De professor en zijn privilege

OPINIE - De Canadese hoogleraar psychologie Jordan Peterson is de eregast vanavond van ‘De Nederlandse Leeuw’, in Rijswijk, tijdens een bijeenkomst over immigratie. In een interview in de Volkskrant deze morgen komt dat onderwerp totaal niet voor. Wat we lezen, zijn de persoonlijke frustraties van een academicus die door academia werd uitgekotst.

Peterson trok de aandacht van zijn collega’s toen hij anderhalf jaar geleden een aantal filmpjes op YouTube plaatste waarin hij lekker te keer ging tegen bepaalde studies. Sindsdien is hij een van de lievelingen van de altright beweging, al moet hij daar zelf niet veel van hebben. Volgens Peterson, aldus het Volkskrant-interview, heerst op de universiteiten een ‘rancuneuze’ identiteitspolitiek die de blanken verwijt dat ze bevoorrecht zijn. Hij noemt die opvatting ‘extreemlinks’ en ‘neomarxisme’. En hij waarschuwt: ‘Een op de vijf hoogleraren in Noord Amerika noemt zichzelf marxist.’

Daar overdrijft hij, helaas. Dat cijfer geldt alleen voor de social sciences (meting 2006). Wie naar álle hoogleraren kijkt, blijft steken bij een miniem percentage. En dan is het is maar de vraag wat de geënquêteerden daarmee bedoelden.  Dat ‘ik ben marxist’ zal vooral bedoeld zijn om aandacht te trekken of te shockeren, want in de VS is ‘marxist’ net zo erg als ‘socialist’ en seriemoordenaar. Zo ook bij Peterson, die net doet alsof hij een diep inzicht heeft ontwikkeld: ‘Ik vind het marxisme een moorddadige ideologie’. En hij trekt de brede verfkwast gelijk maar effe door: ‘Er is geen verschil tussen hun identiteitspolitiek en de ideologie achter de gebeurtenissen in de Sovjet-Unie in de jaren twintig van de vorige eeuw.’ Toe maar.

De bezoekers aan de discussiebijeenkomst vanavond in Rijswijk zullen niet écht geïnteresseerd zijn in wat aan Amerikaanse universiteiten gebeurt. Ze zullen geduldig wachten op zijn veroordeling van white privilege, het idee dat blanken vanwege hun huidskleur automatisch een streepje voor hebben. Peterson waarschuwt voor de gevolgen van deze beschuldiging. Rechts is in opmars, zegt hij:

‘onder ontevreden jonge mannen die steeds maar weer het verwijt krijgen dat zij exponenten zijn van een onderdrukkend patriarchaat. Die jonge mannen worden gediscrimineerd. In extreemrechts vinden ze een uitlaatklep voor hun woede.’

Hij spreekt van ‘een bloedig spel’ dat vreselijke gevolgen kan hebben. Als dat zo doorgaat, waarschuwt hij, groeit de kans dat rechts (in de VS) met geweld zal terugslaan.

Dat klinkt als een koele analyse waar ‘extreemlinks’ van kan leren (Peterson: ‘mijn handreiking naar extreemlinks bestaat uit de kennis die ik verspreid’). Maar het klinkt ietwat overspannen. Zullen de ivoren torens van academia straks met geweld veroverd worden, vanwege wat daar gebeurt? Zou een handjevol profs een revolutie kunnen uitlokken? Peterson maakt hier van een academische trendje een maatschappelijk probleem.

White privilege bestaat, uiteraard. De leden van een dominante cultuur (gekenmerkt door huiskleur, maar het kan net zo goed taal of geloof zijn) hebben altijd een streepje voor. Voor hen gaan meer deuren gemakkelijker open. De redenen daarvoor zitten diep in onze genen opgeborgen. Daar verandering in brengen, vergt actief ingrijpen van de overheid, veel geduld – en dan nog is het succes beperkt. Voorsprongen uit het verleden zetten zich immers voort in latere generaties.

Sommigen (ik denk aan hoogleraar Gloria Wekker) denken dat een dieper besef, en een vorm van collectieve spijtbetuiging, het begin zou zijn van een ommekeer. Waarbij ze gelijk een verband legt met kolonialisme en alle vormen van discriminatie. Alles hangt met alles samen, aldus Wekker. Een waarheid als een koe. Maar het heeft geen zin om de discussie in christelijk-religieuze termen van schuld, spijt en boete te gieten. Die terminologie is zwaar verouderd. Niemand acht zich verantwoordelijk voor de daden van zijn voorouders, en iedereen pakt de kansen die samenleving biedt. Ook als die oneerlijk verdeeld zijn. Dat laatste vindt niemand moreel verwerpelijk, eerder begrijpelijk. Wie vindt dat blanken schuld moeten betuigen, boete moeten doen, als eerste stap op weg naar een betere samenleving, is geen wetenschapper en geen marxist, maar een christen.

Volgens Peterson worden jonge blanke mannen gediscrimineerd door dergelijke uitspraken. En stemmen velen daarom extreemrechts. Blijkbaar acht hij mensen niet in staat om onderscheid te maken tussen de uitspraken van een dame op televisie en reëel bestaande discriminatie. Hier lijkt een betere ‘stemverklaring’ op zijn plaats – en die bestaan uiteraard ook. De spanningen veroorzaakt door immigratie, bijvoorbeeld. En het verwaarlozen van de maatschappelijke onderklasse. Daarover zegt hij niks – hij zit met zijn hoofd nog in de academie die hem pas buitensloot. Peterson wordt zélf gediscrimineerd, vindt hij. Hij vertelt over een Canadese promovenda communicatiewetenschappen die op haar vingers werd getikt omdat ze tijdens een college een filmpje had vertoond met Peterson aan het woord. Volgens haar meerderen had deze promovenda de arme studenten niet morgen blootstellen aan zijn verwerpelijke standpunten. Tja, binnen de Noord-Amerikaanse social sciences is men al jaren doodsbang studenten te ‘kwetsen’ door ze iets engs te laten lezen of te laten zien. De geplaagde Peterson waarschuwt gelijk maar de hele wereld voor wat daar gebeurt. Volgens hem ‘vergiftigen’ deze ‘corrupte studies’ de hele samenleving. Voorlopig ontbreekt daarvan elk spoor. Buiten academia waait de wind uit een compleet andere richting.

Rechts heeft gewonnen. De Amerikanen kozen voor Donald Trump. En zoals Mark Lilla in zijn beruchte essay ‘The end of identity liberalism’ schreef, was het juist de nadruk op identiteitspolitiek die de democraten de das om deed. Jarenlang hebben de democraten gedroomd van een totale eindoverwinning op de republikeinen omdat zij konden rekenen op de stemmen van minderheden – en die minderheden zouden binnenkort de meerderheid zijn. Hillary maakte graag duidelijk dat ze opkwam voor de minderheden, voor vrouwen, zwarten, latino’s en ga zo maar door. Die strategie heeft gefaald, constateert Lilla. En moet worden verlaten. De overwinning van Trump laat zien dat de democraten de blanke meerderheid (man én vrouw, die laatste kozen ook massaal voor Trump) niet moeten verwaarlozen. Daarmee zet hij een streep door enkele decennia van democratisch strategisch (wens)denken. De verwarring binnen de partij is dan ook compleet.

Rechts heeft gewonnen. En uit alles blijkt dat wat de Democraten ook roepen, en wat de media ook over Trump zeggen, de steun voor Trump nog fier overeind staat. De toenemende polarisatie maakt rechts alleen maar zelfverzekerder. De wapens (beter, de immense wapenvoorraden) van rechts kunnen in de kast blijven. Een handjevol ‘marxisten’ ergens op een campus zal daar weinig aan veranderen. Maar juist dáár heeft Peterson last van.

So what?