Recensie Zomergasten 2018 met Esther Perel

RECENSIE - Gaandeweg de zesde aflevering van Zomergasten 2018, kreeg ik steeds meer het gevoel dat Janine Abbring verliefd was op Esther Perel. Hoe ze glunderde toen Perel vertelde dat ze negen talen sprak. Hoe ze straalde toen Perel zei dat ze net zestig was geworden. Hoe ze tranen in haar ogen kreeg toen Perel over haar jeugd en ouders vertelde. Hoe ze jubelde toen Perel het had over hoe ze haar Joodse wortels een nieuwe context gaf door een pop-up synagoge te bezoeken met een homoseksuele rabbi. ‘Ik ben op zoveel niveaus jaloers nu’, zei Janine Abbring toen. Abbring gaf Perel in alles gelijk, zoals je dat doet als je ze verliefd bent. Ze hing aan haar lippen, van het begin tot het eind. En gaf Perel alle ruimte om haar verhaal te doen. Dat verhaal stond als een huis. Of als een stoel, om met Han Peekel te spreken.

Om eerlijk te zijn kende ik Esther Perel nog niet voordat deze avond begon. Dat ligt vermoedelijk aan mij, Esther Perel had er genoeg aan gedaan om zichzelf bij me in de kijker te spelen. Om het een beetje goed te maken, had ik gistermiddag wat zitten googelen. Behoorlijk wat uitspraken die Esther Perel tijdens Zomergasten heeft gedaan, had ik de middag ervoor al gelezen. ‘Zekerheid is de vijand van het veranderen’ bijvoorbeeld (had zij maar tegenover Eric Wiebes gezeten, dacht ik toen ze dit zei). En ‘wat aantrekkelijk is in het begin van een relatie, wordt later een bron van ergernis’. Of: ‘Vroeger was monogamie één persoon in je leven, vandaag de dag is monogamie één partner tegelijkertijd.’ Ze is niet bang om zichzelf te herhalen, wil ik maar zeggen. Esther Perel heeft haar kijk op menselijke relaties fijn geslepen in haar boeken en lezingen en voelt zich niet te beroerd om woorden te gebruiken die hun waarde al hebben bewezen. (En elke keer als ze zichzelf zag citeren, meende ik een vertederde glimlach bij Janine Abbring te zien.)

Het moet gezegd: haar blik op menselijke relaties in al hun gedaanten is verfrissend. Ze is genuanceerd en empathisch. Ze veroordeelt niet en ze laat van alles de complexiteit zien. De kern van haar visie is denk ik dat iedereen continu bezig is om z’n eigen verhaal te maken. Dat verhaal kan veranderen door de context. En wanneer je verhaal verandert, kan zelfs de ervaring veranderen.

Speelfilmfragmenten

Om haar ideeën te illustreren maakte ze opvallend veel gebruik van speelfilmfragmenten. Een fragment uit I, Tonya was aanleiding om het te hebben over de verhalen die mensen construeren om hun eigen rol in een relatie goed te praten. Een fragment uit Before Midnight illustreerde hoe relaties verlopen (harmonie, disharmonie, reparatie). Een fragment uit A Walk on the Moon was aanleiding om het over vreemdgaan te hebben. Een fragment uit Newness ging over hedendaagse romantiek en het vermijden van conflicten (het verwijderen van je Tinder-app schijnt tegenwoordig het toppunt van commitment te zijn). Away from her liet zien dat je binnen één relatie een nieuw verhaal kunt beginnen. En in Call Me by Your Name zagen we een vader die zijn zoon vertelde dat het zonde is om je gevoelens weg te stoppen in een poging niets te hoeven voelen.

Ik was blij als er een stukje documentaire te zien was, zoals My Architect over de architect Louis Kahn die tegelijkertijd drie gezinnen had. Ergens voelde het als een zwaktebod, om zoveel speelfilms te laten zien. Alsof haar ideeën alleen maar te illustreren zijn met fictie. Misschien komt het doordat de verhalen waar intermenselijke relaties uit bestaan zo complex zijn. De fictiefilm is een geconcentreerde versie van de weerbarstige werkelijkheid.

Werd het toch nog persoonlijk

Meeste indruk maakte bij mij het fragment uit Shoah, de negen uur durende documentaire over de holocaust van Claude Lanzmann. In het fragment zagen we Abraham Bomba die als kapper onderdeel was van het sonderkommando van Treblinka. Bomba kwam uit hetzelfde dorp als de ouders van Esther Perel. Toen hij vertelde over dorpsgenoten die hij kaal schoor voordat ze de gaskamers in gingen, lukte het hem niet om verder te vertellen. Lanzmann bleef aandringen. Perel zag hier wat er bij haar thuis aan de keukentafel ook gebeurd was. En wat er bij zoveel Joodse families aan de keukentafel van de jaren na de Tweede Wereldoorlog gebeurd was. De kinderen die willen weten hoe het zit. De ouders die zwijgen. De kinderen die het toch willen weten, maar tevens ook niet weten hoever ze kunnen gaan met hun vragen.

Een ander fragment dat aanleiding gaf om wat persoonlijker te worden, ging over een Israëlische choreograaf die een traditioneel Joods paaslied van een moderne choreografie had voorzien. Het stuk zorgde destijds voor zoveel opschudding dat de regering bijna dreigde te vallen. Voor Esther Perel was deze dans echter vooral een voorbeeld van hoe je een nieuwe vorm probeert te vinden voor tradities en rituelen. Dit deed Perel zelf ook, zowel in haar persoonlijke leven als in haar werk. Hoe ze dat laatste precies deed, kwamen we helaas niet te weten. Even later merkte ze wel op dat er in de Tien Geboden maar liefst twee geboden aan ontrouw worden gewijd. Eén gebod verbiedt om het te doen, het andere om eraan te denken. ‘Wie dat heeft geschreven, had het goede begrip over de natuur van de mens’, zei Esther Perel hierover.

Op de sofa

In het begin van de avond vroeg presentatrice Abbring aan Perel, of interviews met haar vaak uitmonden in verkapte therapiesessies met de interviewer. Perel beaamde dit, waarop Abbring aangaf dat ze niet gespaard hoefde te worden, mocht de gelegenheid zich voordoen. Maar toen de gelegenheid zich daadwerkelijk voordeed, wist Janine Abbring niet hoe snel ze naar het volgende fragment moest.

We hadden net een stukje gezien uit de documentaire The { }And, waarin een koppels confronterende vragen op kaartjes moeten beantwoorden. Ter afsluiting van dit onderwerp speelden Abbring en Perel zelf het kaartspelletje. Het kaartje dat Janine Abbring trok, bevatte de vraag ‘Als je moeder op dit moment hier was, wat zou ze dan over jou vertellen?’ Janine Abbring voelde zich overvallen door deze vraag. Haar moeder was vorig jaar overleden. Ze was dement en zou haar dochter niet eens herkennen mocht ze hier zijn op dit moment. ‘Ga terug naar je moeder toen ze nog moeder was’, zei Perel. Abbring zei dat haar moeder zou zeggen dat ze goed borstplaat kon maken en minder stoer was dan ze zich voordeed. En dat ze rechtop moest zitten. ‘Goh. Ja. Hm.’, zei Janine Abbring. Ze schuifelde wat zenuwachtig op haar stoel en kondigde snel het volgende fragment aan: de persconferentie waarin Bill Clinton beweerde nooit seks te hebben gehad met die vrouw genaamd Monica Lewinsky.

Daarna hadden Janine en Esther het er niet meer over. Zoals dat zo vaak gebeurt in relaties.