ik het begrepen had was het ukraine referendum een meta-referendum (een beetje zoals het vliegende spaghetti monster – internet joligheid+serieusheid) d.w.z. het doel van de referdum aanvragers was om te bepalen hoe serieus “den haag” dit soort referenda neemt. Een mooi en geslaagd experiment. Helaas.
@28: Nee, maar GS en aanverwanten kunnen wel gewoon stoppen met agitprop en keiharde leugens te verspreiden.
Sorry hoor, maar het enige dat dit heeft aangetoond is dat een raadgevend referendum inderdaad een raadgevend referendum is, waar de politiek mee kan doen wat het wil. Maar dat kon je gewoon in de desbetreffende wet lezen; daar was echt geen experiment voor nodig.
Idem voor brexit trouwens … corbyn was ook niet echt duidelijk genoeg aanwezig als bremain (vond men toch?)
Wat mij betreft werkt het democratisch proces vaak nog best redelijk. Als je niet actief mee doet in een campagne of daar niet handig in opereert is er een gerede kans dat je misschien niet het resultaat haalt waar je op hoopt. (gevaar: “scoreboord journalistiek” / in hindsight alles kunnen verklaren)
(laten we het alsjeblieft niet ook nog over de USofA hebben) (of het utrechtse burgemeesters referendum tussen Lood (Pans) of oud ijzer (Wolfsen))
Maar @lennart29
>Nee,
Als in inderdaad de kopstukken van de gevestige orde hebben zich (wijselijk?) niet de vingers aan het oekraine referendum gebrand?
Sorry dat ik uberhaubt de intenties van het oekraine referendum zoals door mij onthouden probeer acuraat weer te geven?
Wat googelen leert me waar eens dat het geheugen feilbaar is het doel was
“de relatie tussen Nederland en de EU onder spanning zetten”
https://www.nrc.nl/nieuws/2016/03/31/bedenkers-referendum-gaat-het-niet-om-oekraine-1604197-a417464
Dat is volgens mij toch niet echt gelukt.
@31: Nee, als in dat GS niet kan zorgdragen dat de NPO en RTL de standpunten van mark rutte of lodewijk asscher onvoldoende over het voetlicht brengen.
Natuurlijk is dat het wel gelukt om de relatie tussen Nederland en de EU onder spanning te zetten. Rutte heeft allemaal dingen moeten toegeven (waarvan we nog steeds niet weten wat precies) om dat inlegvelletje in dat verdrag te krijgen. Verder, Nederland wordt nu veel minder gezien als een constructieve, Europese partner, en veel meer als een rancuneuze, Europese dwarsligger.
Maar los van dit al; als referenda zo makkelijk misbruikt kunnen worden voor een doel als dit, ligt de conclusie dan niet voor de hand dat het geen geschikt democratisch middel is ?
@24
De naweeën van een actie van Lubach. Mediacratie. Waarmee Lubach zich bekende tot het zijn van een broertje van GS.
@33: Iedereen die iets zegt wat jouw niet bevalt stop je in het Geenstijl kamp?
Wen er maar vast aan dat de jongere generaties niet meer luisteren naar die slappe “kool en geit sparende” en “laat de gasten elkaar maar af maken” types als Van Nieuwkerk en Pauw.
In plaats daarvan kijken ze naar Lubach en Colbert want die durven ten minste hard uit te halen. Lachen en leren.
@6: Nee hoor er zit nauwelijks verschil in volgens mij. M. De Hond houdt een steekproef en dat doet het SCP ook. Welk verschil zie jij er in?