Sanchez heeft nog een maand voor de vorming van een nieuwe regering

De Spaanse premier Pedro Sánchez heeft opgeroepen tot een humanitair staakt-het-vuren in de strijd tussen Israël en Hamas zodat de Palestijnse bevolking de noodzakelijke hulp kan krijgen. Hij sluit zich aan bij een gelijkluidende oproep van de secretaris-generaal van de Verenigde Naties Guterres. De meeste Europese collega’s zijn nog niet zover. Zij aarzelen over een aanpak die hulp mogelijk maakt maar die tegelijkertijd niets afdoet aan de inzet van Israël om Hamas te vernietigen. Sanchez en Guterres hebben eerder de terreuraanval van Hamas veroordeeld. Maar een eerdere opmerking van Guterres dat deze aanval ‘niet in een vaccuum’ plaatsvond heeft er toe geleid dat Israël het visum van een VN-functionaris heeft geweigerd ‘om ze een lesje te leren‘. Nadat inmiddels vele regeringsleiders een bezoek hebben gebracht aan Israël is gisteren in Brussel gepoogd om een gezamenlijk standpunt te formuleren. De verwachtingen waren niet hooggespannen. De EU loopt in de pas met het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten, die zich dinsdag in de vergadering van de VN-Veiligheidsraad ook uitspraken voor de installatie van zogenoemde ‘humanitaire pauzes’. Het woord ‘staakt-het-vuren’ dat Sánchez wel durfde te gebruiken wordt nadrukkelijk vermeden – een ‘pauze’ is korter dan dat (zie voor het resultaat de Update).

In eigen land heeft Sanchez deze week een stap gezet op weg naar de vorming van een nieuwe regering. De verkiezingen van afgelopen zomer zijn weliswaar gewonnen door de conservatieve PP, maar die is er niet in geslaagd een meerderheidscoalitie te vormen. Sánchez heeft nu tot 27 november de tijd om het beter te doen. Als het niet lukt volgen in januari nieuwe verkiezingen. Om te beginnen heeft hij nu een akkoord gesloten met de linkse Sumar partij van Yolanda Díaz. De deal omvat een reeks sociale maatregelen, zoals een belofte om de werktijden te verkorten zonder de salarissen te verlagen, het verhogen van het minimumloon en het stimuleren van de volkshuisvesting.

Amnestie

Maar het moeilijkste komt nog. Sánchez heeft voor een meerderheid de steun nodig van Catalaanse seperatisten van Carles Puigdemont’s Junts per Catalunya en de linkse Esquerra Republicana. Zij eisen een algehele amnestie voor alle 1400 aangeklaagde en deels veroordeelde betrokkenen bij het mislukte Catalaanse onafhankelijkheidsreferendum van 2017. En ze eisen op termijn een nieuw referendum. Niet alleen voor de conservatieven, maar ook voor Sánchez’ partijgenoten in de PSOE zijn deze eisen onverteerbaar. De conservatieve rechters die de seperatisten wegens schending van de Spaanse grondwet hebben veroordeeld verzetten zich met alle macht tegen een oplossing die tegemoet komt aan de Catalaanse onafhankelijkheidsbeweging. Sumar-onderhandelaar Jaume Asens is van mening dat de kans moet worden gegrepen om de rechters de kwestie van het Catalaanse onafhankelijkheidsstreven uit handen te nemen om er een politieke oplossing voor te vinden. De regering-Sánchez is de seperatisten vorig jaar al een beetje tegemoetgekomen met een aanpassing van de uit 1822 stammende wet die opruiing tegen de staat strafbaar stelt. Begin dit jaar heeft het Hoogerechtshof de aanklacht tegen Carlos Puigdemont op grond van deze wet laten vallen. Puigdemont is het land ontvlucht en woont in België. Hij wordt echter nog steeds vervolgd door de Spaanse justitie, nu voor overtredingen met minder hoge straffen. Zijn uitleveringsverzoek is niet ingetrokken.

De macht van de rechters

Historicus Andrew Dowling wijst op het zeer gepolitiseerde justitieapparaat in Spanje. Hij typeert rechters als een ‘parallelle politieke macht’. In het vooruitzicht van een amnestie-aanbod van Sánchez voeren de magistraten openlijk campagne tegen wat zij noemen de aantasting van het principe van machtenscheiding. Ze stuurden zelfs een brief naar de Europese Commissie waarin zij de mogelijke amnestie vergeleken met maatregelen die in Polen en Hongarije zijn genomen tegen de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht. Het zal nog een hele toer worden om een compromis te bereiken dat niet kan worden afgeschoten als strijdig met de Spaanse grondwet. Politici die de wet aan hun laars lappen omdat het hen nu eenmaal beter uitkomt: dat is bepaald geen fraai beeld voor een democratisch land. Het zal ook niet eenvoudig zijn om het politieke activisme van de rechters aan te kaarten. Daarbij komt dat de steun voor een volledige amnestie buiten Catalonië ook niet vanzelfsprekend is. Aan de andere kant zullen de Catalaanse seperatisten geen genoegen willen nemen met mooie verzoenenede woorden alleen.

Maar Puigdemont en de zijnen weten ook dat ze bij Sánchez meer uit het vuur zullen kunnen slepen voor Catalonië dan als de PP na een mislukte regeringsvorming volgend jaar alsnog aan de macht kan komen. Het is daarom niet onmogelijk dat het pragmatisme uiteindelijk overwint.

Update

Volgens Politico heeft Sánchez gisteren de eenheid van de EU flink uitgedaagd bij het vaststellen van een gemeenschappelijke tekst over de oorlog tussen Israël en Hamas. Hij pleitte voor een humanitaire pauze (enkelvoud), een tekst die voor zijn collega’s te veel op een ‘staakt-het-vuren’ lijkt. En dat gaat met name Oostenrijk en Duitsland te ver. Om Sánchez tegemoet te komen is in de tekst het plan voor een internationale vredesconferentie opgenomen. Sánchez zou voor zijn afwijkende stellingname onder druk staan van zijn beoogde coalitiepartner Sumar. Deze partij steunt een onafhankelijke Palestijnse staat. In het deze week gesloten coalitieakkoord tussen de PSOE en Sumar staat dat Spanje “actief (moet) werken aan het bevorderen van diplomatieke kanalen die vooruitgang in de richting van vrede in het Midden-Oosten en tussen Israël en Palestina mogelijk maken.”