ACHTERGROND - [Een korte serie over de man die de Grieken en Romeinen aanduidden als de vader van de filosofie: de Athener Sokrates.]
Athene versus Sparta
In de honderdvijftig jaar waarin Athene een democratie was en cultureel op haar hoogtepunt stond, was de stadstaat voortdurend in oorlogen verwikkeld. De grote rivaal was Sparta. De rivaliteit ging niet alleen om de macht in Griekenland. In de twee steden heersten verschillende culturen.
Sparta was gesticht door een Dorische stam die het schiereiland de Peloponnesos was binnengevallen en de plaatselijke bevolking aan zich had onderworpen. De Dorische beschaving gold destijds als streng en sober, en de Spartanen hadden deze eigenschappen verder gecultiveerd. De oorspronkelijke bewoners moesten het land bewerken en de elite hield zich daarvan strikt gescheiden. Ze werkte niet, maar vormde het leger. Zij die er deel van uitmaakten, duidden elkaar aan als ‘gelijken’
In de Dorische cultuur was het land gemeenschapsbezit. Spartanen nuttigden de maaltijden gezamenlijk, en de jeugd kreeg een training waarbij samen in barakken werd geslapen. In de Spartaanse cultuur namen vrouwen aan veel ‘mannelijke’ activiteiten deel.
De verschillen met Athene waren enorm. In Athene was de zogenaamde oikos de hoeksteen van de samenleving: een soort kruising tussen een gezin en een klein bedrijf, gevormd door het huishouden van een landbezitter die de scepter zwaaide over vrouw, kinderen, slaven en ander personeel. In Athene hadden de vrouwen minder rechten dan de mannen en ze verrichten ook andere werkzaamheden. En waar de Atheense cultuur werd gekenmerkt door grote bouwwerken, theaterstukken en continu debat, focuste de Spartaanse cultuur zich op soberheid en discipline, en vervaardigde ze geen blijvende bouwwerken.
Oorlogstijd
Twee steden die cultureel zoveel verschilden en tegelijkertijd de ‘wereldmacht’ moesten delen, die moesten haast wel met elkaar in conflict komen. En dat gebeurde dan ook. De oorlogen waren lang en meedogenloos. Om te overleven hadden de Atheners hun stad helemaal ommuurd. Lange muren verbonden de stad met de haven, die eveneens ommuurd was. Athene leefde dus niet meer van haar eigen land, maar was afhankelijk van de graanimport.
Dit waren roerige tijden waarin de Atheners regelmatig gevoelige nederlagen leden. Ook zorgden de oorlogen met Sparta voor politieke instabiliteit. Twee keer werd de democratie zelfs kortstondig vervangen door een oligarchie.
We wisten al dat de politiek in Athene smerig kon zijn, maar in deze tijden was het vaak ronduit bijltjesdag. Een en ander zorgde vanzelfsprekend voor een afbrokkelend vertrouwen in staatsmensen en hun adviseurs. Er was bovendien behoefte aan een moreel ijkpunt.
Die behoefte werd voor velen vervuld door de persoon van Sokrates.
[Deze reeks is gebaseerd op het boek De wereld vóór God, dat een introductie biedt tot de filosofische stromingen van de oude wereld. Het hele boek is hier te bestellen.]