Polen hopeloos verdeeld

ELDERS - De spreekwoordelijke Poolse landdag is terug in Warschau.

In de Poolse hoofdstad bezetten leden van de oppositie het parlementsgebouw. Ze zijn van plan daar tijdens de Kerstdagen bij toerbeurt te blijven zitten uit protest tegen autocratische tendenzen van de PiS-regering die in het parlement een absolute meerderheid heeft. Vorige week vrijdag begon het protest naar aanleiding van een wetsvoorstel dat de aanwezigheid van de pers bij parlementszittingen dreigde te beperken. Een Kamerlid werd door de voorzitter wegens aanhoudende protesten uit de zaal verwijderd, waarop de volledige oppositie voortzetting van het debat blokkeerde. De PiS-meerderderheid trok zich vervolgens terug in een aparte zaal om de besluitvorming over de begroting voor 2017 in beslotenheid af te ronden. Daarin is ook een verlaging van de pensioenen van ambtenaren van de voormalige communistische inlichtingendienst voorzien. Reden voor de PiS om de oppositie, voornamelijk burgerlijke liberalen, uit te maken voor ‘communisten’ en ‘dieven’.

De gebeurtenissen in het parlement leidden tot massale demonstraties in het weekend. Het Comité ter verdediging van de Democratie (KOD) heeft opgeroepen tot een nieuw ‘Maidan’. Ook PiS-aanhangers demonstreerden tegen de pogingen om het land te ‘destabiliseren’, zoals het op de regeringsgetrouwe publieke televisie werd genoemd. De verdeeldheid in Polen is compleet.  De EU waarschuwt voor de laatste maal.

De Poolse minister van Buitenlandse Zaken heeft de laatste missive van EU-commissaris Timmermans over de inrichting van het Constitutionele Hof direct naast zich neergelegd. De voorzitter van de Senaat heeft nu wel toegezegd dat de beperking van de toegang voor de pers tot het parlement niet zoals gepland zal worden doorgevoerd. Het is een tweede teken dat de regering niet helemaal doof is voor protesten. Enkele weken geleden werd ook een omstreden voorstel voor aanscherping van de abortuswet van tafel gehaald.

Oud-president Lech Walesa vindt dat de EU zijn land veel harder moet aanpakken. ‘Als je lid wilt zijn van een club waar je niet inpast dan is het ontnemen van stemrecht een nog te kleine straf. Ze moeten ons eruit gooien.’ Dat is stoere taal van de voormalige vakbondsleider. Het zal niet gebeuren omdat alle andere lidstaten hiermee akkoord moeten gaan en daar ziet het voorlopig nog niet naar uit.

De crisis rond het Constitutionele Hof is deze week verergerd door het (reguliere) vertrek van voorzitter Rzepliński, die zich tot nu toe op alle mogelijke manieren had verzet tegen de pogingen van de regering om een einde te maken aan de onafhankelijkheid van deze waakhond voor de democratie. Polen is hard op weg naar een autocratie, zei hij bij zijn aftreden. De weigering van de regering om regelgeving van het Hof te erkennen creëert een dubbel rechtssysteem. Sommige rechters volgen het Hof, anderen niet. Rechtspraak wordt onmogelijk gemaakt omdat rechters niet meer weten waar ze zich aan hebben te houden. Vorig jaar weigerde PiS-president Duda drie nieuwe rechters aan te stellen die de partij niet zinde. Het parlement heeft acht wetswijzigingen aangenomen die de greep van de regering op het Hof moeten versterken. Zo wordt het hoogste rechtsorgaan in Polen volgens Rzepliński een soort privé-rechtbank voor onze ‘geliefde leider’ Kaczyński, die buiten parlement en regering om alle macht in handen heeft.

Ondanks, of misschien wel dankzij alle binnen- en buitenlandse protesten kan de ‘geliefde leider’ nog steeds rekenen op aanmerkelijk steun onder grote delen van de Poolse volk. Persbreidel, inperking van de macht van de media en van het parlement deren de PiS-aanhangers minder dan maatregelen die hun welvaart raken. Want daarom hebben ze de vorige, liberale, regering de rug toegekeerd: de middenklasse en de lagere klassen profiteerden te weinig van de groeiende rijkdom van het land. De nieuwe regering heeft de kiezers beloond met extra gezinsbijdragen en een minimumloon. Structurele hervormingen van de economie zijn tot nu toe uitgebleven. De groei van de Poolse economie is vertraagd ondanks het profijt dat Polen heeft van de Europese vrijhandel. Blijvende steun voor Kaczyński zal afhangen van de mate waarin hij zijn beloftes voor een welvarend Polen kan nakomen.

De verdeeldheid die de PiS-regering in het eerste jaar na de verkiezingsoverwinning van oktober 2015 in Polen heeft bewerkstelligd zal politieke spanningen blijven oproepen. De splitsing in de Poolse samenleving wordt nog eens versterkt door de volstrekte scheiding in de media tussen de regeringsgetrouwe publieke omroep TVP en de commerciële zender TVN die tot nu toe nog een oppositiegeluid mag laten horen. ‘TVN bedient de hoogopgeleiden en de steden, TVP het armere platteland’, schrijft Jenne Jan Holtland in de Volkskrant. ‘Polen A kijkt TVN, Polen B TVP.’ Niet iedereen heeft er problemen mee. Onder het vorige bewind waren alle media op hand van de regering, nu kun je tenminste kiezen. Volgens Holtland is het probleem dat de twee volksstammen zozeer op elkaar neerkijken dat elke vorm van dialoog verdwenen is. Waarmee de Polen zich gevoegd hebben naar in een de rest van Europa welbekende trend.