ANALYSE - Als een kandidaat-Kamerlid, Sidney Smeets van D66, je vraagt wat een volgend kabinet zou kunnen doen op het gebied van onderwijs, cultuur en wetenschap, dan probeer je een antwoord te geven. Hier dus wat almachtsfantasieën – wat zou ik doen als ik een regeerakkoord zou schrijven?
Om te beginnen: erkennen dat er een probleem is en dat dit een algemeen maatschappelijk probleem is. Er zijn talloze organisaties die wijzen op allerlei belangrijke kwesties, maar de kern van de zaak is onderschatting van het belang van kennis. Dit uit zich op allerlei manieren. Het kan gaan om talkshows die pseudowetenschappers ongestoord laten kletsen, het kan gaan om het gemak waarmee het kabinet bepaalt dat de musea twee weken dicht moeten, het kan gaan om universiteiten die hun inzichten verbergen achter betaalmuren, het kan gaan om een minister-president die geen sociologische verklaringen wil horen voor iets dat nou net een sociologisch vraagstuk is.
Minachting voor kennis is de kern van de zaak. Als een kabinet dat erkent, kan het maatregelen nemen.
Samenhangend beleid
Maatregel 1A: doop het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap om tot “ministerie van kennis en toekomst”. Dat oogt als kosmetische verandering, maar je toont zo dat kennis geen ergerlijke kostenpost is maar een renderende investering.
Maatregel 1B: herstel het ministerschap voor wetenschapsbeleid. Boy Trip was de laatste die deze functie bekleedde en sindsdien is er, zo krijg ik de indruk, geen voldoende doordacht beleid meer. De nieuwe minister van wetenschapsbeleid heeft als taak het ontwikkelen van een samenhangende visie op het delen van informatie, het verwerven van informatie en het continueren van informatie – ofwel overdracht, onderzoek en onderwijs ofwel de drie taken die de wetgever heeft neergelegd bij de universiteiten.
Maatregel 2: voer de discussie over de kenniseconomie nu eens met alle partijen. Dat de wetenschap de discussie over open access niet voert met de maatschappelijke organisaties, toont dat overheidsingrijpen noodzakelijk is.
Langere opleidingen
Maatregel 3: vooruitlopend op de discussie zou ik opperen dat de opleidingen verlengd moeten worden. Toen de HBS werd opgericht, waren er opleidingen van drie en vijf jaar, die later zijn uitgebreid tot vier en zes. Ik zie geen reden om dat niet opnieuw te doen. Welvarend als we zijn hebben we de middelen. De levensduur is bovendien met verschillende jaren gestegen en het is niet onbillijk een deel daarvan te gebruiken om jonge mensen de kennis en vaardigheden te laten verwerven om in een kenniseconomie te functioneren.
Verleng dus de basisschool en de middelbare school met elk een jaar. Zo verhinder je dat het huidige dilemma dat de ruimte die nodig is om het ene vak adequaat te geven, ten koste gaat van andere vakken.
Dat geldt ook voor het hoger onderwijs. Er is ons in de jaren tachtig een tweefasenstructuur beloofd die er niet in alle vakken is gekomen. Al ruim vijfendertig jaar maken we jonge mensen wijs dat ze wetenschappelijk voldoende gevormd zijn, wat alleen waar is als je de kwaliteitsnorm naar beneden bijstelt. Ik citeer mezelf:
Het is onzin dat een vier- of vijfjarige opleiding, waarbij studenten bovendien uren verspillen aan reizen, het wetenschappelijke niveau van pakweg 1980 zou hebben. Toen duurde een opleiding zes tot acht jaar en woonde een student in een universiteitsstad … En kom niet aan met rookgordijnen als zouden studenten vroeger hebben geluierd. Omdat we op campus woonden, konden we gewoon veertig uur per week studeren. En dat deden we.
Waarmee een maatregel 4 ook al is genoemd: investeer in studentenhuisvesting. Je mag ook in huisvesting in het algemeen investeren, trouwens.
Investeringen
Ongetwijfeld is er iemand die het bovenstaande niet goed heeft gelezen en vraagt wat dit moet kosten. Maar nogmaals: het zijn geen kosten. Het zijn investeringen. Het voorbeeld van de HBS toont dat het rendeert.
Ik wijs nog op twee forse bedragen waarvan ik het belang straks uitleg.
- Er moet iets worden gedaan voor de studenten die sinds midden jaren tachtig geen wetenschappelijke opleiding hebben gehad. Voer alsnog de tweede fase in en geef de gedupeerden kans hun studie af te ronden.
- Bad information drives out good. Herstel de schade die is ontstaan doordat betrouwbare informatie lag achter betaalmuren. Er moet overleg komen tussen wetenschap en maatschappelijke organisaties.
Wantrouwen
Ik schreef zojuist dat we het ministerie moesten noemen naar zijn voornaamste taak, kennis en toekomst, en zei dat dat klonk als een slechts kosmetische aanpassing. We verdenken tegenwoordig immers elk voorstel over onderwijs, cultuur en wetenschap.
Ik denk dat ons wantrouwen terecht is. Flink wat beleidsvoorstellen waren in feite bezuinigingen. De KNAW vergat collectief af te treden toen de minister het advies van de Commissie Van Rijn overnam. Er zijn subsidieaanvragen waarin als nieuw werd gepresenteerd wat allang is beproefd. De culturele sector is in handen van hobbyisten en lobbyisten. Het ministerie vraagt mensen die niet weten wat er in het onderwijs gebeurt om beleid te maken.
Hoe herstellen we het vertrouwen? Ik denk dat Maimonides dat goed zag: kom tot inzicht, erken openlijk je fout, compenseer de schade en schep de condities waaronder het niet opnieuw verkeerd kan gaan. Anders gezegd: committeer je er geloofwaardig aan.
Zou ik formateur zijn, ik stelde dus een minister voor wetenschapsbeleid aan. Zou ik informateur zijn, ik beloofde compensatie aan degenen die geen tweede fase kregen en kondigde overleg aan tussen wetenschap en maatschappelijke organisaties. Dan toon je dat je je er werkelijk aan committeert.
[Nepwetenschap, partijdige geschiedschrijving en kwakzalverij? In de serie “Quack?!” geven diverse auteurs hun visie op deze trends.]
Reacties (7)
Geachte minister Lendering, Mag ik aan die verlenging van het onderwijs nog een maatregel toevoegen: uitstel van keuze voor het vervolgonderwijs voor kinderen na de basisschool. Doen we ook nog iets aan het terugbrengen van de groeiende ongelijkheid, de Klassen
hmmm, ik hoor dat steeds, uitstel van keuze voor het vervolgonderwijs. Ik ben daar ook niet per se voor, omdat ik bang ben dat het ten koste zal gaan van de slimmere leerling – die zit immers dan nog langer in een gemiddeld niveau vast terwijl die zich al dood verveelt op school. Dat is echt een effect dat op zal treden wanneer dat keuzemoment naar een later tijdstip zal verschuiven. Je kunt natuurlijk zeggen: jammer dan voor die slimmeren, die zijn toch al slim genoeg, en ze zijn een minderheid. Het probleem is dat het een enorme verspilling van talent is. Ik heb er toch echt iets op tegen als de grauwe middenmoot voor de zoveelste keer de norm wordt en te slimme leerlingen nog langer naar beneden getrokken worden.
Wat niet wil zeggen dat ik de noodzaak niet zie om laatbloeiers meer tegenmoet te komen.
Wat me slimmer lijkt is niet het moment van keuze later maken, maar het doorstromen tussen de niveau’s makkelijker maken.
Of het tijdstip van keuze voor vervolgonderwijs flexibel laten zijn: voor kinderen voor wie het nog niet uitgekristalliseerd is een soort tussen/schakelklas; voor kinderen voor wie het al wel duidelijk is het keuzemoment zo laten als het al is.
Met enige differentiatie in de klas, zoals dat nu ook wel gebeurt op de basisschool hoeft er geen groot nadeel te zijn voor de slimme leerlingen. Het probleem zit ook niet zozeer bij verschillen in leerprestaties, maar bij verschillen in achtergrondmilieu.
@1.2:
precies daar zit ‘m het probleem. Want zoals dat nu ook wel gebeurt is dat goed waardeloos. Het wordt af en toe eens opgepikt, en daar is het mee gezegd.
Als je ziet hoe “goed” dat nu al gaat, hou ik m’n hart vast voor wat er met de slimmere leerling gaat gebeuren als het keuzemoment nog later komt.
Jona for president!
Hmm, die verlenging van het onderwijs ben ik helemaal niet voor. Er zijn zat kinderen die totaal niet functioneren in een schools systeem, en daarvoor maak je de lijdensweg op die manier alleen maar groter. Er is al een startqualificatieplicht.
Ik kan er wel in meegaan als je het niet verplicht maakt voor iedereen. Dit is natuurlijk een links-intellectueel blogje waarin lezers en schrijvers zich maar moeilijk kunnen voorstellen dat er ook kinderen bestaan die niet gebaat zijn bij meer school, maar geloof me, er bestaan hele volksstammen die je niet helpt door ze nog meer school door de strot te douwen. Het is een hel voor ze, en het effect is uiterst gering – zo niet nul.
Eentje die ik mis: veel meer aandacht voor wetenschap in het middelbaar onderwijs. Les in wat de wetenschappelijke methode inhoudt, hoe wetenschappelijk onderzoek gedaan wordt, etc. Die aandacht is nu nihil.
Je kunt zo verschrikkelijk duidelijk merken dat het curriculum samengesteld is door een stel alpha’s op het ministerie van onderwijs.
‘Ministerie van kennis’ zie ik wel zitten. ‘Toekomst’, daar denken meer ministeries over na, lijkt me.
Een vriend van mij, die mensen ‘met een afstand tot de arbeidsmarkt’ helpt, rekende me ooit voor dat we in Nederland ongeveer een half miljoen structureel werklozen hebben. Mensen die gewoon niet willen. Die gaan ook niet ‘iets willen’ met meer onderwijs. In het middensegment houden we de mensen ook veel te lang vast in het onderwijs; we hebben ook loodgieters nodig en om die nou voorbij hun 16e nog in de schoolbankjes te laten zitten – da’s eigenlijk al te lang. In het hogere segment zitten we gewoon totaal scheef: we pompen er veel te weinig technici en veel te veel accountants en psychologen uit. Daar moeten we op sturen.
Ik denk niet dat er geld bij hoeft. Je moet het slimmer uitgeven.