van Simon Otjes In de afgelopen vijftig jaar was het heel gebruikelijk dat alle ministers lid waren van de partijen die in coalitie zaten. Het aankomende kabinet dat steunt op PVV, NSC, VVD en BBB, zoekt naar een nieuwe verhouding tussen kabinet en Kamer. Een mogelijkheid is dat er partijloze ministers worden opgenomen. Kim Putters stelde voor dat 50% van de ministers zonder partijpolitieke verankering voor. Partijloze ministers waren in de eerste vijftig jaar van de Nederlandse electorale democratie niet ongebruikelijk. Wat weten van deze bewindspersonen? Een partijloze bewindspersoon is een bewindspersoon die geen lid is van een partij die deel uit maakt van de coalitie. Dat kunnen mensen zijn die geen lid zijn van een partij of mensen zijn die lid zijn van een partij die officieel in de oppositie zit. Dat laatste kwam drie keer voor: ARP’ers Gerbrandy in het kabinet-De Geer II en CHU’er Lieftinck en ARP’er Meynen in het kabinet Schermerhorn. Ik beperk me hier tot personen die tijdens formaties benoemd zijn en laat tussentijdse benoemingen buiten beschouwing: PvdA’er Martin van Rijn die in het kabinet-Rutte III zat, valt hier dus buiten Ik kijk hier naar drie simpele vragen: wanneer kwamen deze partijloze bewindspersonen voor? Welke posten hadden ze? En wat was hun achtergrond? Wanneer? Sinds 1918 is 52 keer tijdens een formatie besloten om een partijloze bewindspersoon te benoemen. In deze periode zijn er meer dan 900 bewindspersonen benoemd. Meer dan 5% hiervan was dus partijloos. Als we dit in de tijd uitdelen is er een opvallend patroon: in het Interbellum is bijna één op de vijf ministers partijloos. Tijdens de oorlogskabinetten is dit meer dan één op de vier. In de na-oorlogse wederopbouwperiode (1946-1967) is dit één op de twintig. Daarna is er nog één partijloze bewindspersoon: staatssecretaris van Financiën Steven van Eijck die geen lid was van de rechts-populistische LPF maar wel namens die partij het kabinet-Balkenende I in ging. In de interbellumperiode wordt Nederland bestuurd door confessionele coalitiekabinetten. De partijloze bewindspersonen komen vaak uit een liberaal milieu. Dat was de dominante politieke stroming in de tweede helft van de negentiende eeuw. De partijloze liberalen zorgen voor bestuurlijke continuïteit als een nieuwe politieke stroming dominant wordt. Het hoge aandeel tijdens de oorlogskabinetten heeft twee verklaringen: ten eerste, konden alleen personen die buiten Europees Nederland waren minister worden, dus er was weinig keuze. Ten tweede, ging in deze periode landsbelang over partijbelang: het ging om wie er capabel was en minder om partijkaart. Na de Tweede Wereldoorlog verdwijnt de partijloze bewindspersoon geleidelijk. We zien in deze periode überhaupt dat benoemingen (bijvoorbeeld voor burgemeester) steeds vaker langs partijlijnen verlopen. Welke post? 52 keer wordt er dus een partijloze bewindspersoon benoemd. 19 keer betreft dit het ministerie van Buitenlandse Zaken. Elf keer een defensie-bewindspersoon en zes keer een bewindspersoon op de post koloniën. Dit sluit aan bij het adagium “Politics stops at the water's edge” van de Amerikaanse senator Vandenberg. Partijpolitiek stopt waar buitenlandpolitiek begint. Dat gaat om landsbelang niet om partijbelang. Partijloze ministers van Buitenlandse Zaken hebben vaak een lange staat van Dienst: Van Karnebeek diende tussen 1918 en 1927 en Van Kleffens tussen 1939 en 1946. Nederland stond als neutrale staat in vijandige wereld: continuïteit op buitenlandbeleid werd verkozen boven al te grote partijpolitieke invloed. Voor koloniale politiek gold schijnbaar hetzelfde. Buiten buitenlandbeleid is financiën de enige post waar meermalig partijloze bewindspersonen voorkomen. Daarbuiten is het een enkele keer. Welke achtergrond? Partijloze bewindspersonen komen bijna allemaal uit de overheid. Van de 52 benoemingen waren er 23 ambtenaar, 15 diplomaat en 8 militair. Dit valt deels samen met de posten: diplomaten naar Buitenlandse Zaken, militairen op Defensie en koloniale ambtenaren op Koloniën. Ook daarbuiten valt op dat relatief veel partijloze ministers buiten het ministerie van Koloniën gewerkt hebben in het koloniale bestuur in Indonesië: vier van de vijf partijloze ministers het kabinet Colijn V waren koloniaal bestuurder geweest. Slechts een tiental partijloze ministers was academicus of zakenman. Ministers worden gerekruteerd uit de ambtelijke top. Dat zegt deels hoe er naar het kabinet gekeken werd tijdens Interbellumperiode: ministers zijn in de eerste plaats hoofden van departementen minder partijpoliticus. De overstap van ambtenaar naar minister wordt ook daarna gemaakt: Zalm werd van CPB-directeur minister van Financiën en Brinkman was directeur-generaal bij het minister van Binnenlandse Zaken voor hij minister van volksgezondheid werd. Het gaat dus om mensen die “Den Haag” kennen, niet om mensen met frisse nieuwe inzichten. De partijloze ministers in het komende kabinet Dit zegt niet per sé veel over partijloze ministers in een komend kabinet. Immers het gesternte is nu anders. Alhoewel: informateurs Plasterk en Putters zijn in zekere zin te vergelijken met partijloze liberalen. Het liberalisme was na de invoering van het algemeen kiesrecht electoraal veel kleiner dan in het verleden maar domineerde nog steeds de top van de ambtenarij en de academie. De sociaaldemocratie is nu ook veel kleiner dan eerder maar is nog steeds sterk in de ambtelijke, academische en maatschappelijke top. Zeker gezien de vraag wat voor een indruk een kabinet waarin de radicaal-rechtse PVV de grootste is, zal maken in het buitenland is het niet onlogisch om juist op het ministerie van Buitenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties minder partijpolitieke bewindspersonen te benoemen. Bovendien kiest de coalitie hier voor continuïteit in de pro-Europese en Atlantische koers, alhoewel de PVV anders beloofd had. Ten slotte, de partijloze minister zou ook in een trend passen waarin partijen minder grip hebben op benoemde bestuurders: we zien lokaal een trend van partijloze burgemeesters. En ook voor andere functies, zoals leden van hoge colleges van staat of kroonleden van de SER leken jarenlang alleen leden van de gevestigde partijen benoembaar. We zien de laatste jaren hier steeds vaker partijloze personen tussen zitten, zoals Steven Van Eijck, die kroonlid van de SER is. Dit artikel verscheen eerder bij het Montesquieu Instituut.
Een paar weken terug bracht gitarist Slash (bekend van Guns N’ Roses) een bluesrockalbum uit: Orgy of the Damned. Hij heeft een keur aan gastzangers uitgenodigd, waaronder Iggy Pop.
Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.
Overmorgen zijn de Europese verkiezingen en met het oog daarop blog ik deze week over de Europese canon. Vandaag vijf onderwerpen vol geweld, met ergens op de achtergrond de doorbraak van het modernisme. De Eerste Wereldoorlog werd gewonnen door de partijen die het meeste innoveerden, en vernieuwing werd het toverwoord van de twintigste eeuw.
Periode: 1911-1922
Alternatieven: Eerste Wereldoorlog, Vrede van Versailles
De Eerste Balkanoorlog
Tussen de Europese mogendheden waren altijd fricties en spanningen, maar zolang er koloniën te verdelen waren, was er een bliksemafleider. Toen het verkeerd begon te gaan, was dat dan ook op het laatste stukje wereld dat nog niet was verdeeld: op de Balkan. Het Ottomaanse Rijk was verzwakt, Italië viel het aan in Libië (1911) en in het jaar erop vielen ook Servië, Montenegro, Griekenland en Bulgarije aan. Dat was de Eerste Balkanoorlog. Die duurde bijna acht maanden; de Ottomanen verloren vrijwel al hun Europese bezittingen. De vrede duurde één maand. Toen brak de Tweede Balkanoorlog uit, waarin Servië, Montenegro, Griekenland en het Ottomaanse Rijk zich keerden tegen Bulgarije.
In de zomer van 1914 volgde de Derde Balkanoorlog die, zoals bekend, niet gelokaliseerd bleef tot de Balkan en al snel bekendstond als de Grote Oorlog – en later als Eerste Wereldoorlog. Alle mogendheden raakten betrokken en pas in november 1918 tekende men een wapenstilstand. In de tussentijd was in Rusland de revolutie uitgebroken, die overging in een burgeroorlog, terwijl rond de Egeïsche Zee Griekenland en de Turkse Republiek nog vochten tot 1922.
ACHTERGROND - Nederland kende ooit een grote vredesbeweging. Ondanks de oorlog op ons continent, kunnen we daar tegenwoordig slechts enkele publieke personen toe rekenen. Zij vinden de oorlog van Rusland tegen Oekraïne maar niets en pleiten voor onderhandelingen, want die oorlog leidt toch alleen maar tot meer doden. Daarover schrijven ze af en toe een opiniestuk in een krant. Je hoort ze op de radio, in een interview in De Groene Amsterdammer, aan de tafel van De nieuwe wereld, of in een debat georganiseerd door The Hague Peace Projects. Ze luisteren naar namen als Ewald Engelen, Martijntje Smits, Ad Verbrugge, Henk Overbeek, Jakob de Jonge.
Vredesbeweging of niet, veel mensen willen vrede. Natuurlijk vooral in Oekraïne, waar de Russen dagelijks burgers vermoorden. Maar vermoedelijk wordt de wens voor vrede op het hele Europese continent gedeeld, ook aan de Russische kant van de grens. Al lijken deze pacifisten dat te betwijfelen. In hun ogen zijn wapenleveringen, waar in Nederland en Europa veel steun voor is, niet te rijmen met de wens voor vrede.
Ze vinden dat er een ander gesprek over de oorlog nodig is, willen dat de wapenleveringen stoppen en dat er onderhandeld gaat worden. Niet omdat Oekraïne dat wil, maar omdat zij dat willen. Scenario’s die de vrede dichterbij brengen hebben ze echter niet en met concrete alternatieven komen ze niet. Wel beklagen ze zich over hoe weinig ruimte ze in de media krijgen. Dat dat te maken zou kunnen hebben met de kwaliteit van hun argumenten, lijken ze niet in overweging te nemen. Ze voelen zich vaak weggezet als Putinversteher. Dat dat te maken zou kunnen hebben met de door hen verkondigde denkbeelden en hoe die zo mooi passen in de Kremlinpropaganda lijken ze niet te zien. Ze zouden bovendien aan geloofwaardigheid winnen als ze hun eigen argumenten serieuzer zouden nemen.
Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.
In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.
Halleluja wat is dit goed! Een Australisch gezelschap, waarvan het debuutalbum als ik het goed heb slechts enkele dagen geleden uitkwam. Een muzikaal vakmanschap waar je steil van achteroverslaat. En als variant: in plaats van een mevrouw die fantastisch zingt en plotseling (ook fantastisch) begint te schreeuwen, hebben we nu een mevrouw die fantastisch zingt en opeens begint te rappen. Ik vind het allemaal prima. Supervet dit!
Met dit negende blogje in mijn reeks over de Europese canon bereiken we de tweede helft van de “lange negentiende eeuw”: Europa als wereldmacht én het einde daarvan.
Periode: Tweede helft negentiende eeuw
De vooruitgangsgedachte is een thema waarover ik al meer heb geblogd. De filosofen van de Verlichting waren er zeker van dat de mensheid erop vooruitging. Ook geleerden als Turgot en De Condorcet waren daarvan overtuigd, maar ze deden weinig meer dan het presenteren van een hypothese. Die baseerden ze op de klassieke teksten en op de beste etnografische data van hun tijd, maar het idee dat de mensheid van primitieve aaseter via wildeman en barbaar was opgeklommen tot beschaafd mens, was welbeschouwd niets meer dan beredeneerd giswerk.
Het empirische bewijs kwam echter in de tweede helft van de negentiende eeuw, toen de eerste wetenschappelijke archeologen voldoende overzicht hadden van het diepe verleden om te kunnen vaststellen dat er een evolutie was geweest van Steentijd via Bronstijd naar IJzertijd. De samenleving, zo betoogde Oscar Montelius, was complexer geworden en welvarender. De twintigste eeuw toonde mogelijkheden en ethische keuzes die voordien ondenkbaar zouden zijn geweest.
Portret van Oscar Montelius, CC BY 4.0 Stockholms stadsmuseum, Fotograf Okänd
NIEUWS - Ursula von der Leyen wil een tweede termijn als voorzitter van de Europese Commissie. En dat zal de kiezer weten, ook al heeft die er niks over te zeggen. Een gelikte website en campagne op social media moet het Europese volk overtuigen dat Von der Leyen één van hen is. Geen kille bestuurder, maar een warm mens, een grootmoeder die zich hardmaakt om de beste toekomst te scheppen voor haar kleinkinderen. En bovenal een traditionele Duitser die opkomt voor traditie en eigen erf.
In een campagnefilmpje dat Von der Leyen afgelopen vrijdag deelde op Twitter zien we de EC-president wandelen in de natuur en over een pittoresk plattelandsdorpje zeggen:
Dit is mijn thuis. Hier in de natuur, met mijn geliefden, in de rust van dit dorp. Dit is waar ik de kracht en energie vind om te strijden voor ons gezamenlijk thuis. Voor ons Europa. Voor een krachtig Europa.
Progressieve critici verweten Von der Leyen met de voorstelling van het Duitse platteland als pastorale idylle een hondenfluitje af te geven. “Wie filmde dit propagandastuk voor de Aryan Nation? Leni Riefenstahl?” vraagt een Twitteraar sarcastisch. “Met dialoogcoaching van Joseph Goebbels!,” grapt een ander. Van rechterzijde wordt Von der Leyen vooral toegebeten dat ze in haar campagne een homogeen blank dorpje voorstelt als het ideaal waar ze naar streeft, maar dat de EU bewoners van de steden intussen gewoon opzadelt met de sociale gevolgen van migratie.
Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.
Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.
In 1979 bracht de Italiaanse componist Pino Calvi een album met filmmuziek uit. Daarop is onder andere dit nummer te vinden over de dood van een marionet. Het klinkt als een spaghettiwestern, maar voor hetzelfde geld is het gebruikt in een animatie over Pinokkio.
Het alweer achtste blogje in de reeks over de Europese canon is gewijd aan de eerste helft negentiende eeuw: de contouren van onze eigen cultuur en eigen tijd worden zichtbaar.
Periode: 1795
Alternatieven: Allgemeines Landrecht, Meridiaan van Parijs
Het SI-stelsel in één oogopslag, via Wikimedia.
Ik eindigde mijn voorvorige blogje met de Verlichting en mijn vorige blogje met de revoluties die Frankrijk en de rest van Europa ondersteboven kantelden. In de decennia rond 1800 werden allerlei verlichte denkbeelden geïntroduceerd. In Pruisen werd bijvoorbeeld het recht gesystematiseerd – het Allgemeines Landrecht, later gevolgd door soortgelijke codificaties elders in Europa.
Er waren allerlei van dit soort rationalisaties. Op voorstel van De Condorcet (die van het Esquisse waarover ik vaker heb geblogd) introduceerde de Académie des sciences bijvoorbeeld ons decimale stelsel van afstandsmaten, variërend van de millimeter tot en met de kilometer. De liter (een kubieke decimeter) en de kilogram (de massa van een kubieke decimeter water) zijn daarvan afgeleid. De basis van dit stelsel om de wereld te beschrijven was de meter, het “tienmiljoenste deel van de helft van de lengte van een meridiaan”. Die vervolgens moest worden opgemeten. Dat was de aanleiding voor het vastleggen van de Meridiaan van Parijs.
Niet elke poging tot rationalisering is gelukt. De dag van tien uren van elk honderd minuten van honderd seconden is ons genadiglijk bespaard gebleven, maar het internationale SI-stelsel maakt communicatie een stuk eenvoudiger.
VERSLAG - Zoek je nog een bestemming voor een keuzedag met de trein? Dan is Leiden misschien een idee. In verschillende musea zijn daar de komende tijd interessante tentoonstellingen te ontdekken. Van de kunst in Afrika tot een roerige tijd in Japan. Van de geschiedenis van Suriname met Anton de Kom, tot archeologische parels en hedendaagse kunst uit Korea.
Kimsooja enkele impressie uit Thread Roots © foto Wilma Lankhorst.
Kimsooja in De Lakenhal
Museum De Lakenhal heeft de primeur met de Koreaanse kunstenaar Kimsooja (1957). Haar eerste solo-museale-tentoonstelling in ons land heet ‘Thread Roots’ (draadwortels). Het werk is in zes zalen te zien. Iedere bezoeker krijgt een klein boekje met een plattegrond met daarop de rode draad als wegwijzer. Op de begane grond van het museum zijn twee zalen exclusief ingericht met variaties van draadwortels. In de eerste zaal hangen twee grote videoschermen waarop je korte filmfragmenten van Kimsooja’s ontmoetingen ziet. In Thread Roots onderzoekt Kimsooja haar culturele geschiedenis binnen haar ontwikkeling als kunstenaar. Daarbij legt ze ook een directe relatie naar de collectie van de Lakenhal.
Je kunt de ‘draadwortels’ Thread Roots van Kimsooja nog tot en met 21 juli ontwarren in Museum De Lakenhal in Leiden. Kijk hier voor de details. Museum De Lakenhal is gratis te bezoeken met de Museumkaart.
Dat kan! Sargasso is een collectief van bloggers en we verwelkomen graag nieuw blogtalent. We plaatsen ook regelmatig gastbijdragen. Lees hier meer over bloggen voor Sargasso of over het inzenden van een gastbijdrage.
Dat kan! Sargasso is een collectief van bloggers en we verwelkomen graag nieuw blogtalent. We plaatsen ook regelmatig gastbijdragen. Lees hier meer over bloggen voor Sargasso of over het inzenden van een gastbijdrage.
